του Θανάση Αγάθου (*)
Έκτη ποιητική συλλογή του Αχιλλέα Κατσαρού (έχουν προηγηθεί: Ιχνηλάτες ανέμων, 2013· Η χειρουργική των έσω ουρανών, 2014· Οδός Βράχων Ανατολικά, 2015· Cabaret Voltaire, 2016· Πλάγιος μπακ, 2018), η Ζαριά στο πιθάρι είναι διαρθρωμένη σε τέσσερεις ενότητες (Α, Β, Γ, Δ), που φέρουν τους τίτλους «Αμαρτίες μικρού μήκους», «Ιερουσαλήμ», «Ασκητική λύκων», «Ταυρικά έθιμα». Στην αρχή της κάθε ενότητας κάτω από τον τίτλο εμφανίζονται γεωγραφικές συντεταγμένες που, σύμφωνα με τις «Σημειώσεις» στο τέλος του βιβλίου (σ. 39), αντιστοιχούν στις πόλεις Deadhorse της Αλάσκας, Ιερουσαλήμ, Λίμα του Περού και Ηράκλειο Κρήτης.
Τέσσερεις πόλεις λοιπόν που αποκτούν συμβολικές διαστάσεις, καθώς σχηματίζουν έναν σταυρό, αποτυπώνοντας τα όρια της ανθρώπινης ύπαρξης και τονίζοντας την έννοια του ταξιδιού –ταξιδιού γεωγραφικού, ψυχικού, ιδεολογικού–, που είναι κυρίαρχη στη συλλογή. Τέσσερεις πόλεις που αποτελούν τους πυλώνες και τους συνδετικούς κρίκους αυτής της σύνθεσης, όπου συνυπάρχουν η φιλοσοφία, η μυθολογία, η ιστορία και, υπεράνω όλων, η ποίηση. Τέσσερεις πόλεις που λειτουργούν ως τόποι μνήμης, καθώς η καθεμιά κουβαλά το δικό της φορτίο: το χιονισμένο Deadhorse ταυτίζεται με τοπίο θανάτου, η Ιερουσαλήμ είναι «νάρκη στα χέρια του Θεού» (σ. 15), η Λίμα είναι το τοπίο όπου εμφανίζεται μια αγέλη λύκων που επιστρέφει από την Κόλαση, το Ηράκλειο ή μάλλον η μινωική Κρήτη είναι ο χώρος του Λαβύρινθου.
Οι πεζόμορφοι στίχοι του Κατσαρού περικλείουν την ατομική υπαρξιακή αγωνία, την οδυνηρή επανάκαμψη της μνήμης, την αποκαλυπτική προφητεία, τις εναλλαγές φωτός και σκότους, τη μετάβαση από την ομορφιά στην ασχήμια. Μέσα από την εναλλαγή πρώτου και δεύτερου ενικού προσώπου επιτυγχάνεται η σύζευξη της αυστηρότητας με την παιγνιώδη διάθεση αλλά και του ατομικού με το συλλογικό και δίνεται η αίσθηση ενός διαλόγου του ποιητή με τον αναγνώστη, αλλά και με τον εαυτό του.
Πράγματι, σε αρκετά σημεία το ποιητικό υποκείμενο διαλέγεται πρωτίστως με τον εαυτό του, μετρά τις πληγές του, δείχνει να έχει συναίσθηση της μοναχικής του πορείας και να συνειδητοποιεί τον εγκλεισμό του, μοιάζοντας με τον Μινώταυρο που είναι κλεισμένος στον Λαβύρινθο. Το ποιητικό υποκείμενο αγωνίζεται να αντιδράσει στον παραλογισμό της σύγχρονης ανθρωπότητας, καταγράφει τις απώλειες πολέμου, παρατηρεί τα τείχη που χωρίζουν τις πατρίδες και τα συρματοπλέγματα που εγκλωβίζουν τους ανθρώπους, βιώνει τον τρόμο και την αθλιότητα μιας κανιβαλικής εποχής, λαμβάνει την όψη του λύκου, ακολουθεί μια δαιδαλώδη διαδρομή που οδηγεί στην Κόλαση.oge de Se
Η ποίηση του Κατσαρού και εδώ βρίσκεται σε διακειμενικό διάλογο με την παγκόσμια λογοτεχνία, στοιχείο που διαφαίνεται ιδιαίτερα στην ενότητα «Ταυρικά έθιμα», όπου, όπως και πάλι υπογραμμίζεται στις «Σημειώσεις» (σ. 39), το βασικό διακείμενο είναι το ποίημα «Στην Κρήτη με τον Μινώταυρο» του Jorge de Sena. Υπάρχει ακόμη μια –κι αυτή ομολογημένη από τον ποιητή– αναφορά στο ποίημα «Μια νύχτα» του Κ.Π. Καβάφη και αναφορές στη Μήδεια του Ευριπίδη και τη Σαπφώ.
Κρυπτική, εσωστρεφής, πολύσημη και καταγγελτική, η σύνθεση του Κατσαρού, εντυπωσιάζει τον αναγνώστη με τον συνδυασμό σκληρότητας και λυρικής ειαισθησίας, την πλούσια εικονοποιία της, τη συχνά ανατρεπτική γλώσσα της, τη συνειρμική δυναμική της και τον οξύ αντιμιλιταριστικό τόνο της. Πέρα από όλα τα παραπάνω, η Ζαριά στο πιθάρι χρωματίζεται ανεξίτηλα από την πίστη του ποιητή στη δύναμη της ποίησης· διόλου τυχαία, η σύνθεση κλείνει με τη φράση «Εσύ, Χόρχε, θα με καταλάβεις» (σ. 38), παραλλαγή της φράσης «Χόρχε, αδελφέ μου, θα με καταλάβεις» (που έχει επαναληφθεί ήδη δύο φορές, σ. 36), όπου αποτυπώνεται με τον πλέον εύγλωττο και συγκινητικό τρόπο η ειλικρινής αγωνία του ποιητή, η κοπιώδης προσπάθειά του να εξέλθει από τον Λαβύρινθο και να επικοινωνήσει με την «αδελφή ψυχή», τον πρόγονο ομότεχνό του Jorge de Sena, σημείο αναφοράς και πηγή έμπνευσης και παρηγοριάς.
(*) Ο Θανάσης Αγάθος είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Τμήμα Φιλολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.
Αχιλλέας Κατσαρός, Ζαριά στο πιθάρι, Θράκα, Αθήνα 2022, σελ. 40.
