Γράφει ο Γεώργιος Νικ. Σχορετσανίτης
Τελειώνοντας το διάβασμα της τριλογίας της Ρέιτσελ Κασκ (Rachel Cusk, γεν. 1967), ‘Περίγραμμα’ (Outline), ‘Μετάβαση’ (Transit) και ‘Κύδος’ (Kudos), σωρεία ερωτηματικών αναφύονται πάνω σε πολλούς τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας.
Αρχικά να πούμε πως και τούτο το βιβλίο, ακολουθεί κατά πόδας την γνωστή μας από τα άλλα δύο βιβλία, Φαίη. Μια γυναίκα η οποία ομοιάζει αρκετά με την συγγραφέα της τριλογίας. Είναι κι’ αυτή συγγραφέας, με διαζύγιο στο ενεργητικό της και παιδιά. Η Φαίη στις συνήθεις καθημερινές της ασχολίες, συναντά γνωστούς και αγνώστους, οι οποίοι προβληματικοί και αβοήθητοι αρχίζουν να της ξεδιπλώνουν και εξιστορούν δικές τους ιστορίες, τις οποίες και μας αφηγείται, στη συνέχεια, η Κασκ. Ως προς τη μορφή και το περιεχόμενο, και τούτο το μυθιστόρημα είναι εφάμιλλο των δύο προηγηθέντων. Σε κάθε ένα από αυτά, η αφηγήτρια, η Φαίη εν προκειμένω, και σε πολλά σημεία το alterego της μυθιστοριογράφου Κασκ, περιγράφει τις συναντήσεις της κατά τη διάρκεια λίγων ημερών με διάφορους ανθρώπους, καθένας από τους οποίους έχει και τη δική του ιστορία να αφηγηθεί. Η Φαίη, με τη σειρά της, περιγράφει αυτές τις ιστορίες, μερικές φορές με άμεσο λόγο αλλά κυρίως έμμεσα. Το σκηνικό ακούγεται κάπως ακραία υποκειμενικό, και από πολλές απόψεις είναι. Μια συγγραφέας διαζευγμένη από τον πατέρα των παιδιών της γράφει για το τι συμβαίνει σε μια άλλη συγγραφέα, διαζευγμένη επίσης από τον πατέρα των παιδιών της, όταν καλείται να διδάξει γραφή ή να συμμετάσχει σε λογοτεχνικά φεστιβάλ. Αλλά όλα αυτά είναι στην πραγματικότητα απλώς το πρόσχημα κάποιου άλλου βαθύτερου, ενός άλλου στόχου. Οι ιστορίες είναι στην πραγματικότητα το κυρίως ζητούμενο. Κυρίως περιστρέφονται γύρω από τον γάμο, τον συνηθισμένο στις μέρες μας χωρισμό των ζευγαριών και τα παιδιά τους. Αλλά η καθεμία ενισχύει, περιπλέκει ή υπονομεύει τις άλλες σε ένα μαγευτικό κατόρθωμα θεματολογίας και παραλλαγών που είναι πλούσιο σε συναίσθημα, αγωνία και χιούμορ.
Οι ιστορίες διανθίζονται με σύντομες, ιδιαίτερα φορτισμένες περιγραφές των καταστάσεων στις οποίες βρίσκεται η Φαίη. Στο ‘Περίγραμμα’, περιγράφει την τάξη μαθητών που διδάσκει στην ελληνική πρωτεύουσα και το σκάφος με το οποίο ανοίγεται στις πλησιέστερες θάλασσες της Αττικής, στη ‘Μετάβαση’ την ανακαίνιση του πεπαλαιωμένου σπιτιού στο Λονδίνο και τις ανάλογες συναντήσεις της εκεί, και τώρα σε ετούτο ασχολείται με το φεστιβάλ στο οποίο πηγαίνει σε ένα ανώνυμο αστικό λιμάνι κάπου μέσα στον ευρωπαϊκό χώρο και χωρίς να κατονομάζεται. Αν η κεντρική ενασχόληση του ‘Περιγράμματος’ ήταν το ζήτημα του αυτοπροσδιορισμού και της ‘Μετάβασης’ το πως λειτουργεί η μοίρα, το θέμα στο ‘Κύδος’ είναι η πολυπόθητη επιτυχία του ατόμου. Ποιος δηλαδή θα πάρει το έπαθλο και με τι κόστος. Η Φαίη παραμένει, εν πολλοίς, αδιαμόρφωτη ως χαρακτήρας, ασαφής στις προθέσεις της, αλλά όχι επειδή δεν έχουμε ως αναγνώστες κάποια αίσθηση γι’ αυτήν ως προσωπικότητα. Είναι επειδή η δική της ιστορία παραμένει άλυτη ή ερμαφρόδιτη. Μένουμε να αναρωτιόμαστε, ως αναγνώστες, αν η πρωταγωνίστρια των βιβλίων της Κασκ είναι προορισμένη να παραμείνει μια θολή οντότητα χωρίς περίγραμμα και αν είναι έτσι, αν αυτό συνιστά ελευθερία, ένα βραβείο που μπορεί να κερδίσει, ή εν τέλει αποτελεί κατάρα.
Μερικές φορές, αυτές οι κυλιόμενες ιστορίες, σε όλα τα βιβλία, με τις πολλές αναφορές τους στους Έλληνες θεούς, μοιάζουν ωσάν να έχουν βυθιστεί σε μια καθηλωτική αλληλουχία ψυχαναλυτικών μεμονωμένων περιπτώσεων. Το βαθύτερο θέμα της Κασκ είναι το ερώτημα πώς η εξουσία διαμορφώνει τις επιλογές και το σπουδαιότερο τις δυνατότητες του ατόμου. Τον τρόπο με τον οποίο οι γονείς ανατρέφουν και διαμορφώνουν τον χαρακτήρα των παιδιών τους, πως συμπεριφέρονται απέναντι στη φύση, πώς η αφήγηση διαμορφώνει την αλήθεια, και σε κάθε περίπτωση, ποια είναι τα κέρδη και ποιες οι απώλειες του εμπλεκόμενου ατόμου σε μια υπόθεση και κατά προέκταση των γύρω του. Η ενότητα της τριλογίας, που επιτυγχάνεται παρά τον κατακερματισμό της, ενισχύεται από την κυρίαρχη αλληγορία της. Κάποιες καταστάσεις που ενώ κάποτε ήταν ακίνητες, τώρα δείχνουν περισσότερο διαρρηγμένες. Τα επαναλαμβανόμενα μοτίβα και πέρα από τους συντρόφους, παιδιά, συνεργάτες και εραστές, περιλαμβάνουν επίσης τα κατοικίδια σκυλιά, τα αδέλφια και το φαγητό. Και τα τρία αντιπροσωπεύουν είδη αγάπης ή στενής προσκόλλησης και μεσολαβούν στις προσπάθειές μας να αποκτήσουμε τον έλεγχο, συχνά με τις πιο φρικιαστικές ή τραγικές και κωμικές συνάμα συνέπειες. Η Κασκ αφηγείται τόσες πολλές ιστορίες, ίσως επειδή επιδιώκει να μάθει για ποιο λόγο γίνονται όλα αυτά. Είναι οι ιστορίες προϊόν προσπάθειας για τη δημιουργία κάποιου νοήματος, όπως αναρωτιέται ένας χαρακτήρας, μήπως ένας μηχανισμός με τον οποίο αποφεύγεται η ευθύνη, για να κατευναστούν οι όποιες ενοχές για συγκεκριμένες συμπεριφορές, ή κάτι άλλο που παραμένει βαθιά κρυμμένο;
Και τα τρία βιβλία αυτής της τριλογίας στοιχειώνονται από τους δύο γιους της Φαίη. Παραμένουν πάντοτε εκτός της σκηνής όπου διαδραματίζονται τα γεγονότα, αλλά περιστασιακά τής τηλεφωνούν. Στο τέλος του ΄Κύδος’ ο ένας γιος λέει στη Φαίη για το πώς αυτός και ένας φίλος του έβαλαν κατά λάθος φωτιά στο υπόγειο του διαμερίσματός τους. Ήταν ένα αθώο λάθος. Αυτό που είναι δύσκολο, λέει το αγόρι στη μητέρα του, είναι ότι κανείς δεν ακούει όλη την ιστορία όταν προσπαθεί να την πει. Επιμένουν σε σπασμένα κομμάτια της αφήγησης και επιρρίπτουν τις ευθύνες ανάλογα. «Δεν γίνεται να λες την ιστορία σου στον καθένα», καταλήγει η Φαίη. «Ίσως να μπορείς να την πεις σε ένα μόνο πρόσωπο». Αυτή η στιγμή της αλήθειας, και της αγάπης, διαρκεί μόνο μια στιγμή. Εξαλείφεται από την τελευταία πράξη του βιβλίου και της τριλογίας. Ένα από τα βασικότερα στοιχεία των βιβλίων της Κασκ, είναι όταν τα πράγματα γύρω μας καταρρέουν, είναι επειδή απλώς οι ιστορίες μας ή οι εκδοχές μας δεν είναι πλέον αληθινές, ή μήπως επειδή ακριβώς οι ιστορίες δεν είναι πλέον αληθινές τα πράγματα οδηγούνται στην κατάρρευση. Όμως η συγγραφέας δεν έχει κάποια ξεκάθαρη απάντηση γι’ αυτά, ή ίσως αποφεύγει να την εκφράσει ευθαρσώς.
Τα τρία μυθιστορήματα της Κασκ, τελικά δείχνουν έναν εσωτερικό προσανατολισμό, μια διαφορετική εκδοχή αυτοβιογραφίας. Στον ‘Κύδο’, παρουσιάζονται δημοσιογράφοι τηλεοπτικών συνεργείων, κριτικοί λογοτεχνίας, εκδότες και άλλοι μυθιστοριογράφοι της εποχής της. Σχεδόν όλες, όμως, οι συνομιλίες της Φαίης γίνονται με ανθρώπους που ενδιαφέρονται επίσης να γράψουν ιστορίες ή έχουν ήδη κάποιες στο ενεργητικό τους. Ολόκληρη η λογοτεχνική κοινωνία, τουτέστιν, και τα συνήθη κυκλώματα του βιβλίου. Συγγραφέας η ίδια, κάνει εμφανίσεις σε λογοτεχνικές εκδηλώσεις για να προωθήσει το έργο της, όμως δεν μας παρουσιάζονται αυτές οι εμφανίσεις μαζί και όλα τα άλλα που μας έχει συνηθίσει η Κασκ στα μυθιστορήματά της. Την αναχώρηση και την παραμονή του ατόμου από σχέσεις, οικογένειες και γάμους, όπως ακριβώς της Μεγάλης Βρετανίας από την Ευρώπη. Κυρίως ακούει όταν οι άλλοι άνθρωποι διηγούνται τις ιστορίες τους, διακόπτει αλλά σπάνια για να κάνει τις ιστορίες πιο σαφείς, πιο ακριβείς και αγνές στη διαδικασία μεταφοράς στις σελίδες των βιβλίων της. Η δική της αισθητική χαρακτηρίζεται από την εικόνα που βλέπει η Φαίη από το παράθυρο του αεροπλάνου: «… Απέξω μια ελαφριά ομίχλη είχε καθίσει πάνω από το επίπεδο γκρίζο τοπίο, κι’ ήταν σαν να γινόταν ένα με τον συννεφιασμένο ουρανό, μ’ αυτές τις οριζόντιες λωρίδες που τόσο ανεπαίσθητα παράλλαζαν μεταξύ τους, θαρρείς κι έβλεπες θάλασσα…». Παραλλαγές, αμορφία, μετακίνηση, σε μια Ευρώπη σε εξέλιξη, όπου τα ερωτήματα της προσωπικής και πολιτικής ταυτότητας, η φύση της οικογένειας και της τέχνης, της δικαιοσύνης και της αγάπης, καθώς και η τελική αξία του πόνου, έρχονται επανειλημμένα στην επιφάνεια, με το τραύμα της αλλαγής να ανοίγει νέες δυνατότητες απώλειας και ανανέωσης. Τα τρία μυθιστορήματα της τριλογίας, στην ουσία σηματοδοτούν τον θρίαμβο προς την αυτοβιογραφία, παρά το γεγονός ότι δεν διαθέτουν την σαγηνευτική, ελκυστική και δημοφιλή μορφή της μυθοπλασίας και της έστω στοιχειώδους πλοκής. Μοιάζουν να διαδραματίζονται σε μια φανταστική σφαίρα όπου οι άνθρωποι έχουν την τάση να εξηγούν τα πιο απόκρυφα και δραματικά επεισόδια της ζωής τους αμέσως, αυθόρμητα και εκτενώς και με σημαντική ευγλωττία σε έναν γνωστό τους που συνάντησαν εντελώς τυχαία ή έναν τελείως άγνωστο, όπως εν προκειμένω στη Φαίη. Στην τριλογία της Κασκ, υπάρχουν πολλές φωνές, αλλά με λίγες εξαιρέσεις αυτές φιλτράρονται μέσα από την διήγηση της Φαίη. Η οικογενειακή δυστυχία και στα τρία βιβλία της τριλογίας, έχει άπειρες μορφές και παραλλαγές. Προδοσίες, διαζύγια, στοργή και σκληρότητα. Για τους περισσότερους από τους χαρακτήρες του Κασκ, η διαρκής αγάπη είναι σχεδόν πάντα καταδικασμένη σε αποτυχία. Ο άντρας, που κάθεται δίπλα στη Φαίη σε μια πτήση, έχει μόλις θάψει τον αγαπημένο του σκύλο, νεκρό από καρκίνο, και έχει ακόμα τη βρωμιά από εκείνη τη δουλειά στα νύχια του. Η κτηνωδία αυτής της ιστορίας είναι μια αλληγορία για την αγριότητα των οικογενειακών σχέσεων γενικά. Ο συνεπιβάτης της είναι αποκομμένος από το υπόλοιπο μυθιστόρημα, αν και όχι αναλώσιμος, όπως και η συντριπτική άλλωστε πλειοψηφία των συνομιλητών της Φαίης. Ο τρόπος ζωή των πρωταγωνιστών της, να περνούν δηλαδή μεγάλο μέρος της ζωής τους στα αεροπλάνα, και μια σειρά από νύχτες σε δωμάτια ξενοδοχείων και δανεικά διαμερίσματα, είναι απολύτως χαρακτηριστικός της εποχής μας. Τα λογοτεχνικά φεστιβάλ και συναντήσεις, παραπέμπουν σε μια ζώνη κυνισμού, ματαιοδοξίας και εμπορίου, κάτι που έγινε αντικείμενο της λογοτεχνίας μας εδώ και πολύ καιρό και από αρκετούς άλλους συγγραφείς. Τα ερωτήματα που τίθενται από τους κύριους και λίγους, ούτως ή άλλως, χαρακτήρες, είναι αληθινά, αλλά δεν υπάρχουν πραγματικά προφανείς απαντήσεις. Κι’ όλα αυτά μέσα από συναντήσεις με αγνώστους και φίλους που εμπιστεύονται στην αφηγήτριά μας τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις εμπειρίες της ζωής τους, με ελάχιστη ή καθόλου προτροπή. Παράλληλα αναδεικνύεται η παθητικότητα της πρωταγωνίστριας συγγραφέως, η οποία δεν παρασύρεται από τις δικές της επιθυμίες για εξιστόρηση. Σε όλη τη διάρκεια του ‘Κύδος’ παράλληλα με τα ερωτηματικά για την τέχνη, την λογοτεχνία, το νόημα, την ομορφιά και την οικογενειακή ζωή, κυριαρχεί το ζήτημα της προσωπικής ελευθερίας, η οποία όμως δέχεται συνεχείς επιθέσεις, από τις δυνάμεις της οικογενειακής ζωής και της φιλίας. Οι άλλοι άνθρωποι, με τον εγωισμό, τις ανάγκες και την αναλγησία τους, αποτελούν απειλή για το άτομο σε κάθε αλλαγή της πορείας που θα αποφασίσει, ή θα πραγματοποιήσει.
The post Και άλλα θραύσματα καθημερινότητας με το κλείσιμο της τριλογίας της Ρέιτσελ Κασκ appeared first on Vakxikon.gr – Vakxikon.gr Media & Publishing Group.
