Μια ευρωπαϊκή διάκριση είχε πριν από μερικές μέρες η χώρα μας, κι όμως το γεγονός δεν προβλήθηκε σχεδόν καθόλου από τα δελτία ειδήσεων των μεγάλων καναλιών της τηλεόρασης -μόνο σε ορισμένες εφημερίδες, σε κάποιους ιστότοπους και στα σόσιαλ δημοσιεύτηκε η χαρμόσυνη είδηση.
Ποια είδηση; Η είδηση για τη βράβευση του Γρηγόρη Δημητριάδη.
Όπως βλέπετε, ο Γρηγόρης Δημητριάδης, ανιψιός του πρωθυπουργού και έως πρόσφατα διευθυντής του πολιτικού του γραφείου, τιμήθηκε με το βραβείο «SLAPP Πολιτικός της Χρονιάς» από την Μη Κυβερνητική Οργάνωση CASECoalition που ασχολείται με ζητήματα φίμωσης και καταχρηστικές αγωγές.
Γράφω «τιμήθηκε» αλλά στην πραγματικότητα το βραβείο κάθε άλλο παρά τιμητικό είναι, κι αυτό εξηγεί την ομερτά που επικράτησε.
Όπως γράφει η Εφημερίδα των Συντακτών, που ανήκει σε εκείνους που έχουν δεχτεί χαστούκι, εννοώ SLAPP, από τον κ. Δημητριάδη:
Το βραβείο αφορά την αγωγή κατά των ReportersUnited, της Εφημερίδας των Συντακτών και των δημοσιογράφων Νικόλα Λεοντόπουλου, Θοδωρή Χονδρόγιαννου και Θανάση Κουκάκη, με την οποία ο κ. Δημητριάδης ζητά πάνω από 500.000 ευρώ για τα αποκαλυπτικά ρεπορτάζ που έκαναν σχετικά με το Predator, την Intellexa και το νήμα που τον συνδέει με τις εταιρείες που εμπορεύονται με το κακόβουλο λογισμικό.
Συνεχίζοντας, η εφημερίδα σημειώνει:
Μέλη της CASECoalition είναι σημαντικές διεθνείς οργανώσεις, όπως οι: European Federation of Journalists – EFJ, Committee to Protect Journalists, FIDH – International Federation for Human Rights, Greenpeace International.
Το θέμα λοιπόν ενδιαφέρει το ιστολόγιό μας, τοσο επί της ουσίας όσο και από άποψη ορολογίας.
Σε επιστολή προς τον βραβευμένο Γρ. Δημητριάδη, το Ευρωπαϊκό Κέντρο για την Ελευθερία του Τύπου και των Μέσων Ενημέρωσης τονίζει ότι, ύστερα από εξέταση, συμπέρανε πως οι πέντε αγωγές που κατέθεσε ο κ. Δημητριάδης, στις οποίες ζητεί ποσά από 150.000 έως 250.000 ευρώ, χαρακτηρίζονται ως Strategic Lawsuits Against Public Participation (SLAPPs) διότι αποτελούν «καταχρηστικές αγωγές που κατατίθενται από άτομα με εξουσία και αποβλέπουν στη φίμωση και στον εκφοβισμό δημοσιογράφων που υπερασπίζονται το δημόσιο συμφέρον (έτσι αποδίδω το watchdog journalism, άλλες ιδέες δεκτές).
Θεωρούν ότι οι αγωγές εναντίον της ΕφΣυν, των ιστοτόπων και των δημοσιογράφων είναι αβάσιμες και αποτελούν αντίποινα. Δεν πρόκειται, γράφουν, για καλόπιστη προσπάθεια δικαστικής δικαίωσης αλλά μάλλον για προσπάθεια να τιμωρηθούν τα μέσα ενημέρωσης των οποίων η έρευνα, σχετικά με τους δεσμούς σας με μια εταιρεία που βρίσκεται μπλεγμένη σε σκάνδαλο με κατασκοπευτικό λογισμικό, φαίνεται να οδήγησε στην παραίτησή σας.
Περνώντας από την ειδική περίπτωση του κ. Δημητριάδη στα γενικά, ο όρος SLAPP, όπως είδαμε, είναι ακρώνυμο που αναπτύσσεται ως Strategic Lawsuit Against Public Participation. Ο ανεπτυγμένος όρος έχει αποδοθεί στα ελληνικά, από τις μεταφραστικές υπηρεσίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως «στρατηγικές αγωγές προς αποθάρρυνση της συμμετοχής του κοινού».
Στη βάση δεδομένων ορολογίας ΙΑΤΕ μπορείτε να δείτε πώς έχει αποδοθεί ο όρος και σε άλλες γλώσσες.
Το SLAPP είναι ακρώνυμο αλλά ειδικότερα είναι αυτό που οι αγγλοσάξονες λένε backronym, που έχει αποδοθεί ελληνικά «αντακρώνυμο». Με τον όρο αυτό εννοούνται τα ακρώνυμα που φτιάχνονται έτσι που να ταυτίζονται ή να μοιάζουν με υπαρκτές λέξεις -παράδειγμα ελληνικών αντακρώνυμων είναι τα ΕΠΟΙΖΩ (Ένωση για την ΠΟΙότητα της ΖΩής) που παίζει με το «επιζώ» ή το ΛΑΟΣ (ΛΑικός Ορθόδοξος Συναγερμός) που ταυτιζεται με τη λέξη «λαός». Σε παλιά συζήτηση στη Λεξιλογία (το 2009! -και μάλιστα τον Γενάρη, πριν αρχίσει να εκπέμπει το ιστολόγιο), είχα υποστηρίξει ότι τα ελληνικά αντακρώνυμα δεν είναι και τόσο πολλά αλλά οι άλλοι σχολιαστές έσπευσαν να μου δείξουν ότι σφάλλω. Πάντως τα αγγλικά είναι περισσότερα και συχνότερα.
Έτσι και το SLAPP, φτιάχτηκε με τρόπο που να θυμίζει την αγγλική λέξη slap, που θα πει χαστούκι / χαστουκίζω. Πρόκειται πιθανότατα για λέξη ηχομιμητική, καθώς ακούγεται σαν τον ήχο του χαστουκιού πάνω στο μάγουλο.
Στη Βικιπαίδεια βρίσκω ότι ο όρος SLAPP πλάστηκε στη δεκαετία του 1980, αλλά έχει διαδοθεί τα τελευταία κυρίως χρόνια, οπότε και απέκτησε αποδόσεις (ή μεταφέρθηκε) σε άλλες γλώσσες.
Βέβαια εδώ υπάρχει ένα πρόβλημα όταν καλούμαστε να μεταφράσουμε τον όρο: στα ελληνικά (αλλά και στις άλλες γλώσσες) το slap/SLAPP δεν θα πει τίποτε. Αν δηλαδή το (αντ)ακρώνυμο έχει κατασκευαστεί κάπως αφύσικα για να ταιριάξει σε υπαρκτή λέξη της αγγλικής γλώσσας, στην απόδοσή του σε άλλες γλώσσες το αφύσικο θα παραμείνει χωρίς να υπάρχει το αντιστάθμισμα από το τι σημαίνει η υπαρκτη λέξη. Στην προκειμένη περίπτωση του SLAPP το αφύσικο στοιχείο είναι μάλλον η φλυαρία -το αναπτυγμένο ακρώνυμο ειναι φλύαρο, για να ταιριάξει με την υπαρκτή λέξη slap, κι έτσι η ελληνική απόδοση (τη θυμίζω: στρατηγικές αγωγές προς αποθάρρυνση της συμμετοχής του κοινού) είναι μακρινάρι, ενώ αποδόσεις όπως «αγωγή εκφοβισμού» ή «καταχρηστική αγωγή», που επίσης χρησιμοποιούνται, είναι προτιμότερες κατά το ότι δίνουν πιο σφιχτό κείμενο.
Με δεδομένη όμως την κυριαρχία της αγγλικής, αν αποδίδαμε π.χ. καταχρηστική αγωγή το SLAPP, θα υπήρχε κίνδυνος να θεωρηθεί ότι η «καταχρηστική αγωγή» είναι κάτι διαφορετικό από την αγωγή τύπου SLAPP, ότι είναι όρος ευρύτερος ή στενότερος. Οπότε, κάνουμε τα πικρά γλυκά και δεχόμαστε αναγκαστικά την κατά λέξη μετάφραση που ανέφερα πιο πάνω.
Επί της ουσίας τώρα: το πρόβλημα των αγωγών εκφοβισμού ή αγωγών τύπου SLAPP δεν είναι ελληνικό, κάθε άλλο -είναι διεθνές και σε πολλές χώρες εξετάζεται η θέσπιση αντι-SLAPP νομοθεσίας.
Εδώ πρέπει να σταθμιστούν δύο πράγματα: η ανάγκη να προστατευτεί ο πολίτης που (αισθάνεται ότι) συκοφαντεται από κάτι που γράφεται σε μέσα ενημέρωσης, από τη μια πλευρά, αλλά και βέβαια η ανάγκη να μη φιμωθεί η ερευνητική δημοσιογραφία από ισχυρούς που μοιράζουν αγωγές εκφοβισμού για να κλείσουν το στόμα των επικριτών τους -και μάλιστα να τους οδηγήσουν σε αυτολογοκρισία.
Το δίλημμα είναι υπαρκτό, αλλά νομίζω ότι για να αποφασίσουμε τι προέχει θα βοηθηθούμε αν εξετάσουμε τη σχετική ισχύ των δύο μερών. Αλλιώς είναι όταν π.χ. ένας μεγάλος τηλεοπτικός σταθμός έχει αντιδικία με τον δήμαρχο ενός μικρού νησιού και αλλιώς αν π.χ. ένας εφοπλιστής ή μεγαλοδικηγόρος κάνει αγωγή σε έναν πολίτη επειδή θεωρεί ότι αδικήθηκε από ανάρτηση του τελευταίου στο Φέισμπουκ. Βέβαια, πιο εύκολα θεωρούμε καταχρηστική και εκφοβιστική μιαν αγωγή που κατατέθηκε από κάποιον που αντιπαθούμε, που είναι πολιτικός μας αντίπαλος.
Με κίνδυνο να θεωρηθώ ότι εμπίπτω στην προηγούμενη πρόταση, θα πω ότι, στην περίπτωση που μας απασχολεί, ο Γ. Δημητριάδης είναι στέλεχος του κυβερνώντος κόμματος, μέχρι πρόσφατα ισχυρός άνδρας στου Μαξίμου, οπότε προφανώς έχει (πολύ) μεγαλύτερη σχετική ισχύ από τους δημοσιογράφους και τα μέσα στα οποία έκανε αγωγή. Ο κ. Δημητριάδης δεν θα πρέπει να επιμείνει στις αγωγές του και να ζητάει τέτοια εξοντωτικά ποσά. (Από την άποψη αυτή, καλά έκανε ο Αλ. Τσίπρας ο οποίος στην πρόσφατη υπόθεση της αγωγής του προς τον εκδότη και δημοσιογράφο Κουρτάκη περιορίστηκε στο να ζητήσει ηθική επανόρθωση -δεν κατέθεσε ολόκληρο το δικαστικό ένσημο).
Κι αν ποτέ θεσπιστεί νομοθεσία για τις αγωγές τύπου SLAPP, ίσως βρεθεί και κάποια πιο οικονομική διατύπωση (εννοώ στα ελληνικά) για τον όρο. Αλλιώς, θα χρησιμοποιούμε μάλλον τον αγγλικό όρο -που δεν πειράζει, γιατί πράγματι ακούγεται κάπως σαν χαστούκι.
Χαστούκι στην ελευθερία του τύπου.
