Ή ματωμένη γάζα; Το μακάβριο αυτό λογοπαίγνιο μπορεί να γίνει μόνο στα ελληνικά, όπου η πολύπαθη περιοχή της Παλαιστίνης ομοηχεί ακριβώς με τη λέξη για το αραιά υφασμένο βαμβακερό ύφασμα από το οποίο φτιάχνονται επίδεσμοι.
Υπερβολή είναι βέβαια αυτό το «μόνο στα ελληνικά» -δεν έχω ελέγξει όλες τις γλώσσες, θα ήταν αδύνατο αυτό. Πάντως, στα αγγλικά η Γάζα είναι Gaza, ενώ η γάζα είναι gauze, ενώ στα γαλλικά είναι Gaza πάλι η Γάζα, αλλά gaze το ύφασμα.
Το ίδιο λογοπαίγνιο αξιοποιήθηκε σε ένα μιμίδιο που μου έστειλε φίλος, μια φωτογραφία με ένα ρολό γάζας ξετυλιγμένο και τη λεζάντα «Δυο μέρες παλεύει ο Φάμελλος να εξηγήσει στον Κασσελάκη ότι όταν λέμε Λωρίδα της Γάζας δεν εννοούμε αυτό». Άστοχο το βρίσκω, διότι ως αμερικανοθρεμμένος ο Κασσελάκης θα ξέρει πολύ καλά τι είναι η Gaza strip.
Στο Λεξικό Κυρίων Ονομάτων του Μπαμπινιώτη βρίσκω ότι το όνομα της πόλης της Παλαιστίνης είναι ελληνιστικό. Προέρχεται από το εβραϊκό ‘Az(z)a, που η αρχαία εβραϊκή προφορά του ήταν γaza, που ίσως ανάγεται σε ρίζα με σημασία «ισχυρός, ορμητικός», πρβλ. αραβ. Gazzah.
Tο τοπωνύμιο, συνεχίζει ο Μπαμπινιώτης, απαντά στον Πλούταρχο, στον Αρριανό κ.ά. αλλά και νωρίτερα, ήδη στην Καινή Διαθήκη και στην Παλαιά Διαθήκη, πχ. «επί την οδόν την καταβαίνουσαν από Ιερουσαλήμ εις Γάζαν» (Πράξεις Αποστόλων 8.21), αλλά και στον προφήτη Ζαχαρία βρίσκω το εξής, χμ, προφητικό χωρίο: «όψεται Ασκαλών και φοβηθήσεται, και Γάζα και οδυνηθήσεται σφόδρα» (Ζαχ. 9.5).
Οπως είχαμε πει σε πρόσφατο μεζεδοάρθρο μας, αλλά δεν βλάφτει να το επαναλάβουμε, στην αρχαιότητα οι κάτοικοι της Γάζας λέγονταν Γαζαίοι, υπήρχαν μάλιστα οι Γαζαίοι πατέρες της εκκλησίας, όπως ο Προκόπιος ο Γαζαίος ή ο Αινείας ο Γαζαίος. Και τους σημερινούς μπορούμε να τους λέμε Γαζαίους, αν θέλουμε μονολεκτικόν όρο.
Η γάζα ο επίδεσμος μπορεί να προέρχεται από τη Γάζα την πόλη. Στα ελληνικά, ο επίδεσμος-γάζα είναι δάνειο από το γαλλ. gaze (απ’ όπου και το αγγλ. gauze). H γαλλική λέξη μπορεί να ανάγεται στο τοπωνύμιο, και πράγματι σε πολλά λεξικά, ιδίως παλιότερα, θα βρείτε ότι αυτό έγινε επειδή στην παλιά Γάζα καλλιεργούσαν βαμβάκι και έφτιαχναν βαμβακερά υφάσματα. Ωστόσο, η εκδοχή αυτή σήμερα δεν θεωρείται η πιθανότερη, μεταξύ άλλων επειδή δεν έχουν βρεθεί στοιχεία για την ανάπτυξη της βιοτεχνίας βαμβακερών στη Γάζα. Πιο πιθανή λοιπόν θεωρείται μια προέλευση από το αραβ. qazz «μετάξι», από το οποίο, παρεμπιπτόντως, προέρχεται και το δικό μας «γαζί».
Στα αρχαία ελληνικά υπάρχει και μια άλλη γάζα, ομόηχη, που είχε τη σημασία «θησαυρός» και κατ’ επέκταση «μεγάλο χρηματικό ποσό». Η λέξη είναι περσικής αρχής και δεν είναι τυχαίο ότι πολλές αναφορές της αφορούν, ακριβώς, περσικά συμφραζόμενα, π.χ. στον Στράβωνα: καὶ ἥ γε γάζα καὶ οἱ θησαυροὶ καὶ τὰ μνήματα ἐνταῦθα ἦν τοῖς Πέρσαις
Από αυτήν τη γάζα έχουμε και το γαζοφυλάκιον, δηλαδή το θησαυροφυλάκιο, και γαζοφύλαξ ο θησαυροφύλακας. Η λέξη έχει πολλές αναφορές στην Παλαιά Διαθήκη και μία στην Καινή, στο κατά Μάρκον: «Καί καθίσας ο Ιησούς κατέναντι τού γαζοφυλακίου εθεώρει πώς ο όχλος βάλλει χαλκόν εις τό γαζοφυλάκιον. Καί πολλοί πλούσιοι έβαλλον πολλά.»
Η Λωρίδα της Γάζας, όπως τη λέμε, δημιουργήθηκε στον εικοστό αιώνα, εννοώ ως ξεχωριστή γεωγραφική περιοχή. Mετά τον πόλεμο του 1948, η Αίγυπτος κατέλαβε τη Λωρίδα της Γάζας, όπου είχαν καταφύγει πολλές χιλιάδες Παλαιστίνιοι πρόσφυγες μετά τη Νάκμπα, και εγκαθίδρυσε εκεί μια Παμπαλαιστινιακή κυβέρνηση (All-Palestine Government, Ḥukūmat ‘Umūm Filasṭīn). Τότε γεννήθηκε και ο όρος «Λωρίδα της Γάζας». Η Αίγυπτος απέφυγε να προσαρτήσει επίσημα την περιοχή, που τη διοικούσε σαν προτεκτοράτο. Το 1956, με την κρίση του Σουέζ, ο Ισραηλινός στρατός μπήκε στη Λωρίδα της Γάζας και διέπραξε αποτρόπαιες σφαγές αμάχων, που βέβαια δεν πήραν μεγάλη δημοσιότητα (Γενικά, το αιματοκύλισμα στην περιοχή δεν άρχισε στις 7 Οκτωβρίου). Το 1957 ξαναπέρασε η περιοχή στον έλεγχο των Αιγυπτίων, ως το 1967, που την κατέλαβε το Ισραήλ μετά τον πόλεμο των 6 ημερών. Από το 1994 η Γάζα πέρασε σταδιακά στον έλεγχο της Παλαιστινιακής Αρχής, με κάποιες εξαιρέσεις όπως οι οικισμοί των εποίκων. Από το 2005 το Ισραήλ αποχώρησε εντελώς από τη Λωρίδα, εκκενώνοντας με τη βία τους οικισμούς των εποίκων που υπήρχαν. Ωστόσο, το Ισραήλ διατηρεί τον έλεγχο της περιοχής από ξηρά (με εξαίρεση το πέρασμα προς Αίγυπτο), θάλασσα και αέρα.
Με τις εκλογές του 2006 η Γάζα άρχισε να κυβερνιέται από τη Χαμάς, ενώ από τότε δεν έχουν γίνει εκλογές. Αυτή είναι η πρώτη διαφορά μεταξύ Γάζας και Δυτικής Όχθης, όπου κυβερνάει η Φατάχ. Η δεύτερη διαφορά είναι ότι μέσα στη Γάζα δεν υπάρχουν Εβραίοι, ενώ στη Δυτική Όχθη υπάρχουν έποικοι, οπλισμένοι μέχρι τα δόντια, που αυτές τις μέρες διαπράττουν κάθε λογής εγκλήματα εναντίον Παλαιστινίων, απ’ όσο ξέρω σε απόλυτη ατιμωρησία. Περιέργως αυτοί δεν χαρακτηρίζονται τρομοκράτες.
Η Γάζα έχει έκταση 356 τετρ. χιλιόμετρα, δηλαδή είναι λίγο μικρότερη από τη Θάσο ή την Άνδρο, αλλά σε αυτό τον μικρό χώρο ζουν ή μάλλον ζούσαν πριν αρχίσουν οι συγκρούσεις, κάπου 2.300.000 άνθρωποι -μιλάμε για πυκνότητα σαν του Χονγκ Κονγκ, αλλά χωρίς τον πλούτο του.
Κάποτε ο Γιτζάκ Ραμπίν είχε πει «Μακάρι η Γάζα να βούλιαζε στη θάλασσα και να χανόταν, αλλά αφού αυτό δεν γίνεται πρέπει να βρεθεί μια λύση». Η λύση που βρήκε ήταν οι Συμφωνίες του Όσλο, που τις πλήρωσε με τη ζωή του αφού τον δολοφόνησε ένας ακραίος εθνικιστής. Ο Νετανιάχου σήμερα μάλλον προκρίνει τη λύση της εθνοκάθαρσης και προς το παρόν έχει σκοτώσει πάνω από 9.000 Γαζαίους, τους περισσότερους αμάχους και παιδιά. Σύμφωνα με τον ΟΗΕ στη Γάζα διαπράττονται εγκλήματα πολέμου, που θα μείνουν κατά πάσα πιθανότητα ατιμώρητα μεταξύ άλλων και για τυπικούς λόγους -το Ισραήλ, ας πούμε, δεν δέχεται τη δικαιοδοσία του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου. Την ίδια στιγμή, στα προάστια του Παρισιού κάποιοι ζωγραφίζουν αστέρια του Δαυίδ έξω από τις κατοικίες Εβραίων.
Οπότε, η Γάζα θα συνεχίσει να ματώνει, μέχρι ο ένας από τους δύο αντιμαχόμενους να εξοντώσει τον άλλον.
