Τσιμάρας Τζανάτος: «[αγνώστου] η βία του βίου»

Η συγκεντρωτική έκδοση των ποιημάτων του πρόσφατα χαμένου ποιητή Τσιμάρα Τζανάτου, που περιλαμβάνει συνθέσεις έντεκα χρόνων, αρχής γενομένης από το 2010 μέχρι το 2021, συστήνει μια ποιητική φωνή από τις πιο αιχμηρές των τελευταίων χρόνων. Ήδη, ο τίτλος της συλλογής, [αγνώστου] Η βία του βίου, προδιαθέτει τον αναγνώστη για αυτή την αιχμηρότητα, την τόλμη, το ευθύβολο και ευθύ των στίχων που επιχειρούν να πραγματοποιήσουν μια ανατομία του ανύπαρκτου, του τίποτα, του αδιόρατου και άφαντου. Πραγματικά, ο ποιητής συνθέτει τα στιχουργήματά του με σαφή την πρόθεση να πληρώσει ένα κενό, το οποίο φαντάζει δυσαναπλήρωτο και δυσβάσταχτο μαζί. Πρόκειται για το χάσμα που έχει ανοίξει στο εσωτερικό της ψυχής και της ψυχοσύνθεσής του και το οποίο απλώνεται σαν κηλίδα που απειλεί να κατακλύσει ολόκληρη τη ζωή του. Θα μπορούσε κανείς να συνδέσει το κενό αυτό με τη βία των καθημερινών ανθρώπινων σχέσεων, τη βία που εμποτίζει τη συνήθεια και την πράξη του σύγχρονου ανθρώπου, τη βία που κρύβουν τα αδιέξοδα της ζωής και του κόσμου, δεν είναι όμως ακριβώς ή μονάχα αυτό. Είναι πολύ περισσότερο η ακραία, η τραγική έκφραση μιας ευαισθησίας που, μη βρίσκοντας τρόπο και τόπο να εκφραστεί, καταφεύγει στην ποίηση ως καταφύγιο και αφετηρία μαζί, διατηρώντας όμως το ακανθώδες σχήμα που έχει προσλάβει, παραμένοντας πολύ κοντά σε αυτό που θα όριζε κανείς ως μείγμα παράπονου και επιθετικότητας μαζί. Αυτού του είδους η ποίηση, που έχει και άλλους εκπροσώπους μέσα στο σύγχρονο ποιητικό πεδίο, με προεξάρχουσα ίσως προγονική ποιητική μορφή και πρότυπο την ποιήτρια Κατερίνα Γώγου, η οποία επίσης «ποίησε» με θάρρος και τόλμη και με τη βαθιά συνείδηση της πίκρας που πρέπει να εκφραστεί ακόμα κι αν πρόκειται να οδηγήσει σε μια σκληρή, αναπάντεχη, ακραία ποιητική εκδήλωση, αποτελεί ένα ποιητικό σύμπτωμα της εποχής και θα πρέπει να συσχετισθεί με τη σύγχρονη συνθήκη στο μέτρο και στον βαθμό που αυτή μετρά πολλαπλάσιες παθογένειες και ανθρώπινα πάθη. Ακόμα όμως και με αυτό το δεδομένο κατά νου, τα ποιήματα αυτά δεν θα πρέπει να θεωρηθούν επικαιρικά, αποτέλεσμα μιας συγκυριακής φάσης και μόνο, αλλά θα πρέπει να ατενισθούν υπό το πρίσμα μιας διαχρονικής προοπτικής στο μέτρο και στον βαθμό που επιχειρούν μια ανατομία και μια αποκάλυψη της ανθρώπινης ουσίας όταν αυτή πάσχει, όταν αντιλαμβάνεται την πτώχευση και την πτώση των αξιών και των ιδεολογημάτων: Αγαπημένη οικογένεια/ πόσο κόπο κάνεις/ παριστάνοντας όσα δεν είσαι./ Μη φανεί πως, απλώς,/ σε κοινό «οίκο» συγκατοικούν τα γένη./ Μη φανεί πόσο ξένοι όλοι εκ γενετής/ πως καμία σύνδεση, κανένα αίσθημα.// Μόνο το άλλοθι του κληρονομημένου αίματος/ για τα εν ψυχρώ αιματηρά σου εγκλήματα.// Μια μέρα θα μάθουμε/ πως το γάλα που μας τάιζαν οι γονείς μας/ περιείχε ισχυρές ποσότητες αρσενικού.// Γι’ αυτό σέρνεται η ζωή μας σαν αρουραίος («Άχθος αρούρης» / Γράμμα στην οικογένεια).

{jb_quote}Είναι πολύ περισσότερο η ακραία, η τραγική έκφραση μιας ευαισθησίας που, μη βρίσκοντας τρόπο και τόπο να εκφραστεί, καταφεύγει στην ποίηση ως καταφύγιο και αφετηρία μαζί, διατηρώντας όμως το ακανθώδες σχήμα που έχει προσλάβει.{/jb_quote}

Ο ποιητικός λόγος του Τζανάτου παρουσιάζει ορισμένα χαρακτηριστικά γνωρίσματα που απηχούν μια ιδιαίτερη λογική προσέγγισης της τέχνης του στίχου, μια λογική και μια τεχνική που προκρίνει την αποσπασματικότητα ή, καλύτερα, τη σπασμωδικότητα της σύνθεσης, το ξάφνιασμα και την έκπληξη του αναγνώστη, κυρίως όμως την ανατροπή τόσο σε επίπεδο δομικό, όσο και σε αυτό της γλώσσας και του λεξιλογίου, που αποτελεί την πρώτη ύλη των ποιημάτων και που αντλείται από την καθημερινή, οικεία γλώσσα, ενίοτε και από περιοχές αγοραίες ή περιθωριακές. Αυτή η επιλογή καθιστά σαφώς πολύ πιο εύκολα προσβάσιμη την ποίησή του και φορτίζει τον αναγνώστη με το ειδικό βάρος της διείσδυσης στο νόημα το οποίο, παρόλο που φαίνεται εύκολο, είναι ιδιαίτερα απαιτητικό στην ανεύρεση και τον προσδιορισμό του. Κι αυτό γιατί το νόημα αυτό κρύβεται καλά πίσω από μια φαινομενικά εύκολη και εύληπτη δημιουργία, η οποία όμως αποδεικνύεται ιδιαίτερα απαιτητική ως προς την παράμετρο της συναισθηματικής εμπλοκής του αναγνώστη, που μοιάζει να κινείται ανάμεσα στην απόλυτη ταύτιση και την απόλυτη άπωση, στοιχείο που επιτείνει την ανταπόκριση και τη συμμετοχή είτε ως πραγμάτωση, είτε ως απόπειρα.

Γεγονός είναι πως η ποίηση του Τζανάτου δείχνει σκληρή, έχει όμως τη σκληρότητα εκείνη που αποτελεί μονάχα το κέλυφος, ένα λεπτό κέλυφος έτοιμο να σπάσει για να αποκαλύψει τον παλμό μιας ψυχής και μιας ιδιοσυγκρασίας που βιώνει την έλλειψη, την απώλεια, τη μοναξιά και την επώδυνη μόνωση. Αυτή η βαθιά δόνηση, μετασχηματιζόμενη σε ποιητική εξομολόγηση, προσλαμβάνει τον χαρακτήρα και τα χαρακτηριστικά μιας πράξης απογυμνωτικής, αφαιρετικής κάθε ωραιοποιητικού στοιχείου της ζωής, αποκαλυπτικής μιας σκέψης που συνυφαίνεται με τον πόνο και εκβάλλει στον λόγο, τον οποίο οικειώνεται σα να πρόκειται για μια μέθοδο και μια διαδικασία συνεχούς αποφόρτισης, που με τη σειρά της φορτίζει τον δημιουργό με το χρέος της ολοκλήρωσης του έργου του, της χάραξης ενός κύκλου που θα αποτελεί τη φωνή του, τη συμβολή του, τη συνεισφορά του. Αυτή η πρόθεση ίσως ευθύνεται και για την ευρεία χρήση μεταφορών και μετωνυμιών, για τη διευρυμένη ενατένιση του ποιητικού πεδίου ως ενός εύπλαστου υλικού με το οποίο ο ποιητής μπορεί να πλάσει τις διάφορες εκδοχές της αντίληψής του για αυτό που τελικά αποτελεί ο εαυτός του, ο άνθρωπος και ο κόσμος. Η αντίληψή του αυτή μάλιστα διαμορφώνεται σαν εκκρεμές που εκκινεί από το εγώ και καταλήγει στους άλλους προσλαμβάνοντας άλλοτε τη μορφή της κατηγορίας, της καταδίκης, του παράπονου και άλλοτε τη μορφή του αυτοσαρκασμού και της ειρωνείας ή ακόμα και ενός αισθήματος ανάμεικτου από γλυκασμό και πόνο για όσα χάθηκαν, όσα δεν ήρθαν ή, αν ήρθαν, δεν ανταποκρίθηκαν στις ανάγκες του υποκειμένου. Αυτή ακριβώς η ταλάντευση είναι που προσδίδει σε καθένα από τα ποιήματα τον χαρακτήρα και τα χαρακτηριστικά ενός ξεχωριστού κεφαλαίου του ίδιου πάντα ποιητικού μυθιστορήματος ή, για να μιλήσει κανείς με όρους θεατρικούς, μιας αυτοτελούς ποιητικής πράξης που εντάσσεται στο συνολικό έργο της ζωής ενός ανθρώπου και, ταυτόχρονα, ενός ποιητή.