Αν δεν ξέρετε ποιος είναι ο Μορίς Μπέριν, θα έχετε πολυπληθή και καλή παρέα. Κι εγώ μέχρι χτες δεν τον ήξερα, όταν συνάντησα το όνομά του σε ένα πεζογράφημα στο Λογοτεχνικό ιστολόγιο. Και είναι λογικό να μην τον ξέρει κανείς, μεταξύ άλλων επειδή το πεζογράφημα αυτό είχε δημοσιευτεί το μακρινό 1910 στο καλό περιοδικό Παναθήναια, σε μετάφραση Κ.Μ. «από το αγγλικόν».
Τα Παναθήναια ήταν πρωτοποριακό, και στο περιεχόμενο και στην εμφάνιση, δεκαπενθήμερο λογοτεχνικό περιοδικό των αρχών του 20ού αιώνα, με το οποίο συνεργάζονταν οι κορυφαίοι Έλληνες λογοτέχνες -για παράδειγμα, εκεί δημοσιεύτηκε αρχικά η Φόνισσα του Παπαδιαμάντη. Σε μεγάλο σχήμα και με καλαίσθητη εικονογράφηση, ήταν πολύ μπροστά από την εποχή του. Το εξέδιδε ο Κίμων Μιχαηλίδης, ο Μυτιληνιός λόγιος, και πολύ πιθανόν να είναι αυτός που μετέφρασε το κείμενο που θα δούμε.
Για να βρω τον Μορίς Μπέριν δυσκολεύτηκα λιγάκι αφού δεν είναι μονοσήμαντη η μεταγραφή. Τελικά πρόκειται για τον Μaurice Baring (1874-1945), Βρετανό λόγιο (και διπλωμάτη και πολεμικό ανταποκριτή και προσωπικότητα του μεσοπολεμικού πνευματικού κινήματος), που έγραψε πάρα πολλά αλλά σήμερα δεν ξέρω αν διαβάζεται ακόμα.
Το κείμενο που μου τράβηξε το ενδιαφέρον, όπως είχε τραβήξει και το ενδιαφέρον του Κίμωνα Μιχαηλίδη πριν από 114 χρόνια, είχε τον τίτλο, στο πρωτότυπο, From the Mycenae Papers και ανήκε στη συλλογή χιουμοριστικών πεζογραφημάτων Dead Letters (1910). Πρόκειται για φανταστικές, χιουμοριστικές επιστολές που υποτίθεται ότι γράφτηκαν από γνωστά ιστορικά πρόσωπα ή λογοτεχνικούς ήρωες -ας πούμε από την Κλεοπάτρα, τον Νέρωνα, τον Άμλετ, τη Ροζαλίνα (που αγαπούσε ο Ρωμαίος πριν γνωρίσει την Ιουλιέτα) ή τον Χάινε.
Το πρώτο κείμενο της σειράς αυτής έχει, ακριβώς, μια φανταστική αλληλογραφία ανάμεσα σε διάφορους πρωταγωνιστές του Τρωικού πολέμου και του οίκου των Ατρειδών. Ενώ τα περισσότερα άλλα κείμενα του βιβλίου αποτελούνται από μία εκτενή επιστολή, τούτο εδώ παρουσιάζει πολλές επιστολές, μικρές και μεγαλύτερες, με βασικούς αλληλογράφους την Κλυταιμνήστρα και την αδελφή της την Ελένη. Το χιούμορ είναι ανάλαφρο, βρετανικό.
Το κείμενο δημοσιεύτηκε στο τεύχος 233-234 του περιοδικού Παναθήναια, 15-30 Ιουνίου 1910. Το συγκεκριμένο τεύχος υπάρχει ονλάιν, μπορείτε να το δείτε εδώ. Όπως βλέπετε, το τεύχος ανοίγει με την τραγωδία Ο πρωτομάστορας του Πέτρου Ψηλορείτη, δηλαδή του Νίκου Καζαντζάκη.
Ο τίτλος στην αρχική ελληνική μετάφραση ήταν Νεκρικαί επιστολαί από τα μυκηναϊκά έγγραφα, δηλαδή συνδυασμός του τίτλου του αγγλικού κειμένου (From the Mycenae Papers) και του τίτλου του βιβλίου όπου περιλαμβάνεται (Dead Letters). Για την εδώ αναδημοσίευση αλλάζω μεν τον τίτλο (παλιό εκδοτικό προνόμιο) αλλά κατά τα άλλα αντιγράφω το κείμενο από το Λογοτεχνικό ιστολόγιο.
Το βιβλίο του Μπέριν στα αγγλικά υπάρχει επίσης διαθέσιμο ονλάιν αφού έχουν περάσει 70 χρόνια από τον θάνατο του δημιουργού του, χάρη στο Πρότζεκτ Γκούτενμπεργκ. Το βρίσκετε εδώ. Σημειώνω πως ο Μπέριν τρία χρόνια αργότερα έγραψε μια δεύτερη, παρεμφερή συλλογή χιουμοριστικών κειμένων, το Lost Diaries, όπου έχει σελίδες από χαμένα (ανύπαρκτα βεβαίως) ημερολόγια ιστορικών και λογοτεχνικών μορφών, π.χ. του Οιδίποδα. Κι αυτό το βρίσκετε στο Γκούτενμπεργκ.
Η Κλυταιμνήστρα προς τον Αίγισθον
Μυκήναι
Αξιότιμε Κύριε,
Λυπήθηκα που απουσίαζα όταν ήλθατε χθες. Δεν επίστευα πως σκοπεύατε σοβαρά, να ‘ρθείτε. Όλη την ερχόμενη εβδομάδα θα έχω ασχολίες. Μας έρχονται η Ελένη και ο Μενέλαος και πρέπει να ετοιμάσω τα της διαμονής των. Ο Ορέστης ήτον κατευχαριστημένος με το κύπελλο και τη σφαίρα. Τον κακομαθαίνετε.
Με ειλικρινή φιλίαν
ΚΛΥΤΑΙΜΝΗΣΤΡΑ
Αξιότιμε Αίγισθε,
Δυο λόγια, για να σας ειπώ ότι έλαβα το γράμμα σας και ότι με ευχαρίστησε πολύ, εκτός της τελευταίας φράσεως. Σας παρακαλώ μην ξαναγράψετε αυτά τα πράγματα, διότι θα καταστρέψετε τη φιλία μας, οπού τόσον εβασίσθηκα σ’ αυτήν.
Με ειλικρινή φιλία
ΚΛΥΤΑΙΜΝΗΣΤΡΑ
Αξιότιμε Αίγισθε,
Ωραία τα άνθη. Τι καλός που είσθε να θυμηθείτε τα γενέθλιά μου. Το γράμμα σας όμως είναι πολύ κακό…
(Το παρακάτω λείπει)
Μυκήναι
Αξιότιμε Κύριε,
Πρέπει να σας γράψω πως αν εξακολουθείτε να με παρεξηγείτε και να μη θέλετε να προσέξετε εις ό,τι σας λέγω, η αλληλογραφία μας αναγκαστικώς θα παύσει. Γιατί να θέλετε να υποβιβάσετε ό,τι ημπορούσε να είναι τόσο μεγάλο και τόσο θαυμάσιο;
Με φιλίαν
ΚΛΥΤΑΙΜΝΗΣΤΡΑ
Αξιότιμε Αίγισθε,
Πολύ μ’ εσυγκίνησε το γράμμα σας. Θα σας δώσω λοιπόν ακόμα ένα δείγμα αφού τόσο ταπεινά και τόσο συγκινητικά το ζητείτε.
Ο Πάρις έφθασε. Δεν ξέρω αν τον γνωρίζετε. Είναι ο δεύτερος υιός του βασιλέως της Τροίας. Παντρεύτηκε μια Οινώνην, κόρην κάποιου θαλασσίου θεού, όχι τόσον καλοφημισμένου. Άτυχος γάμος. Είναι πολύ έμορφος ο Πάρις για κείνους που αποβλέπουν σ’ αυτό το είδος εμορφιάς. Για μένα όχι. Ντύνεται αλλόκοτα και φαίνεται σαν θεατρίνος. Έπειτα σιχαίνομαι τους κατσαρομάλληδες. Έχει μερικά προτερήματα. Είναι καλός σκοπευτής και παίζει τον δίαυλο πολύ πολύ καλά για ερασιτέχνην. Είναι όμως τελείως ασήμαντος και, το χειρότερον, ανοικονόμητος. Της Ελένης όμως της αρέσει. Δεν είναι παράδοξον, πάντα να της αρέσουν τέτοιοι άνδρες; Κάθονται ώρες ολόκληρες χωρίς λέξη να ειπούν. Δεν με μέλει καθόλου που δεν με προσέχει —του χρωστώ μάλιστα χάρη που δεν είμαι υποχρεωμένη να του μιλώ· όμως η συμπεριφορά του μου φαίνεται ανάρμοστη προς εκείνην που τον φιλοξενεί.
Η Ελένη εφέτος είναι εμορφότερη παρά ποτέ· εξακολουθεί όμως να ντύνεται με πολύ επιτηδευμένην απλότητα, που προξενεί αηδία. Δεν ηξέρω πόσον καιρό θα μείνει μαζί μας. Δεν με πειράζει η παρουσία του, όμως και αυτός και η Ελένη καταντούν αδιάκριτοι. Κάθονται στο σαλονάκι μου σαν να ήταν δικό τους και ποτέ δεν σκέπτονται πως ημπορούσε να το χρειάζομαι. Έπειτα με θέλουν μαζί τους στον περίπατο και ολοένα βαδίζουν εμπρός και μένω εγώ πίσω με τον Μενέλαο· είναι αλήθεια πως εγώ τον αγαπώ πολύ, αυτός όμως με βαριέται. Αδιάκοπα μιλεί για ιπποδρομίες και δισκοβολίες. Ας καμαρώνει η βασίλισσα η Εκάβη την ανατροφή του υιού της. Ο Πάρις, όπως ξέρετε, ανατράφηκε από ένα βοσκόν, επάνω στην Ίδη. Κι έτσι οι τρόποι του είναι απαίσιοι. Η Ελένη δεν το βλέπει. Τι περίεργο! Αλήθεια με τα παιδιά είναι καλός. Ο Ορέστης τον αγαπά.
Ειλικρινής φίλη σας
ΚΛΥΤΑΙΜΝΗΣΤΡΑ
Μυκήναι
Αξιότιμε Αίγισθε,
Είμαστε άνω-κάτω. Σας είχα γράψει πως η Ελένη αισθανόταν πολλήν έλξη προς τον Πάρι. Εμείς βέβαια δεν εκακοβάλαμε, γιατί η Ελένη πάντα εκομψεύετο με τέτοιους χυδαίους ανθρώπους, και τη φιλαρέσκειά της τη νομίζαμε απλή διασκέδαση γι’ αυτήν οπού ήταν και θα είναι πάντα ένα κορίτσι ρομαντικό.
Φαντασθείτε τη σάστισή μας και την απελπισία μας! Ο Πάρις και η Ελένη έφυγαν μαζί στην Τροία! Η Ελένη άφησε ένα γραμματάκι στον Μενέλαο λέγοντάς του ότι αισθάνεται πως η ζωή της ήταν ψεύτικη, ότι μισεί την υποκρισία και ότι το θεωρεί πιο τίμιο να φύγει. Ότι θα τον αναπολεί με αγάπη. Ο καημένος ο Μενέλαος είναι απελπισμένος αλλά και ήσυχος.
Ο Αγαμέμνων είναι έξω φρενών. Αισθάνεται βαριά την οικογενειακή αισχύνη και είναι γεμάτος οργή. Όλοι είμαστε αξιολύπητοι. Ο Αγαμέμνων λέγει πως η οικογενειακή τιμή πρέπει να ικανοποιηθεί όπως-όπως και πως θα εκστρατεύσει εναντίον της Τροίας, να πάρουν πίσω την Ελένη. Αυτό μου φαίνεται πολύ αστείο. Καμιά εκστρατεία, κανένας πόλεμος δεν ημπορεί να ξεκάμει ό,τι έγινε. Είμαι βεβαία πως θα συμπονέσετε την ατυχία μας. Αλήθεια, το γεγονός αυτό δεν είναι καθόλου καλό για τα παιδιά μου. Δεν θα μ’ επείραζε τόσο πολύ αν η Ιφιγένεια ήταν ακόμη μικρούλα.
Η Ηλέκτρα έχει κοκίτη, πηγαίνει όμως καλύτερα. Είμαι άνω-κάτω με την Ελένη. Πάντα της ήταν έτσι ανόητη.
Ειλικρινής φίλη σας
ΚΛΥΤΑΙΜΝΗΣΤΡΑ
Μυκήναι
Αξιότιμε Αίγισθε,
Ατελείωτη είναι η στενοχώρια μας και το πήγαινε-έλα. Ο Οδυσσεύς, ο βασιλεύς της Ιθάκης, έφθασε με τη γυναίκα του την Πηνελόπη. Από το πρωί έως το βράδυ συζητούν για την εκστρατεία και εγώ μένω μόνη με την Πηνελόπη. Μου ζήτησε το μόνο μου τελάρο και κεντά παντόφλες για τον άνδρα της. Θα του είναι πολύ μικρές, τουλάχιστον δύο αριθμούς. Μιλεί αδιάκοπα για το αγόρι της, τον σκύλο της, τις αγελάδες της και τον κήπο της και καταντά επιτέλους ανυπόφορη. Μ’ εθύμωσε πολύ χθες λέγοντάς μου πως έχω κακομάθει τον Ορέστη και πως μιαν ημέρα θα μετανιώσω. Ολοένα μου ρίχνει κατά πρόσωπο την ανατροφή του Τηλέμαχού της. Κάθε φορά οπού γίνει λόγος για την Ελένη, το πρόσωπό της σου λέει: Δεν θέλω ν’ ακούω.
Ειλικρινής φίλη σας
ΚΛΥΤΑΙΜΝΗΣΤΡΑ
Μυκήναι
Αξιότιμε Αίγισθε,
Οι φόβοι μου πραγματοποιούνται. Ετοιμάζονται να εκστρατεύσουν όλοι εναντίον της Τροίας. Σε όλα αυτά βλέπω την ουρά του Οδυσσέως. Δεν ηξέρετε πόσο τον σιχαίνομαι. Όλοι οι ηγεμόνες θα συνεκστρατεύσουν, αλλ’ ο στόλος χρειάζεται δύο χρόνια να ετοιμασθεί και έτσι ελπίζω εν τω μεταξύ να παρουσιασθεί κανένα εμπόδιο.
Η Ιφιγένεια μαθαίνει να κάμνει επιδέσμους για ν’ ακολουθήσει, λέγει, το στράτευμα. Εγώ βέβαια δεν το θέλω· το νομίζω ανόητο. Δυστυχώς ο πατέρας της την αφήνει να κάνει ό,τι της αρέσει. Η μόνη μου παρηγοριά είναι ότι ο πόλεμος δεν θα διαρκέσει περισσότερο από μίαν εβδομάδα. Οι Τρωαδίτες δεν έχουν τακτικό στρατό. Είναι μια φούχτα από αμάθητους γεωργούς και η πόλις δεν ημπορεί να αντισταθεί σε πολιορκία. Πολύ κακά έκαμε η Ελένη να αναστατώσει όλον τον κόσμο.
Ειλικρινής φίλη σας
ΚΛΥΤΑΙΜΝΗΣΤΡΑ
Υ. Γ. Όχι βέβαια, δεν της έγραψα. Για μένα η Ελένη είναι πεθαμένη.
(Μετά δύο έτη)
Μυκήναι
Αγαπητέ μου Αίγισθε,
Επιτέλους μας ήλθαν ειδήσεις. Ο Στόλος έφθασε στην Αυλίδα και περιμένουν ευνοϊκόν άνεμο να προχωρήσουν. Προς το παρόν μένουν άπρακτοι. Όλοι είναι καλά. Η Ιφιγένεια γράφει ότι είναι κατευχαριστημένη. Συλλογίσθηκε τουλάχιστον να προσθέσει ότι μ’ επεθύμησε. Δεν κοιμήθηκα ούτε μια βραδιά καλά από τότε που έφυγαν.
Ειλικρινής φίλη σας
ΚΛΥΤΑΙΜΝΗΣΤΡΑ
Αγαπητέ μου φίλε,
Έλα σε παρακαλώ αμέσως. Είμαι πάρα πολύ ανήσυχη. Από το τελευταίο γράμμα του Αγαμέμνονος κατάλαβα πως κάτι τρέχει, κάτι που το κρύβει. Σήμερα μου γράφει ο Κάλχας και μου αναγγέλλει με σκαιόν τρόπο μια φρικιαστική τραγωδία, ένα άγριο, τρομερό και ανόσιον έγκλημα! Εθυσίασαν την αγαπημένη μου Ιφιγένεια —στην Άρτεμη, σ’ αυτήν απ’ όλες τις άλλες θεές! για να στείλει ευνοϊκόν άνεμο στον προκομένο τον Στόλο τους! Είμαι συντετριμμένη. Δεν ημπορώ λέξη να γράψω περισσότερο. Σε παρακαλώ έλα γρήγορα.
H φίλη σου
ΚΛΥΤΑΙΜΝΗΣΤΡΑ
(Έπειτα από δύο μήνες)
Δεν βλέπω γιατί να μην έρθεις· είναι δικαίωμά μου να έχω ζητήσει τη συντροφιά που μου αρέσει. Έλα το ταχύτερο· αισθάνομαι πολλή μοναξιά χωρίς εσένα. Τώρα που δεν έχω αλληλογραφία με τον Αγαμέμνονα, παράγγειλα στην Ελένη να μου γράψει τα νέα, και το γράμμα μου το έδωκα σ’ έναν έξυπνο μεταξέμπορο, που είναι βέβαιος πως θα τα καταφέρει να μπει μέσα στην Τροία. Έλα ευθύς που λάβεις το γράμμα μου.
Κ.
Υ.Γ. Ο Αγαμέμνων μού γράφει ολοένα, μα εγώ ούτε του απαντώ. Πιστεύω πως οι Τρώες θα νικήσουν. Αποφάσισαν να πολεμήσουν. Οι αρχηγοί μας θα εξακολουθούν να μαλώνουν. Ο Αχιλλεύς και ο Αγαμέμνων ποτέ δεν τα πάνε καλά. Και του Αχιλλέως ο θυμός είναι φοβερός.
(Έπειτα από τρεις μήνες)
Δεν ημπορώ να συνηθίσω τις μικρές αυτές επισκέψεις και τους μακρινούς χωρισμούς. Εις το εξής θα μείνεις εδώ χωρίς διακοπή.
Έγραψα του Αγαμέμνονος τον περασμένο μήνα με αξιοπρέπειαν ότι μόνο ανδρική επίβλεψις θα μας σώσει από την καταστροφή. Του είπα για σένα. Τώρα έφθασε η απάντησις. Είναι σύμφωνος και το θεωρεί πολύ φρόνιμο.
Ο Οδυσσεύς μου έγραψε ένα πολύ παράξενο γράμμα. Μου λέγει ότι όλα ευρίσκονται σε χάλια και ότι ο μεγαλύτερος υιός του Πριάμου είναι ο καλύτερος πολεμιστής των δύο στρατοπέδων. Ελπίζει ότι θα νικήσουν αλλ’ όχι τόσο εύκολα όπως ενόμιζαν. Έλα το ταχύτερο, πολυαγαπημένε.
Δική σου
Κ.
Η Ελένη προς την Κλυταιμνήστραν
(Έπειτα από δέκα χρόνια)
Τροία
Αγαπητή Κλυταιμνήστρα,
Τα σπάνια γράμματά σου με ανακουφίζουν αληθινά. Τίποτε δεν αλλάζει εδώ. Είναι το δέκατον έτος της πολιορκίας και δεν βλέπω πώς ημπορεί να τελειώσει. Πολύ φοβούμαι πως οι Έλληνες δεν θα κυριεύσουν ποτέ την Τροία.
Δεν ημπορώ να σου γράψω πόσο η ζωή μας είναι μονότονη. Κάθε ημέρα τα ίδια πράγματα και οι ίδιοι άνθρωποι! Ξέρομε καθετί που συμβαίνει στο ελληνικό στράτευμα και ζούμε με τη συζήτηση και κακογλωσσιά, που είναι να πεθάνει κανείς. Έχεις πολύ δίκαιο σε ό,τι γράφεις για τον Πάρι. Ήταν λάθος φρικτό, εξαιτίας της Αφροδίτης. Τώρα έχει γίνει ανοικονόμητος. Είναι ακόμα πολύ έμορφος παραβαλόμενος όμως με τον Μενέλαο είναι πολύ κατώτερος και είναι γκρινιάρης. Ο Έκτωρ είναι πολύ καλός αλλά θλιβερά μελαγχολικός. Ο βασιλεύς και η βασίλισσα και οι δύο πολύ αγαθοί, η Κασσάνδρα όμως είναι ανυπόφορη. Ολοένα προμαντεύει φοβερά πράγματα που ποτέ δεν πραγματοποιούνται. Είπε, π.χ. πως θα χάσω την εμορφιά μου και πως θα ταξιδέψω μακριά στην Αίγυπτο! Φαντάσου να ταξιδέψω απ’ εδώ στην Αίγυπτο! Όσο για την εμορφιά μου, το ξέρεις, αγάπη μου, πως ποτέ δεν ήμουν ματαία. Ναι; Αυτό όμως σου λέγω πως, αν όχι τίποτε άλλο, είμαι πολύ εμορφότερη τώρα, και μπροστά στις Τρωαδίτισσες, που είναι τέρατα και δεν νιώθουν πώς να ντυθούν, είμαι βασίλισσα. Η Ανδρομάχη έχει νόστιμο πρόσωπο και μου αρέσει αληθινά· το σώμα της όμως μοιάζει με του ελέφαντος· τα πόδια της είναι ατελείωτα και τα χέρια της κόκκινα και χαλασμένα από το ράψιμο. Δεν μεταχειρίζεται καν δαχτυλήθρα! Η Κασσάνδρα είναι πάντα μαυροφορεμένη. Δεν καταλαβαίνομε γιατί, αφού κανένας δικός της δεν έχει σκοτωθεί.
Ο μόνος άνθρωπος στο παλάτι που μπορώ να του μιλήσω είναι ο Αινείας, ένας από τους αρχηγούς. Είναι πολύ ευχάριστος. Ιδιαιτέρως μ΄ αρέσει ο καλός τρόπος οπού μιλεί για τους γονείς του.
Οι Έλληνες τρώγονται ολοένα περισσότερο. Ο Αχιλλέας δεν εννοεί να πολεμήσει καθόλου, επειδή ο Αγαμέμνων του πήρε τη Βρισηίδα η οποία είναι αξιαγάπητη. Τέτοιος δεν ήταν πάντα ο Αγαμέμνων; Πιστεύω να μη ζηλέψεις γι’ αυτό, αγάπη μου, γιατί πάντα έτσι ήσουν μαζί του. Όλοι εδώ με περιποιούνται και τίποτε δεν μου λείπει. Όλοι μου φέρνονται καλά, όμως αυτό με πειράζει κάπως. Κάθε ημέρα π.χ. την ώρα που είμαστε όλοι μαζωμένοι για το γεύμα, ο Πρίαμος με ερωτά: Τι κάνει σήμερα η μικρούλα μας δραπέτις; Και λέγει κάθε ημέρα, δέκα χρόνια τώρα, το ίδιο αστείο. Έπειτα πάντα μιλούν για τη δειλία και την ανικανότητα των Ελλήνων, γιατί νομίζουν σοβαρά πως επειδή παντρεύτηκα Τρωαδίτη έγινα κι εγώ Τρωαδίτισσα. Αυτό είναι μεγάλη τους έλλειψις να μην καταλαβαίνουν τα αισθήματά μου.
Είμαι βέβαια άστατη, μα το φιλελληνικόν κόμμα με ερεθίζει ακόμα περισσότερο. Έχουν αρχηγό τον Πάνδαρο, και εύχονται να νικηθούν, διότι, λέγουν, έπρεπε να με αποδώσουν αμέσως και προλάβουν τον πόλεμο· αλλ’ η αληθινή αφορμή του πολέμου ήταν οι Αιγύπτιοι έμποροι.
Κατορθώνω να λαβαίνω κρυφά ελληνικά υφάσματα και να μαθαίνω από τους εμπόρους επάνω κάτω τι φορούν στας Μυκήνας· εδώ όμως δεν ηξέρουν να ράψουν της προκοπής. Η Ανδρομάχη όλα της τα φορέματα τα ράβει στο σπίτι για οικονομία. Τώρα με τον πόλεμο, λέγει, πρέπει να ξεύρει κανείς να θυσιάζεται. Εγώ βέβαια δεν ημπορώ να κάμω το ίδιο, μολονότι πολύ το θέλω, διότι οι Τρωαδίτες με θέλουν ωραία και θα τους πειράζει πολύ να με βλέπουν κακοντυμένη.
Αν ημπορούσα να ‘βλεπα μια φορά τον Οδυσσέα, θα βρίσκαμε ίσως τρόπο να μπουν οι Έλληνες μέσα στην πόλη.
Τι γίνεσθε εσείς εκεί κάτω; Εδώ η λογοκρισία είναι πολύ αυστηρή, και πρέπει τα γράμματά μας, πριν τα στείλομε, να τα υποβάλομε στον Αντήνορα. Εγώ βέβαια δεν το κάνω. Μου φαίνεται όμως πως πολλά σου γράμματα τα κράτησαν, αφού μόνον πέντε δικά σου έλαβα από την αρχή της πολιορκίας, εφέτος μάλιστα κανένα. Φίλησέ μου τα παιδιά.
Θα σε ξαναϊδώ άραγε ποτέ; Θα κάνω ό,τι μπορώ να ‘ρθώ πίσω στο σπίτι.
Η αδελφή σου που σ’ αγαπά
ΕΛΕΝΗ
Η Κλυταιμνήστρα προς την Ελένην
Μυκήναι
Αγαπητή μου Ελένη,
Έλαβα το τελευταίο σου γράμμα. Σε παρακαλώ πρόσεξε πολύ σε ό,τι κάνεις. Ελπίζω με όλη μου την καρδιά πως θα παύσει γρήγορα η πολιορκία· και αν παύσει όμως, δεν μου φαίνεται πολύ φρόνιμο να επιστρέψεις αμέσως. Βλέπεις, όλοι εδώ είναι ανόητοι. Δεν εννοούν ότι ο Αγαμέμνων βάνει τους ανθρώπους του να ρίχνουν την ευθύνη σε σένα κι έτσι έχουν ερεθισμένο τον λαό εναντίον σου. Αυτά δεν είναι τα καμώματα των ανδρών; Είχα πολλή μοναξιά γιατί όλοι οι φίλοι μας λείπουν. Ο Αίγισθος μένει εδώ για να επιβλέπει το σπίτι και το άστυ. Μα δεν τον λογαριάζω. Έπειτα έχει τόσες ασχολίες, όπου λίγο τον βλέπω. Έχομε κι εδώ φιλοτρωϊκόν κόμμα. Λένε πως ο πόλεμος αυτός ήτον άδικος, πως είναι πόλεμος πειρατικός· και να σου πω, πολύ δύσκολα μπορεί κανείς να τους αντιλέξει. Αν ακούσεις τίποτε πως τελειώνει ο πόλεμος, γράψε μου σε παρακαλώ αμέσως. Η Ηλέκτρα μεγάλωσε και έγινε ένα όμορφο κορίτσι· μα δεν έχει τη χάρη της καημένης της Ιφιγένειας.
Η αδελφή σου που σ’ αγαπά
ΚΛΥΤΑΙΜΝΗΣΤΡΑ
Η Πηνελόπη προς τον Οδυσσέα
Αγαπημένε μου,
Πώς ήθελα να ήταν το γράψιμό σου πιο καθαρό· με χίλιες δυσκολίες διαβάζω τα γράμματά σου.
Πότε θα παύσει αυτή η καταραμένη πολιορκία; Επιτέλους είναι σκληρό αυτό που κάνετε όλοι σας τόσον καιρό. Και να συλλογίζεται κανείς πως εφύγατε για έναν μήνα μόνο, όπως έλεγες τότε. Σκέψου να ‘ρθείς πίσω ευθύς που τελειώσει, και να ‘ρθείς κατ’ ευθείαν, από την Αυλίδα.
Η χώρα είναι μια χαρά. Έχτισα ένα καινούριο σπιτάκι για τον χοιροβοσκό, γιατί εγκρίνιαζε πως έτρεχαν τα νερά της στέγης. Του χρόνου θα χρειασθούν καινούρια κάγκελα γύρω στον κήπο, γιατί μπαίνουν τα παιδιά και κλέβουν τα μήλα. Εφέτος δεν μπορούμε να τα καταφέρομε. Οι άνθρωποι δεν καταλαβαίνουν τι θα πει τιμιότης και κλέβουν. Ο Τηλέμαχος είναι πολύ καλά. Διαβάζει και γράφει ωραία, μα είναι πολύ πίσω στην αριθμητική. Ρωτά για τον πόλεμο και σημειώνει με σημαιούλες επάνω σ’ ένα χάρτη, που τον εσχεδίασε ο ίδιος, τις θέσεις των στρατευμάτων.
Δεν ηξέρω τι να ειπώ για τον αχάριστο τρόπο του Αχιλλέως. Αν ήμουν αυτού θα του έδινα να καταλάβει. Πιστεύω να έπαυσαν τα νεύρα του Αίαντος. Επήρε κανέλα και φύλλα μυρτιάς βρασμένα; Πρέπει να τα παίρνει κανείς τρεις φορές την ημέρα μετά το φαΐ. Τα νέα των Μυκηνών είναι ελεεινά. Η Κλυταιμνήστρα είναι τελείως αδιάντροπη και άκαρδη. Ο Αίγισθος τώρα μένει φανερά στο σπίτι. Όλοι οι φρόνιμοι άνθρωποι έκοψαν τη σχέση των. Είχα μερικές επισκέψεις όλες ασήμαντες.
Σου κεντώ ένα χαλάκι για την κρεβατοκάμαρά σου. Ελπίζω να το έχω τελειωμένο όταν θα επιστρέψεις. Πιστεύω πως όταν πέσει η Τροία, η Ελένη θα τιμωρηθεί αυστηρά.
Εμάθαμε τον Άργο να γαυγίζει όταν ακούει το όνομα του Έκτορος. Της Ελένης το όνομα εννοείται πως δεν επιτρέπω να το προφέρουν μέσα στο σπίτι μου. Ο Τηλέμαχος σε φιλεί με αγάπη και με σεβασμό. Σου γράφει ο ίδιος αλλ’ ακόμα δεν τελείωσε το γράμμα του
Η αφοσιωμένη γυναίκα σου
ΠΗΝΕΛΟΠΗ
Η Ελένη προς την Κλυταιμνήστραν
Σούνιον
Αγαπητή μου Κλυταιμνήστρα,
Έπειτα από το τελευταίο μου γράμμα πολλά σοβαρά έγιναν. Τον Έκτορα τον σκότωσε χθες ο Αχιλλεύς. Θλίβομαι πολύ μαζί τους. Μόνον αυτά τα λόγια είπε η Κασσάνδρα: «Σας το είχα ειπεί!» Τι άκαρδη που είναι. Κατόρθωσα επιτέλους να συνεννοηθώ με τον Οδυσσέα· βρήκαμε ένα πολύ καλό σχέδιο για να μπουν οι Έλληνες στην πόλη. Μην το πεις σε κανένα. Θα γυρίσω στο σπίτι με τον Μενέλαο. Μήπως δεν είναι αυτός ο άνδρας μου; Θα ‘ρθώ κατευθείαν στας Μυκήνας. Δεν πιστεύω να προφθάσω να σου ξαναγράψω. Σου στέλνω το γράμμα μου με τον Αινείδα. Είναι πολύ καλός ταχυδρόμος.
Σε παρακαλώ να μου έχεις έτοιμα δείγματα να διαλέξω. Ελπίζω σ’ ένα μήνα να είμαι αυτού.
Η αδελφή σου που σ’ αγαπά
ΕΛΕΝΗ
Ο Αγαμέμνων προς την Κλυταιμνήστραν
Σούνιον
Αγαπητή μου Κλυταιμνήστρα,
Εκάναμε ωραίο ταξίδι. Θα φθάσω στας Μυκήνας αντιμεθαύριο το πρωί. Σε παρακαλώ να μου έχεις έτοιμο ζεστό λουτρό. Φέρνω μαζί μου και την Κασσάνδρα. Προτιμά το βορεινό δωμάτιο, γιατί δεν αγαπά τον ήλιο. Είναι πολύ νευρική και ταραγμένη και πρέπει να της φερθείς με καλοσύνη.
Ο σύζυγός σου που σ’ αγαπά
ΑΓΑΜΕΜΝΩΝ
Ο Οδυσσεύς προς την Πηνελόπην
Ωγυγία
Αγαπητή μου Πηνελόπη,
Εφθάσαμε εδώ κατακουρασμένοι από το ταξίδι. Δεν θα σου γράψω λεπτομέρειες που είναι και πολλές και κουραστικές. Το αποτέλεσμα είναι ότι ο γιατρός του τόπου λέγει να μην εξακολουθήσω το ταξίδι πριν αναπαυθώ τελείως. Ο τόπος είναι ευχάριστος, μα δεν έχω άλλη συντροφιά εκτός από την καημένη την Καλυψώ. Είναι πολύ καλή και φιλόξενη· φαντάζεσαι όμως πόσο με πειράζει αυτή η αναβολή και η πλήξις της αναγκαστικής αργίας. Φίλησέ μου τον Τηλέμαχο.
Ο σύζυγός σου που σ’ αγαπά
ΟΔΥΣΣΕΥΣ
Η Κλυταιμνήστρα προς τον Αίγισθον
Σου γράφω με ταχυδρόμον. Έλα αμέσως. Περιμένω τον Αγαμέμνονα από στιγμή σε στιγμή. Οι φωτιές φαίνονται από μακριά. Σε παρακαλώ φέρε μαζί σου ένα καλό δυνατό δίχτυ και μια κοφτερή αξίνη. Θα σου τα εξηγήσω όταν έλθεις. Βλέπω πως μισά μέτρα δεν ωφελούν.
(Από το αγγλικόν, μετάφρ. Κ. Μ)
