Όπως ξέρετε πολλοί, σε μιαν άλλη ζωή ήμουν χημικός μηχανικός. Τώρα πια λεξιλογώ μόνο, και τη χημεία την έχω αφήσει ν’ αραχνιάζει, αν και στο ιστολόγιο έχουμε γράψει μερικά άρθρα (όχι πολλά) για χημικά στοιχεία, από γλωσσική βεβαίως άποψη εξετασμένα.
Και το σημερινό άρθρο θα είναι αφιερωμένο σ’ ένα μέταλλο, όχι πολύτιμο καθαυτό αλλά που τελευταία αποκτά στρατηγική σημασία, ένα μέταλλο που το θυμήθηκα χτες το μεσημέρι, καθώς είδα μια διαφήμιση στο καθαριστήριο της γειτονιάς (εδώ στο Λουξεμβούργο). Θα μπορούσα να είχα γράψει νωρίτερα άρθρο για το μέταλλο αυτό, θα έλεγε κανείς πως το χρωστούσα, αφού είναι το μέταλλο των Νίκων.
Για να μην με πείτε μυστικοπαθή, βάζω τη φωτογραφία του, κι αν δεν το αναγνωρίσατε αμέσως θα σας το φανερώσω, είναι το νικέλιο.
Το χημικό στοιχείο Νικέλιο είναι μέταλλο, με ατομικό αριθμό 28 και σύμβολο το Ni. Ειναι σκληρό, πιο σκληρό από τον σίδηρο και, όπως δείχνει η φωτογραφία, έχει χρώμα αργυρόλευκο και αν στιλβωθεί λάμπει έντονα.
Το νικέλιο είναι ανθεκτικό στην οξείδωση και γι’ αυτό μια από τις πιο γνωστές χρήσεις του είναι η νικέλωση ή επινικέλωση, που είναι η κάλυψη ενός μεταλλικού αντικειμένου με ένα λεπτό στρώμα από νικέλιο, ώστε το αντικείμενο να μην οξειδώνεται εύκολα. Έχουμε επινικελωμένα σκεύη, έχουμε και τα νίκελ του αυτοκινήτου -διότι τα (επι)νικελωμένα εξαρτήματα λέγονται και νίκελ, όπως νίκελ λέγεται και το ίδιο το νικέλιο.
Ο παππούς μου, ο Νίκος Σαραντάκος ή Άχθος Αρούρης, ερασιτέχνης χημικός (σόι πάει το βασίλειο) είχε μαζί με τα αδέρφια του ανοίξει ένα επινικελωτήριο στη δεκαετία του 1930, αν και το εγχείρημα αποδείχτηκε βραχύβιο διότι με το κίνημα του 1935 έκοψαν οι δουλειές, επιστρατεύτηκε ο ένας αδελφός και, τελικά, ο παππούς επέστρεψε στην υπαλληλία.
Η νικέλωση είναι η πιο παλιά χρήση του νικελίου, όμως δεν είναι πολύτιμο γι’ αυτό το λόγο το μέταλλο, κι ας δίνει εντυπωσιακή στιλπνότητα στα διάφορα μαραφέτια. Χρησιμοποιείται βέβαια και σε νομίσματα, αλλά, πολύ περισσότερο, στην παραγωγή ανοξείδωτου χάλυβα και σε άλλα κράματα. Επίσης σε μαγνήτες, μια που είναι ένα από τα τέσσερα σιδηρομαγνητικά μέταλλα -με το κράμα AlNiCo, με αλουμίνιο και κοβάλτιο. Και τώρα που οι μπαταρίες πάσης φύσεως αποκτούν καίρια σημασία, το νικέλιο προβλέπεται να έχει τεράστια ζήτηση, γι’ αυτό και παγκοσμίως ανεβαίνει η τιμή του.
Όμως εμείς εδώ λεξιλογούμε -δεν θα λεξιλογήσουμε για το νικέλιο;
Φυσικά.
Η λέξη λοιπόν, στα ελληνικά, είναι δάνειο από το γερμανικό Nickel. Το νικέλιο το ονομάτισε, o Σουηδός μεταλλειολόγος Axel von Cronstedt (1722-1765), το 1754, ο οποίος τρία χρόνια νωρίτερα είχε κατορθώσει να απομονώσει το μέταλλο σε ένα κοίτασμα που βρισκόταν σε ορυχείο κοβαλτίου στη Σουηδία.
Το ονόμασε kopparnickel στα σουηδικά, Kupfernickel στα γερμανικά, σύνθετη λέξη, το πρώτο συνθετικό της οποίας είναι ο χαλκός ενώ το δεύτερο, το Nickel, ήταν το όνομα ενός διαολάκου, ενός ξωτικού της μεσαιωνικής βορειοευρωπαϊκής μεταλλουργίας, που είναι χαϊδευτικό του Nikolaus, Νικολάκης σαν να λέμε. Οι Γερμανοί μεταλλωρύχοι έβλεπαν το κοίτασμα αυτό που είχε κόκκινο χρώμα και νόμιζαν ότι περιέχει χαλκό -προσπαθούσαν λοιπόν να βγάλουν χαλκό αλλά δεν τα κατάφερναν, διότι στην πραγματικότητα ήταν αρσενίδιο του νικελίου (NiAs). Οπότε, την αποτυχία τους την απέδωσαν στις ενέργειες του διαολάκου.
Από το Kupfernickel προέκυψε το Nickel, πρώτα στα γερμανικά, και ο όρος έγινε διεθνής και πήρε και άλλες σημασίες. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, το νόμισμα των 5 σεντς ονομάστηκε, ήδη από τον 19ο αιώνα, nickel, καθώς κατασκευαζόταν απο κράμα χαλκού και νικελίου. Στις αρχές του 20ού αιώνα Nickelodeon ονομάστηκε ο κινηματογράφος, επειδή το εισιτήριο ήταν φτηνό, ένα νίκελ -το δεύτερο συνθετικό της λέξης είναι δάνειο από το ελληνικό «ωδείον». Καμαρώνουμε. Σήμερα λέγεται έτσι ένα αμερικανικό καλωδιακό κανάλι με κινούμενα σχέδια και άλλη παιδική ύλη.
Στα γαλλικά, πάλι, nickel σημαίνει «πεντακάθαρο, άψογο», τζάμι που λέγαμε στο στρατό (το λένε άραγε ακόμα;)
Aυτή είναι η ρεκλάμα που είδα χτες και που μου έδωσε το έναυσμα για το σημερινό άρθρο. Ο νεαρός της φωτογραφίας, πανευτυχής, έχει δώσει στο καθαριστήριο τη μπουγάδα του, και την παραλαμβάνει πλυμένη και σιδερωμένη, και αναφωνεί όλο χαρά: Mon linge nickel, η μπουγάδα μου/ τα ασπρόρουχά μου άψογα, κι έχω και το απόγευμά μου ελεύθερο (αντί να κάθεται να σιδερώνει).
Η σημασία nickel = πεντακάθαρο, άψογο προκύπτει από τη γυαλιστερή εμφάνιση που έχουν τα νικελωμένα αντικείμενα.
Βεβαίως για τους παροικούντες τη διαδικτυακή Ιερουσαλήμ, Nickel είναι επίσης το χρηστώνυμο του φίλου Νίκου Λίγγρη, του διαχειριστοκράτορα της Λεξιλογιας -παλιά είχαμε κάνει κάμποσα λογοπαίγνια με τον Nickel και τον διαολακο των μεταλλωρύχων.
Είπαμε πιο πάνω πως το νικέλιο αποκτά στρατηγική αξία καθώς οι μπαταρίες θα παίζουν πια ρόλο καθοριστικό στην οικονομία. Η Ελλάδα έχει την τύχη να διαθέτει μια μεγάλη βιομηχανία σιδηρονικελίου, την ιστορική ΛΑΡΚΟ, αλλά και τα μοναδικά στην ΕΕ κοιτάσματα νικελίου, τόσο στην Εύβοια όσο και αλλού. Βέβαια, τα κοιτάσματα της Εύβοιας είναι φτωχά σε νικέλιο (είναι λατερίτες, που έχουν 1-2% περιεκτικοτητα) και η μέθοδος παραγωγής είναι ενεργοβόρα, ενώ η ΛΑΡΚΟ, με τρικυμισμένη ιστορία και με σημαντικούς εργατικούς αγώνες, σε λίγες μέρες αναμένεται να πουληθεί -έχουν ήδη απολυθεί όλοι οι εργαζόμενοι και έχουν επαναπροσληφθεί με δίμηνες συμβάσεις έως να ολοκληρωθεί η διαδικασία.
Προηγήθηκαν ανίκανες διορισμένες διοικήσεις, ίσως με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα τη διοίκηση Σκρέκα. Ήταν ένας βουλευτής Τρικάλων της ΝΔ, πατέρας του σημερινού υπουργού (το επάγγελμα είναι κλειστό), που διορίστηκε το 2008 από την κυβέρνηση Καραμανλή πρόεδρος του ΔΣ της ΛΑΡΚΟ και, όπως γράφτηκε, έσπευσε να αυξήσει τις αποδοχές του σε 9000 το μήνα και να προσλάβει τη νύφη του και τον συμπέθερό του με παχυλές αποδοχές.
Όμως η ΛΑΡΚΟ έχει πλούτο -έχει στην ιδιοκτησία της και άλλα κοιτάσματα, πέρα από αυτά που εκμεταλλεύεται, ενώ οι μεταλλειολόγοι λένε ότι αν επενδύσει θα μπορεί να διαχωρίζει και το κοβάλτιο, ένα ακόμα μέταλλο σπάνιο στην ΕΕ και με καθοριστική στρατηγική σημασία για το μέλλον (αξίζει κι αυτό άρθρο, διότι έχει ενδιαφέροντα λεξιλογικά).
Οι πρόσφατες κρίσεις, πανδημική και ενεργειακή, έδειξαν την αφροσύνη της εκποίησης πόρων. Δυστυχώς, αυτό θα γίνει και με τη ΛΑΡΚΟ. Εκτός αν βάλουν το χέρι τους τα διαολάκια.
