Ένα πράγμα μπορούμε να πούμε με σιγουριά, έγραφε ο Χέρμπερτ Ριντ στο βιβλίο του Η τέχνη σήμερα. Ότι από την τέχνη αντλούμε ευχαρίστηση. «Υπάρχει σ’ αυτήν ένα συγκινησιακό στοιχείο, μια συναισθηματική απόγευση που οφείλει τη δύναμή της στο γεγονός ότι διεγείρει κάποιες πολύ βαθιές, πολύ αόριστες και εξαιρετικά γενικευμένες αναμνήσεις. Θα έλεγε κανείς ότι η τέχνη εισχωρεί στο υπόστρωμα όλων των συγκινησιακών αποχρώσεων της ζωής. Φαίνεται να αντλεί τη συγκινησιακή δραστικότητά της από τις ίδιες τις συνθήκες της ύπαρξής μας. Ίσως να ανακαλεί στον νου μας τα κατάλοιπα που άφησαν στο πνεύμα μας οι διάφορες συγκινήσεις, χωρίς όμως να μας υπενθυμίζει τις πραγματικές εμπειρίες, με αποτέλεσμα να έχουμε τον απόηχο της συγκίνησης, χωρίς τον περιορισμό και την ιδιαίτερη κατεύθυνση που είχε το συγκεκριμένο βίωμα. Όμως αυτή είναι η τέλεια σκιαγράφηση του αφηρημένου συμβολισμού.»
Αόριστες και γενικευμένες αναμνήσεις, βαθιά συναισθηματική διέγερση, αφηρημένος συμβολισμός, είναι οι λέξεις που χρησιμοποίησε για την τέχνη ο Άγγλος ποιητής και δοκιμιογράφος Χέρμπερτ Ριντ λίγα χρόνια πριν. Η Σοφία Τριανταφυλλίδου στη συλλογή διηγημάτων της Το σπίτι στη ράχη ενός ψαριού (ΑΩ, 2023) επιδίδεται με ζήλο στην τέχνη του λόγου και από τη μεριά του/της δημιουργού είναι βέβαιο ότι αντλεί ευχαρίστηση, όπως και ότι χρησιμοποιεί τον αφηρημένο συμβολισμό, μια εικονοπλασία που αποτυπώνει αλληγορικά τον αόριστο και αχανή υποκειμενικό μας κόσμο. Τα είκοσι πέντε λιλιπούτεια διηγήματά της εισβάλλουν στον χώρο της ζωής συμβολικά εικονοποιώντας τις κοινωνικές και προσωπικές καταστάσεις. Η θεματική καταπιάνεται με την άνοια, τη μοναξιά, την απώλεια, την επανασύνδεση με τον εαυτό, τον αμοραλισμό ορισμένων εργαζομένων της εποχής μας, τη γυναικεία κακοποίηση, την τυποποίηση της ζωής, τη στέρηση της αγάπης, τα γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου στη Νέα Υόρκη.
Στις διηγήσεις της ενυπάρχει το στοιχείο του τραύματος, της στέρησης, αλλά και η ανάγκη μιας διαφυγής. Κάποιες ιστορίες, οι οποίες πηγάζουν από το ασυνείδητο και τις απωθημένες μνήμες, βρίσκουν διέξοδο σε υπερρεαλιστικές εικόνες.
Στη ράχη ενός ψαριού ήθελα το σπίτι μου και, επιτέλους, το κατάφερα. Όταν το ψάρι βυθίζεται στα ανοιχτά, γαντζωμένη στα βράγχιά του, δανείζομαι το οξυγόνο του και άλλοτε σουλατσάρω στα κοιλιακά του πτερύγια, άλλοτε κάνω τραμπάλα στην ουρά του και άλλοτε πιάνω ξαφνικά το τιμόνι και γίνομαι καπετάνιος του.
Τα βράδια δεν χρειάζομαι ηλεκτρικό, φωσφορίζει το σπίτι μου. Σκεπάζομαι καλά με τα λέπια του, γιατί τα αστέρια που πέφτουν ξαφνικά τρυπούν δυνατά και ματώνουν.
Όταν έχει πανσέληνο, κολυμπώ στα ρηχά, σπαράζω για τα χαμένα μου. Το ψάρι σκαλωμένο σε κάποιο βράχο πάντα με περιμένει. Γνωρίζει και αυτό καλά τη θάλασσα της απώλειας.
(Το σπίτι στη ράχη ενός ψαριού, σελ. 13)
Οι αφηγήσεις έχουν τόνο εξπρεσιονιστικό. Συχνά η συγγραφέας δίνει ζωή σε αντικείμενα, σ’ ένα σπίτι, στη σκούπα, στις γόπες του τσιγάρου. Μέσα από τις πρωτοπρόσωπες εξιστορήσεις τους θίγει ζητήματα κοινωνικά, τη βία, την εργασιακή εκμετάλλευση, την καταπίεση. Άλλοτε σε πρώτο και άλλοτε σε τρίτο πρόσωπο οι αφηγήσεις είναι πάντα σύντομες, η γραφή εικαστική και κινηματογραφική, ποιητική, με παραμυθικά και αλληγορικά στοιχεία. Περιέχει επίσης ανατροπές και έντονο το στοιχείο της φαντασίας.
Ο κόσμος της Σοφίας Τριανταφυλλίδου είναι ρευστός, όπως του ψαριού στο οποίο επιθυμεί να χτίσει το σπίτι της. Εκφράζει το αίσθημα της διάσπασης, του κατακερματισμένου υποκειμένου της μετανεωτερικότητας, αλλά και της αέναης κίνησης, της αλλαγής. Βραχυπερίοδος ο λόγος και κοφτός, συμβολικός, αμφίσημος ενίοτε και αόριστος, χωρίς ευδιάκριτο νόημα, αφήνει τη φαντασία να κάνει στις δικές της διαδρομές, να προβεί στους δικούς της συνειρμούς.
Τα διηγήματα της Σοφίας Τριανταφυλλίδου αφήνουν μια γλυκόπικρη γεύση, την έντονη ανάγκη της στοργής και της επανασύνδεσης με τον εαυτό. Η κομψή έκδοση κοσμείται με εξώφυλλο της Φωτεινής Χαμιδιελή.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Read, Herbert, 1984. Η τέχνη σήμερα. Κάλβος, Αθήνα, 130-131.
⸙⸙⸙
[Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ. Ζωγραφική: Paul Klee. Δείτε τα περιεχόμενα του δέκατου ηλεκτρονικού μας τεύχους εδώ.]
