Το σημερινό άρθρο καλύτερο θα ήταν να το έβαζα χτες, αλλά μόλις χτες το πρωί συνειδητοποίησα πως έχουμε 11η Σεπτεμβρίου. Και βέβαια, μπορεί η 11η Σεπτεμβρίου να είναι η μέρα που ανοίγουν τα σχολεία, μπορεί να είναι η μέρα της τρομοκρατικής επίθεσης στους Δίδυμους Πύργους το 2001, αλλά είναι και η μέρα του πραξικοπήματος του Πινοσέτ στη Χιλή, που ανέτρεψε, με τις ευλογίες της CIA και της κυβέρνησης των ΗΠΑ, τον εκλεγμένο πρόεδρο Σαλβαντόρ Αλιέντε, εγκαθιδρύοντας ένα σκληρό δικτατορικό καθεστώς υπεύθυνο για τον θάνατο χιλιάδων Χιλιανών. Κατά το πραξικόπημα, ο Αλιέντε βρήκε τον θάνατο μέσα στο Προεδρικό Μέγαρο -μάλλον αυτοκτόνησε, αν και οι συνθήκες του θανάτου του κάθε άλλο παρά καθαρές είναι.
Ο Αλιέντε (Αγέντε προφέρεται, αλλά νομίζω πως έχει καθιερωθεί το «λάθος») ήταν μέλος του Σοσιαλιστικού Κόμματος, που μαζί με το Κομμουνιστικό Κόμμα και άλλες δυνάμεις της Αριστεράς, από Χριστιανούς έως αναρχικούς, είχαν συμπήξει τον συνασπισμό της Λαϊκής Ενότητας. Η ανατροπή του, αφού είχε πάρει την εξουσία με εκλογές, φάνηκε τότε σαν επιβεβαίωση της ματαιότητας του «ειρηνικού δρόμου προς τον σοσιαλισμό». Η σημερινή, αριστερή επίσης, κυβέρνηση της Χιλής, αναγνώρισε την ευθύνη του κράτους για τους εκατοντάδες ακόμη «αγνοούμενους».
Ο φίλος μας ο Μικιός μού θύμισε χτες το πρωί την παράλειψή μου, και παράλληλα μού έστειλε ένα σκίτσο του Μποστ, δημοσιευμένο λίγες μέρες αργότερα στον Ταχυδρόμο. Κι έτσι αποφάσισα να γράψω το σημερινό άρθρο, έστω και με μια μέρα αργοπορία -προς στιγμή είχα σκεφτεί να το αφήσω για το 2073, που θα έχουμε τα 100 χρόνια, αλλά επειδή και τότε πέφτει Δευτέρα η 11η Σεπτεμβρίου φοβάμαι μήπως συμβεί κάτι μέσα στο Σαββατοκύριακο και αναγκαστώ να το αναβάλω και πάλι, και μέχρι το 2123 ποιος ζει ποιος πεθαίνει. Οπότε, σήμερα.
Το σκίτσο του Μποστ το ήξερα, το θυμόμουν από τον Ταχυδρόμο τότε, αλλά έχω και το άλμπουμ των εκδόσεων Καστανιώτη με τα Σκίτσα 73-74 του Μποστ. Ο βασικός λόγος που δεν το έχω δημοσιεύσει ως τώρα είναι πως το εξαιρετικά άβολο σχήμα του, σε δισέλιδο πολύ μεγάλου σχήματος, αντιστέκεται σε κάθε προσπάθεια σκαναρίσματος. Οπότε, θα βάλω το, έστω χαμηλής ανάλυσης, σκίτσο που μου έστειλε ο Μικιός (είχε μπει προ καιρού στη Λάιφο), ενώ το συνοδευτικό κείμενο (Τα «18 Λιανοτράγουδα») το βάζω σαν κείμενο και όχι με τα γράμματα του Μποστ.
Αλλά το σκίτσο, οπως δημοσιεύτηκε σε δισέλιδο στον Ταχυδρόμο (στις 21.9.1973) ήταν δίπτυχο. Το δεύτερο, μικρότερο σκίτσο το στραβοφωτογράφισα και το βάζω μετά, από κάτω.
Φυσικά, το 1973 είχαμε δικτατορία, όμως το καθεστώς άφηνε κάποια περιθώρια κριτικής, ιδίως μετά το νόθο δημοψήφισμα, την ανακήρυξη της «Δημοκρατίας» με πρόεδρο τον Γ. Παπαδόπουλο, και την κυβέρνηση Μαρκεζίνη. Ο Μποστ είχε αρχίσει από τον Ιούλιο να δημοσιεύει κάθε βδομάδα στον Ταχυδρόμο πολιτικό σκίτσο. Τα σκίτσα της περιόδου αυτής δεν έχουν πια κείμενο σε μπορντούρα, αλλά έχουν εκτενές κείμενο κάτω από το σκίτσο. Στο συγκεκριμένο σκίτσο ο Μποστ μεταφέρει στη Χιλή τα 18 Λιανοτράγουδα του Γιάννη Ρίτσου, που είχαν ήδη κυκλοφορήσει σε δίσκο στο εξωτερικό (και σε παράνομες κασέτες στην Ελλάδα) και γενικά ήταν γνωστά στο ελληνικό κοινό, τουλάχιστον σαν τίτλος έργου -και βέβαια, τα πιστώνει στον Πάμπλο Νερούντα, κρατώντας για τον εαυτό του τον ρόλο του μεταφραστή «από τα χιλιανά»!
Το σκίτσο, άλλωστε, έχει τίτλο τον τίτλο ένός (πραγματικού) έργου του Νερούντα -με την τότε προφορά, Γκενεράλ αντί Χενεράλ.
Επίσης, και ολοφάνερα, ο Μποστ φτιάχνει έναν Πινοσέτ να μοιάζει με τον δικτάτορα Παπαδόπουλο, τον βάζει να μιλάει, όπως και εκείνος, για «ιστορική αναγκαιότητα» και να ανακηρύσσεται Πρόεδρος της Δημοκρατίας -και, όπως θα δούμε, στο δεύτερο σκίτσο του δίπτυχου κάνει ακόμα πιο κραυγαλέους υπαινιγμούς. Το τοπικό χιλιάνικο χρώμα το εξασφαλίζουν οι αναφορές στον χαλκό.
Κάτω από το σκίτσο υπήρχαν τα «18 λιανοτράγουδα» γραμμένα με το χέρι του Μποστ -εδώ τα μεταφέρω διατηρώντας την ανορθογραφία:
1.
Χιλή, να πης στα τέκνα σου, όμορφα να ψηφίσουν
πριν βγούνε τανξ εις τας οδούς δια να τα σινετίσουν.
2.
Χριάζομε ως Χιλιανός, που χρέη είμε γεμάτος
χιλίας μεροκάματον διά να περνώ εσχάτως.
3.
Νίξον, στο ζήτημα Χιλής αμέτοχος αν μήνης
τότε θα έχης σίγουρον το Νόμπελ της Ειρήνης.
4.
Ο Αλιέντε διστιχός, υπήρξεν ένα τέρας
δι’ αφτό και αφτοκτόνισεν με δεκαέξη σφέρας.
5.
Οι μαρξιστέ διδάσκοντε εις τας σχολάς σαν μπούνε
να ρίπτουν σφέρας άφθονους όταν αφτοκτονούνε.
6.
Όστις με το περήστροφον τραβή μία στο στόμα
διαγράφετε ως μαρξιστής κε φέβγη απ’ το κόμα.
7.
Εβιάσθης κι αφτοκτόνισες. Δεν ήσουνα γενέος
ως Χιλιανός απέθανες. Δεν στάθικες Ρωμαίος.
8.
Έτοιμον διαβατήριον* είχαν να σου χαρίσουν
κι έφηγες κι ανεχόρισες πριν σου το εκφονίσουν.
* διά τον άλον κόσμον (Σημ. τ. Μτφρ.)
9.
Κι ο στρατιγός κε φίλος Πρατς σου γύρισε τα νώτα
θα δης τον γιο του να γενή τρανός σαν τον Κατσότα.
10.
Όπος ο Κίσιγκερ κι εγώ, μετά τον μαρξισμόν
ελπίζομεν δια την Χιλήν, κυνοβουλεφτισμόν.
11.
Χαλκόν παράγη η Χιλή κε όλοι απορούσι
μην είχε Χιλιανούς γονής η Ελένη, η Χαλκούση.
12.
Οι απεργοί των φορτηγών και άλων οχημάτων
πρέπει να κάνουν έλεγχον στα καφσαέριά των.
13.
Νοικοκυρέ, τα τρόφιμα τόρα που θα φθινίνουν
προσέξτε τα σκουπίδια σας στο δρόμο να μη μήνουν
14.
Χάρις στον Χιλιανόν στρατόν που έφτιαξεν το Κράτος
έχομε άφθονον χαλκόν που χάθικεν εσχάτος
15.
Ψομί, φασόλια κι αν δε βρω κε λάδη δεν με νιάζει
αλά χωρίς χαλκό να ζω, το πράγμα με πιράζει.
16.
Φίλοι με περιφρόνισαν κε συνκενής λιγάκι
που κάποτε εφόναξα κε τον χαλκόν-χαλκάκι.
17.
Αχ! πότε πλέον ο στρατός με άλματα μεγάλα
στην Ελβετία θα στραφή που μας στερή το γάλα;
18.
Διατή η Σία κάθετε κι αργοπορή να έμβη;
Αφού δεν μπήκε στη Χιλή, εκεί πια ας επέμβη.
Δίπλα υπήρχε το εξής κείμενο με σκίτσο, στο οποίο ο Μποστ αναφέρει διάφορους δικτάτορες που το όνομά τους άρχιζε από Π, φυσικά φροντίζοντας να μην αναφέρει εκείνον που καταλάβαινε κάθε αναγνώστης, τον Παπαδόπουλο!
Συνιστά λοιπόν στις χώρες όλου του κόσμου, αν θέλουν να έχουν δημοκρατία, να απορρίπτουν από τη Σχολή Ευελπίδων τους κάθε υποψήφιο που το όνομά του αρχίζει από Π, ώστε να μη βγει αξιωματικός και μετά του έρθει να γίνει δικτάτορας.
Και πριν παρουσιάσει το σκίτσο με τον τυπικό Λατινοαμερικάνο να διαβάζει τη διαφήμιση του Χρυσού Οδηγού, στο πρότυπο εκείνης που ακουγόταν στην ελληνική ραδιοτηλεόραση τότε, ζητάει προκαταβολικά συγγνώμη για τα όποια λάθη της μετάφρασης, ομολογώντας ότι αν και γνωρίζει καλά τα… χιλιανά, κάποιες λέξεις τον δυσκόλεψαν!
Ιδού ολόκληρο το δισέλιδο, όπως το έστειλε άγνωστος φίλος του ιστολογίου:
