Η νέα μεταφραστική εργασία του Θανάση Χατζόπουλου φέρνει σε επαφή το ελληνόγλωσσο κοινό με έναν από τους σημαντικότερους ποιητές του 20ού αιώνα, τον Γάλλο Ιβ Μπονφουά, που υπήρξε, μέχρι το τέλος της ζωής του, το 2016, ένας ακάματος εργάτης της τέχνης του στίχου αλλά και του δοκιμίου, με το οποίο επιχείρησε, μεταξύ άλλων, να ανιχνεύσει ορισμένα από τα μυστικά της ποίησης. Το εν λόγω εγχείρημα δίνει αφορμή για τη διεύρυνση του σχετικού προβληματισμού. Με τη μετάφραση της ποίησης να αποτελεί σήμερα μια από τις πιο συνήθεις πρακτικές των ίδιων των ποιητών, ανοίγει ο δρόμος για τη βαθύτερη διερεύνηση και την ανίχνευση του τρόπου με τον οποίο δύο γλώσσες –εν προκειμένω η γαλλική με την ελληνική– υπόκεινται σε μια αμοιβαία έλξη, πριν από τη μετάφραση, για να συνδεθούν κατά τρόπο «συγγενικό», θα έλεγε κάποιος, μετά από αυτήν. Αυτό, βεβαίως, προϋποθέτει το άνοιγμα της αναγνωστικής και μελετητικής συνείδησης στη συνομιλία των δύο γλωσσών και, μάλιστα, κατά την ύψιστη και πιο εντατική στιγμή της εκδήλωσης και εκδίπλωσής τους, που είναι η ποιητική δημιουργία. Προκαταβολικά, πάντως, μπορεί κάποιος να αποτολμήσει την υπόθεση ότι η μεταφορά της γαλλικής στην ελληνική γίνεται με όρους απόλυτης ισορροπίας, στο μέτρο και στον βαθμό που οι δύο εκφραστικές αποτελούν φορέα και απόληξη μιας μακράς, πλούσιας και γόνιμης πολιτισμικής πορείας.
Το βιβλίο περιλαμβάνει ποιήματα από διάφορες ποιητικές συλλογές, αρχής γενομένης από τη συλλογή Για την κίνηση και την ακινησία της Ντουβ (1953) μέχρι και τη συλλογή Κυρτές σανίδες (2001). Η γενική αίσθηση που αποκομίζει ο αναγνώστης από την πρώτη ανάγνωση είναι πως πρόκειται για έναν ποιητικό λόγο ιδιαίτερα αφαιρετικό, με σαφή και έντονη τη ροπή προς την εξαΰλωση των λέξεων, προς τη μεταφορά τους σε ένα πεδίο όπου θα έχουν απολέσει το περίγραμμά τους, έτοιμες να αλλάξουν σχήμα και, γιατί όχι, σύσταση. Στο πλαίσιο αυτό και με αισθητή την επιθυμία του ποιητή να χαράξει με τις λέξεις μια πορεία στοχαστική, μια διαδρομή περίσκεψης γύρω από τις έννοιες εκείνες που συνέχουν και συγκροτούν τον άνθρωπο, τη ζωή, τον κόσμο, συντελείται, κυριολεκτικά, μια στοχαστική κοσμογένεση. Ωστόσο, και παρά την εντατική λειτουργία της σκέψης, η ποίηση του Μπονφουά δεν μπορεί να χαρακτηριστεί αυστηρά στοχαστική. Κι αυτό γιατί ταυτόχρονα είναι βαθιά αισθηματική και αισθαντική, έχει την ιδιότητα να στέκεται ανάλαφρα πάνω στα ερεθίσματα της δημιουργίας και να δημιουργεί με αυτά έναν αντικατοπτρισμό, όχι με όρους ρεαλιστικούς, αλλά καθαρά αναπαραγωγικούς. Με τους όρους της γνώσης.
{jb_quote} Μια περιπλάνηση στα τοπία της αλήθειας – τα τοπία, δηλαδή, που είναι απογυμνωμένα από κάθε περιττό στοιχείο, η παρουσία του οποίου θα θόλωνε και θα αποπροσανατόλιζε την (εν)όραση. {/jb_quote}
Η ποίηση του Μπονφουά ακτινοβολεί από καθαρότητα, λευκότητα θα έλεγε κάποιος. Δεν είναι μόνο οι εικόνες από τη φύση που περνούν ατόφιες μέσα στα ποιήματά του, είναι η πλήρης σχεδόν απουσία της ασχήμιας και του πόνου, των δυσάρεστων εκείνων όψεων της ζωής που μοιάζουν να αποσύρονται από το ποιητικό σύμπαν, ολότελα νικημένες από τη βούληση του ποιητή να υπάρξει μέσα σε έναν (ποιητικό) κόσμο ανόθευτο και αγνό. Δεν είναι τυχαίο ότι σε πολλά από τα ποιήματα της συλλογής εμφανίζεται το χιόνι ως φυσικό στοιχείο και σύμβολο μαζί της καθαρότητας και της απόλυτης γαλήνης: Ακριβώς πριν από την αυγή/ Κοιτάζω μέσα απ’ τα τζάμια, και μου φαίνεται/ Ότι έπαψε να χιονίζει. Μια γαλάζια λακκούβα/ Απλώνεται, λάμποντας λίγο, μπροστά στα δέντρα,/ Από το ένα τείχος της νύχτας στο άλλο.// Βγαίνω./ Κατεβαίνω με προφυλάξεις την ξύλινη σκάλα/ Τα σκαλοπάτια της έχουν αλφαδιαστεί από το φρέσκο χιόνι/ Το κρύο πολιορκεί και διαπερνάει τους αστραγάλους μου,/ Φαίνεται πως το πνεύμα γίνεται πιο καθαρό απ’ αυτό,/ Που αντιλαμβάνεται καλύτερα τη σιωπή των πραγμάτων. Πρόκειται, κατά βάση, για μια περιπλάνηση στα τοπία της αλήθειας – τα τοπία, δηλαδή, που είναι απογυμνωμένα από κάθε περιττό στοιχείο, η παρουσία του οποίου θα θόλωνε και θα αποπροσανατόλιζε την (εν)όραση.
Ο Μπονφουά κινείται μέσα στην ποίηση όπως ο φιλόσοφος μέσα στον κόσμο. Περιηγείται και συλλέγει ερεθίσματα, εικόνες, χρώματα και ήχους για να οδηγηθεί μέσα από αυτά σε υποψίες σκέψης, σε ένα έδαφος όπου όλα φαντάζουν πρωτόγνωρα και ταυτόχρονα οικεία. Από αυτήν ακριβώς την κίνηση προκύπτει η στενή σχέση των ποιημάτων με την εικόνα, ως αποτύπωση αλλά και ως στοχασμός, ως πραγματικότητα του κόσμου και ως υπόθεση της δημιουργίας. Με δεδομένη, μάλιστα, τη συγγένεια του ποιητή με τον φιλοσοφικό λόγο και τη δοκιμιακή ανάλυση, θα μπορούσε ίσως να προτείνει κάποιος την αντικατάσταση του όρου «εικόνα» από τον όρο «εικασία», ο οποίος αποδίδει ακριβώς τη μέθοδο και τη διαδικασία της δημιουργικής εξεικόνισης τοπίων που, από εξωτερικά, γίνονται απόλυτα εσωτερικά, τοπία, δηλαδή, της ψυχής και της συνείδησης. Μπορεί όμως να συμβαίνει και το αντίστροφο. Μπορεί, εν προκειμένω, το εξωτερικό περιβάλλον να προσπορίζει στον δημιουργό τα σχήματα και τον σκελετό που χρειάζεται προκειμένου αυτός, στηριζόμενος εκεί, να φτιάξει το δικό του οικοδόμημα. Το δικό του δημιούργημα από λέξεις που γίνονται φορείς και δημιουργοί της νέας σκέψης.
Σε αναζήτηση τόπου
Yves Bonnefoy
Επιλογή – Εισαγωγή – Μετάφραση – Επίμετρο: Θανάσης Χατζόπουλος
Στερέωμα
232 σελ.
ISBN 978-618-5617-29-5
Τιμή €16,50
