Πριν από μερικές μέρες, ο φίλος μας ο Αλέξης μού έστειλε, με αφορμή σχετική συζήτηση στο ιστολόγιο, ένα κείμενό του για τον μεγάλο καύσωνα του 1987 σε σύγκριση με τους σύγχρονους καύσωνες, τούτου του αιώνα. Μια και στο ιστολόγιο δεν είμαστε μειράκια (οι περισσότεροι), σκέφτηκα ότι τον καύσωνα του 1987 θα τον θυμάστε καλά, κι έτσι δημοσιεύω το άρθρο.
Θυμίζω ότι ο φίλος μας ο Αλέξης έχει δημοσιεύσει στο ιστολόγιο μερικά ακόμη πολύ καλά άρθρα, ανάμεσά τους τις 101 λέξεις και φράσεις από την εκκλησιαστική γλώσσα το 2021, το Πολιτικοδημοσιογραφικό κλισεδολόγιο το 2017, τη συλλογή ιστορικών λέξεων και φράσεων της μεταπολίτευσης το 2014, και την ανασύσταση των Ομηρικών επών το 2011.
Μια και το άρθρο είναι αρκετά εκτενές, δεν θέλω να μακρηγορήσω, οπότε δίνω τον λόγο στον Αλέξη. Προσθέτω μονάχα ένα πρωτοσέλιδο από εφημερίδα της εποχής.
Ο ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΚΑΥΣΩΝΑΣ ΤΟΥ 1987 ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΚΑΥΣΩΝΕΣ
Πρόσφατα βιώσαμε ένα επεισόδιο παρατεταμένου καύσωνα που μας ταλαιπώρησε όλους με θερμοκρασίες κατά διαστήματα πάνω (ή και πολύ πάνω) από τους 40οC και που διήρκεσε σχεδόν ένα 15ήμερο (12-26 Ιουλίου 2023). Κατά τη διάρκειά του ακούστηκαν και γράφτηκαν πολλά του τύπου “Ο φετινός καύσωνας σπάει όλα τα ρεκόρ” ή “Θα ξεπεραστούν τα ρεκόρ του 1987” ή ακόμα “Ρεκόρ υψηλών θερμοκρασιών σε πολλές πόλεις της Ελλάδας” κ.ό.κ.
Τα ίδια πάνω-κάτω γράφονταν και πριν από δύο χρόνια, στον μεγάλο καύσωνα του 2021. Και τότε “έσπαγαν τα ρεκόρ” ο καύσωνας ήταν “πρωτοφανής” κ.ό.κ.
Αντίστοιχα, και πολύ ανησυχητικά, ήταν τα μηνύματα που έρχονταν από ολόκληρο τον κόσμο, όπου ένα μεγάλο κομμάτι του βορείου ημισφαιρίου (Ευρώπη, Β. Αφρική, ΗΠΑ, Καναδάς, Κίνα, Ιαπωνία) βίωσε παρατεταμένους καύσωνες με ακραίες θερμοκρασίες που σε μερικές περιπτώσεις αποτέλεσαν και απόλυτα ρεκόρ μέγιστων θερμοκρασιών για τις συγκεκριμένες περιοχές. Όμως η παγκόσμια κλιματική κρίση και τα επακόλουθά της είναι ένα πολύ μεγάλο κεφάλαιο που ξεφεύγει από τα όρια αυτού του σημειώματος και που θα χρειαζόταν σειρά ολόκληρη άρθρων για να αναλυθεί σε βάθος. Ας περιοριστούμε λοιπόν στα καθ’ ημάς και ας δούμε κάποια ενδιαφέροντα στοιχεία.
Και ας ξεκινήσουμε από τον ιστορικό καύσωνα του 1987. Γιατί “ιστορικός”; Πρώτον, γιατί ήταν πράγματι ακραίος ως προς την ένταση και τη διάρκειά του και δεύτερον, (και σπουδαιότερο) γιατί έμεινε στην ιστορία ως ο πλέον φονικός καύσωνας που έπληξε ποτέ την Ελλάδα με 1300 επίσημα καταγεγραμμένους νεκρούς.
Για τον καύσωνα αυτό έχουν γραφτεί κατά καιρούς πολλά στα ελληνικά ΜΜΕ και στο διαδίκτυο. Για τον καύσωνα του 1987 έγραψα κι εγώ πρόσφατα ένα σύντομο “αφιέρωμα” ως 3ο μέρος μιας ιστορικής αναδρομής στο έτος 1987 και σε κάποια σημαδιακά γεγονότα του.
Στα 36 χρόνια που πέρασαν από το 1987 έχουν καταγραφεί πολλά επεισόδια ισχυρού καύσωνα στην Ελλάδα. Το μακρύ ελληνικό καλοκαίρι γίνεται κάποιες φορές ανελέητο.
Ιδιαίτερη περίπτωση και άξια να μνημονευθεί ήταν σίγουρα το καλοκαίρι του 2007 με τρεις (!) ισχυρούς καύσωνες (Ιούνιο, Ιούλιο και Αύγουστο). Ο πρώτος ισχυρότατος καύσωνας (πρωτοφανής για Ιούνιο) συνδέθηκε με την καταστροφική πυρκαγιά στην Πάρνηθα και το απόλυτο ρεκόρ των 46,2οC στο σταθμό της Νέας Φιλαδέλφειας ενώ στο Αστεροσκοπείο της Αθήνας το θερμόμετρο έγραψε 44,8οC (επίσης απόλυτο ρεκόρ από το 1897!).
Ο δεύτερος (18-25 Ιουλίου) εξαιρετικά ισχυρός καύσωνας με θερμοκρασία 46° C στο Άργος και ρεκόρ θερμοκρασιών στη Β. Ελλάδα (44,6° C στις Σέρρες και 44° C στη Θεσσαλονίκη).
Ο τρίτος (24-26 Αυγούστου) έπληξε περισσότερο τη Δυτική Ελλάδα με θερμοκρασίες-ρεκόρ σε περιοχές που δεν “δίνουν” συνήθως τέτοιες τιμές. Αξιοσημείωτη π.χ. είναι η τιμή των 42οC που καταγράφηκε στην Κόνιτσα. Αλλά ήταν κυρίως ο καύσωνας που συνδέθηκε με τις καταστροφικές πυρκαγιές στην Πελοπόννησο και την Εύβοια με τους δεκάδες νεκρούς.
Όμως οι καύσωνες αυτοί, καθώς και κάποιοι που ακολούθησαν (π.χ. του 2017) δεν μπήκαν στη “ζυγαριά” της σύγκρισης με το 1987. Ήταν μεν πολύ ισχυροί (πιο ισχυροί σε απόλυτες τιμές θερμοκρασίας από το ’87) αλλά δεν είχαν την διάρκεια εκείνη που θα τους καθιστούσε συγκρίσιμους με τον πολυήμερο καύσωνα του 1987.
Ο πρώτος καύσωνας που έθεσε σοβαρή υποψηφιότητα για “καύσωνας του αιώνα”, “μεγαλύτερος του 1987”, “ιστορικός καύσωνας” κλπ. ήταν αυτός του 2021, και ο δεύτερος αυτός του 2023 που τον ζήσαμε όλοι πριν από μερικές ημέρες.
Από περιέργεια λοιπόν περισσότερο και για τους λάτρεις των αριθμών και της στατιστικής, θα προσπαθήσω να κάνω μια “σύγκριση” των φαινομένων του 1987 και του 2021 ενώ για τον καύσωνα του 2023 θα κάνω μια ξεχωριστή αναφορά στο τέλος. Η λέξη “σύγκριση” εντός πολλών εισαγωγικών γιατί σπεύδω να διευκρινίσω ότι απόλυτες συγκρίσεις τέτοιων φαινομένων είναι πρακτικά αδύνατες και δεν έχουν και κανένα νόημα. Κάθε φαινόμενο έχει τα δικά του χαρακτηριστικά, τη δική του ιδιομορφία και τα μετρήσιμα μεγέθη είναι τόσο πολλά και διαφορετικά ώστε καταντάει ουτοπία η εξαγωγή απόλυτων συμπερασμάτων.
Επίσης είναι τελείως άστοχο να μιλάμε γενικά και αόριστα για τον “μεγαλύτερο καύσωνα” χωρίς να προσδιορίζουμε την γεωγραφική περιοχή στην οποία αναφερόμαστε. Οι διάφορες περιοχές της Ελλάδας επηρεάζονται διαφορετικά από τα κύματα καύσωνα. Αλλιώς επηρεάζεται η Δυτική Ελλάδα, αλλιώς η Βόρεια και αλλιώς η Νότια-Νοτιοανατολική. Ο καύσωνας του Ιουλίου 2007 π.χ. ήταν πρωτοφανής σε ένταση και διάρκεια για τη Β. Ελλάδα, ενώ στην Αττική ήταν ισχυρότατος μεν, αλλά μικρότερης διάρκειας.
Ξεκινώντας πρέπει να ορίσουμε τον καύσωνα για να υπάρχει μια βάση συζήτησης. Γενικός και αυστηρός ορισμός του καύσωνα δεν υπάρχει γιατί ο ορισμός του έχει να κάνει με τη γεωγραφική περιοχή για την οποία μιλάμε. Για την Σκανδιναβία π.χ. θερμοκρασίες πάνω από 32οC αποτελούν καύσωνα. Αντίθετα για την Σαουδική Αραβία θερμοκρασίες ακόμα και πάνω από 40οC θεωρούνται φυσιολογικές και δεν συνιστούν επεισόδιο καύσωνα. Για τα ελληνικά κλιματικά δεδομένα ένας “χαλαρός” αλλά γενικά αποδεκτός ορισμός από τους περισσότερους μετεωρολόγους (και από την ΕΜΥ) είναι ο εξής: Επεισόδιο καύσωνα σε μια περιοχή έχουμε όταν α) η μέγιστη θερμοκρασία είναι ίση ή μεγαλύτερη των 38οC β) η ελάχιστη είναι μεγαλύτερη από τους 26-28οC γ) η διάρκεια του φαινομένου είναι τουλάχιστον 3 ημέρες.
Με βάση αυτά τα κριτήρια θα προσπαθήσω να συγκρίνω τους τρεις καύσωνες. Το “κατώφλι” των 38 βαθμών δεν είναι γενικά αποδεκτό από όλους, έχουν προταθεί π.χ. από άλλους μετεωρολόγους μικρές διαφοροποιήσεις προς τα πάνω ή προς τα κάτω (39 ή 37 βαθμοί αντίστοιχα) αλλά θα το χρησιμοποιήσω γιατί πρέπει να υπάρχει ένα μέτρο σύγκρισης και θεωρώ ότι είναι μια καλή παραδοχή.
Είναι σαφές ότι για ένα τέτοιο φαινόμενο δεν μπορούμε να κάνουμε συγκρίσεις για όλη την ελληνική επικράτεια γιατί θα χαθούμε σε έναν ωκεανό μετρήσεων και δεδομένων. Θα περιοριστούμε λοιπόν στα δεδομένα τριών σημείων του Λεκανοπεδίου Αττικής, όπως αυτά καταγράφηκαν από τους ΜΣ της ΕΜΥ και του ΕΑΑ. Τα σημεία αυτά είναι “Αθήνα-Θησείο”, “Νέα Φιλαδέλφεια” και “Ελευσίνα”. Για το κέντρο της Αθήνας χρησιμοποίησα τα δεδομένα από το ΜΣ του Θησείου (ΕΑΑ). Για τη Νέα Φιλαδέλφεια τα δεδομένα του ΜΣ της ΕΜΥ και στις δύο περιπτώσεις. Για την Ελευσίνα τα δεδομένα του σταθμού της ΕΜΥ για το 1987 ενώ για το 2021 υπάρχουν δεδομένα τόσο της ΕΜΥ όσο και του ΕΕΑ.
Στον καύσωνα του 1987 λοιπόν στο Θησείο είχαμε 7 συνεχείς ημέρες με θερμοκρασίες άνω των 38 βαθμών. Και μάλιστα όλες ήταν και άνω των 40. Στον καύσωνα του 2021 αντίστοιχα είχαμε 8 συνεχείς μέρες με θερμοκρασίες καύσωνα, με 5 από αυτές ήταν άνω των 40. Να διευκρινίσουμε ότι ο σταθμός Θησείου του 2021 δεν είναι ο ίδιος με τον “ιστορικό” σταθμό του Θησείου του ΕΑΑ. Πρόκειται για άλλον, καινούργιο σταθμό, πολύ κοντά στον παλιό, αλλά τα στοιχεία είναι ασφαλώς συγκρίσιμα.
Οι καταγραφές αναλυτικά είναι οι εξής:
| ΘΗΣΕΙΟ 1987 | ΘΗΣΕΙΟ 2021 | ||
| ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ | ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ | ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ | ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ |
| 21/07/87 | 41,3 | 29/07/21 | 41,7 |
| 22/07/87 | 42 | 30/07/21 | 39,5 |
| 23/07/87 | 42,8 | 31/07/21 | 39,5 |
| 24/07/87 | 41,3 | 01/08/21 | 40 |
| 25/07/87 | 41,3 | 02/08/21 | 40,4 |
| 26/07/87 | 40,7 | 03/08/21 | 43,9 |
| 27/07/87 | 41,6 | 04/08/21 | 39,8 |
| 05/08/21 | 40,7 | ||
Παρατηρούμε ότι ο καύσωνας του 2021 είναι μεγαλύτερης διάρκειας ενώ δεν υπολείπεται και σε ένταση. Το 1987 έχουμε και τις 7 μέρες του καύσωνα “40άρια” ενώ το 2021 έχουμε 5 “40άρια” (Θ>40οC) αλλά και τις υπόλοιπες 3 μέρες η θερμοκρασία αγγίζει τους 40 βαθμούς (39,5-39,5-39,8).
Εντύπωση προκαλεί το 43,9 της 3/8/2021 που είναι μία από τις μεγαλύτερες τιμές όλων των εποχών για το συγκεκριμένο σταθμό.
Αντίστοιχη εικόνα δείχνει η σύγκριση των καταγραφών στον ΜΣ Νέας Φιλαδέλφειας (ΕΜΥ) για τους δύο καύσωνες. Εδώ έχουμε 8 ημέρες καύσωνα το 1987 και 10 (!) το 2021 με τις τιμές των μέγιστων θερμοκρασιών να είναι και στα δύο φαινόμενα παραπλήσιες:
| ΝΕΑ ΦΙΛΑΔΕΛΦΕΙΑ 1987 | ΝΕΑ ΦΙΛΑΔΕΛΦΕΙΑ 2021 | ||
| ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ | ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ | ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ | ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ |
| 20/07/87 | 40,5 | 28/07/21 | 38,1 |
| 21/07/87 | 41,5 | 29/07/21 | 41 |
| 22/07/87 | 42,5 | 30/07/21 | 42,1 |
| 23/07/87 | 42 | 31/07/21 | 41,6 |
| 24/07/87 | 41,5 | 01/08/21 | 41,6 |
| 25/07/87 | 41 | 02/08/21 | 41,9 |
| 26/07/87 | 43 | 03/08/21 | 45,3 |
| 27/07/87 | 43,5 | 04/08/21 | 41,2 |
| 05/08/21 | 41,9 | ||
| 06/08/21 | 38,6 | ||
Να πούμε εδώ ότι ο σταθμός της Φιλαδέλφειας δίνει κατά κανόνα μεγαλύτερες μέγιστες από το κέντρο της Αθήνας, ως πιο “ηπειρωτικός”, άρα και ως λιγότερο επηρεαζόμενος από την θαλάσσια αύρα. Αν θέλουμε να πάμε και στα “40άρια” βλέπουμε 8 40άρια το 1987 και επίσης 8 το 2021.
Το τρίτο σημείο της Αττικής που μας ενδιαφέρει είναι η Ελευσίνα όπου υπάρχει παλιός ΜΣ της ΕΜΥ (στο αεροδρόμιο) αλλά και νεώτερος του ΕΑΑ.
Εδώ επομένως έχουμε στοιχεία ΕΜΥ 1987 και 2021 και ΕΑΑ 2021:
| ΕΛΕΥΣΙΝΑ 1987 (ΕΜΥ) | ΕΛΕΥΣΙΝΑ 2021 (ΕΜΥ) | ΕΛΕΥΣΙΝΑ 2021 (ΕΑΑ) | |||
| ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ | ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ | ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ | ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ | ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ | ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ |
| 20/07/87 | 41 | 28/07/21 | 38,4 | 28/07/21 | 38,2 |
| 21/07/87 | 42 | 29/07/21 | 41 | 29/07/21 | 41,3 |
| 22/07/87 | 43 | 30/07/21 | 39,8 | 30/07/21 | 39,7 |
| 23/07/87 | 45 | 31/07/21 | 38,6 | 31/07/21 | 38,9 |
| 24/07/87 | 41 | 01/08/21 | 39,6 | 01/08/21 | 39,1 |
| 25/07/87 | 41 | 02/08/21 | 40 | 02/08/21 | 39,5 |
| 26/07/87 | 42 | 03/08/21 | 44,8 | 03/08/21 | 43,7 |
| 27/07/87 | 45 | 04/08/21 | 39,8 | 04/08/21 | 38,8 |
| 05/08/21 | 39,8 | 05/08/21 | 39,1 | ||
Μερικές επισημάνσεις εδώ:
- Μεγαλύτερης διάρκειας ο καύσωνας του 2021 και εδώ σε σχέση με το 1987 (9 μέρες έναντι 8)
- Μεγαλύτερης έντασης όμως ο καύσωνας του 1987 αφού έχουμε 8 συνεχείς μέρες με θερμοκρασίες μεγαλύτερες ή ίσες των 41 βαθμών Κελσίου, ενώ εντυπωσιάζουν τα δύο 45άρια στις 23 και στις 27 Ιουλίου. Στον καύσωνα του 2021 η πιο ζεστή μέρα ήταν η 3η Αυγούστου με 44,8 και 43,7 βαθμούς (ΕΜΥ και ΕΑΑ αντίστοιχα). Η 3/8/2021 όμως ήταν και η πιο ζεστή ημέρα πανελλαδικά αφού σε αρκετές περιοχές της ηπειρωτικής Ελλάδας σημειώθηκαν θερμοκρασίες 45-46 βαθμών Κελσίου, ενώ στον ΜΣ Λαγκαδά του ΕΑΑ καταγράφηκαν 47,1οC, ένα ρεκόρ όμως που δεν επικυρώθηκε από το ΕΑΑ (πιθανόν λόγω κάποιας βλάβης;)
Γενικές παρατηρήσεις από τη σύγκριση των δύο φαινομένων
Με βάση τα παραπάνω στοιχεία μπορούμε να πούμε ότι στα τρία εξεταζόμενα σημεία ο καύσωνας του 2021 ήταν μεγαλύτερης διάρκειας από αυτόν του 1987. Βέβαια ο καύσωνας του 1987 δείχνει μία “εμμονή” με συνεχείς μέγιστες άνω των 40 βαθμών και στα τρία σημεία παρατήρησης. Αντίθετα στον καύσωνα του 2021 αυτή η “εμμονή” σε συνεχή 40άρια παρατηρείται μόνο στη Νέα Φιλαδέλφεια ενώ στα άλλα δύο σημεία έχουμε και κάποιες ημέρες σχετικής ύφεσης, με θερμοκρασίες δηλαδή 38-39 βαθμών.
Μπορούμε να πούμε δηλαδή, με βάση τα στοιχεία, ότι ο καύσωνας του 2021 υπερτερεί σαφώς σε διάρκεια από εκείνον του 1987 και είναι σχεδόν ισοδύναμος σε ένταση, πράγμα που τον καθιστά “τουλάχιστον ισοδύναμο”.
Να σημειώσουμε όμως εδώ και μία άλλη παράμετρο που πρέπει να λάβουμε υπόψιν. Οι ελάχιστες (νυχτερινές θερμοκρασίες) στον καύσωνα του 1987 ήταν κατά μέσο όρο 2 βαθμούς χαμηλότερες σε σχέση με τις αντίστοιχες του 2021 (στοιχεία ΕΜΥ). Γενικά τα τελευταία χρόνια οι ελάχιστες θερμοκρασίες του θέρους στα μεγάλα αστικά κέντρα παρουσιάζουν μια αυξητική τάση. Αυτό βεβαίως αποδίδεται στην αύξηση των ανθρωπογενών παρεμβάσεων (δόμηση, ασφαλτοστρωμένοι δρόμοι, μείωση ακάλυπτων χώρων και χώρων πρασίνου, καταστροφή περιαστικών δασών κλπ.).
Άρα, το τελικό συμπέρασμα, κατά τη γνώμη μου, είναι ότι πρόκειται για δύο φαινόμενα με μεγέθη συγκρίσιμα και λίγο-πολύ ισοδύναμα. Δεν έχει νόημα να αποφανθούμε ποιος καύσωνας ήταν πιο “μεγάλος”, έστω και σε τοπικό επίπεδο, γιατί το κάθε φαινόμενο έχει τα δικά του χαρακτηριστικά και τις δικές του ιδιαιτερότητες.
Αν θέλουμε οπωσδήποτε να ανακηρύξουμε έναν “νικητή”, τότε αυστηρά με βάση τα νούμερα (μεγαλύτερη διάρκεια ημερών ζέστης καθώς και κάποιους άλλους δείκτες που χρησιμοποιούν οι μετεωρολόγοι), ο καύσωνας του 2021 παίρνει τα πρωτεία.
Ο ΚΑΥΣΩΝΑΣ ΤΟΥ 2023.
Τον προηγούμενο μήνα βιώσαμε έναν ακόμα μεγάλο καύσωνα ή μάλλον τρεις σε συσκευασία ενός! Και εξηγώ αμέσως τι εννοώ. Ο καύσωνας του 2023 θεωρήθηκε από πολλούς ως ο “μεγαλύτερος σε διάρκεια όλων των εποχών”. Έχω πολλές επιφυλάξεις γι’ αυτόν τον χαρακτηρισμό γιατί κατά τη γνώμη μου ο καύσωνας αυτός, που διήρκεσε από τις 12 έως τις 26 Ιουλίου, δηλαδή 15 μέρες, ήταν στην ουσία τρία συνεχόμενα και αλλεπάλληλα επεισόδια καύσωνα με ενδιάμεσες μικρές περιόδους ύφεσης. Δεν ξέρω αν υπήρξε περιοχή της Ελλάδας στην οποία να είχαμε θερμοκρασίες καύσωνα για όλο το 15ήμερο (το θεωρώ απίθανο) αλλά στην Αττική το κριτήριο αυτό σαφώς δεν ισχύει. Ακόμα και στην παραδοσιακά “καυτή” Λάρισα είχαμε 3+9 μέρες με θερμοκρασίες άνω των 38 βαθμών (στοιχεία ΕΑΑ), ενώ μεσολάβησε μια ανάπαυλα 3 ημερών.
Η ΕΜΥ δίνει μία λίγο διαφορετική εικόνα αφού δίνει 10 μέρες καύσωνα για τη Λάρισα και 12 (!) για τη Νέα Φιλαδέλφεια, ενώ σε κάποια στοιχεία από το πολύ καλό σχετικό site του Χρήστου Ντουντουλάκη βλέπω 4+9 μέρες καύσωνα στη Φιλαδέλφεια! (πάντα με βάση το κριτήριο Θ>38οC)
Δεν ξέρω πού θα κατατάξουν τελικά οι μετεωρολόγοι τον καύσωνα του 2023, βλέπω όμως ότι ήδη η ΕΜΥ, στο σχετικό δελτίο που εξέδωσε τον έχει θεωρήσει ουσιαστικά ως έναν καύσωνα και τον συγκρίνει με άλλους μεγάλους καύσωνες. Αν δεχτούμε κάτι τέτοιο τότε ναι, ο καύσωνας του 2023 είναι ο μεγαλύτερος σε διάρκεια από όλους τους “ιστορικούς” καύσωνες στην Αττική από το 1973 και μετά.
Στην Αττική, όπως και στις περισσότερες περιοχές της χώρας, ο καύσωνας ήταν τριών “φάσεων” ή αν θέλετε είχαμε τρεις διαδοχικούς καύσωνες.
Η πρώτη φάση ήταν το διήμερο 14-15 Ιουλίου, η δεύτερη μεταξύ 20 και 23 Ιουλίου και η τρίτη το διήμερο 25-26 Ιουλίου. Οι μεγαλύτερες θερμοκρασίες που καταγράφηκαν στην Αττική αλλά και πανελλαδικά, ήταν στις 23 και στις 26 Ιουλίου.
Για να γίνει κατανοητό γιατί μιλάω για “καύσωνα με δόσεις” παραθέτω τα στοιχεία από Νέα Φιλαδέλφεια (ΕΜΥ) και Ελευσίνα (ΕΑΑ) για το 2023:
| ΝΕΑ ΦΙΛΑΔΕΛΦΕΙΑ 2023 | ΕΛΕΥΣΙΝΑ 2023 | |
| ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ | ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ | ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ |
| 12/7 | 39,1 | 35,5 |
| 13/7 | 41,7 | 37,2 |
| 14/7 | 42,9 | 39,1 |
| 15/7 | 41,5 | 41,1 |
| 16/7 | 36,7 | 37,9 |
| 17/7 | 36,9 | 36,6 |
| 18/7 | 38,4 | 37,2 |
| 19/7 | 38,4 | 38,2 |
| 20/7 | 41,5 | 38,5 |
| 21/7 | 41,2 | 37,1 |
| 22/7 | 41,7 | 37,8 |
| 23/7 | 45,4 | 44,8 |
| 24/7 | 38,3 | 38,5 |
| 25/7 | 38,9 | 35,4 |
| 26/7 | 43,6 | 41,2 |
Παρατηρούμε ότι ενώ στη Νέα Φιλαδέλφεια έχουμε σε σύνολο 15 ημερών 13 ημέρες καύσωνα, στην Ελευσίνα έχουμε μόνον 7. Στην Ελευσίνα γίνεται περισσότερο κατανοητό αυτό το “μη συνεχές” του καύσωνα αφού οι μέρες με Θ>38οC είναι 2+2+2+1 μέσα στο 15ήμερο.
Η απόλυτα μέγιστη θερμοκρασία πανελλαδικά σημειώθηκε στο Γύθειο με 46,4 βαθμούς στις 23/7 (ΕΑΑ) ενώ ασφαλώς εντυπωσιάζει και το 45,4 της Νέας Φιλαδέλφειας την ίδια μέρα.
Επειδή δεν έχω πλήρη στοιχεία και επειδή ο καύσωνας του 2023 παρουσιάζει μια ιδιαιτερότητα σε σχέση με τους προηγούμενους, θα τον αφήσω προς το παρόν έξω από συγκρίσεις με τους καύσωνες του 1987 και του 2021.
Είναι πάντως εντυπωσιακή η “εμμονή” των πολύ υψηλών θερμοκρασιών για ένα 15ήμερο σε ολόκληρη την Ελλάδα, πράγμα που θα το χαρακτήριζα πρωτοφανές.
Εκτιμώ ότι βρισκόμαστε μπροστά σε ένα νέο φαινόμενο το οποίο ίσως γίνει περισσότερο ορατό τα επόμενα χρόνια. Οι καύσωνες στην Ελλάδα δεν θα εμφανίζονται πλέον όπως τους ξέραμε, δηλαδή μια περίοδος λίγων ημερών έντονης ζέστης και μετά επάνοδος στα φυσιολογικά. Θα έχουν πλέον τη μορφή μιας πολύ παρατεταμένης περιόδου έντονης ζέστης, όπου θα υπάρχουν αλλεπάλληλα κύματα καύσωνα και πιθανές ενδιάμεσες μικρές ανάπαυλες. Θα βλέπουμε εμμονή των πολύ υψηλών θερμοκρασιών για πολύ περισσότερες ημέρες, πράγμα που θα καθιστά τους καύσωνες του μέλλοντος περισσότερο βασανιστικούς και ανυπόφορους. Και με αυτά τα δεδομένα δεν ξέρω μήπως θα πρέπει να αναθεωρήσουμε και τον ορισμό του καύσωνα στο μέλλον, αφού πλέον θα είναι σύνηθες να έχουμε παρατεταμένες περιόδους με θερμοκρασίες πάνω ή πολύ κοντά στους 38οC.
Κάποιος πιο ειδικός από μένα θα μπορούσε ίσως να το εξηγήσει επιστημονικά αυτό. Εγώ απλώς περιορίζομαι να επισημάνω ότι με βάση το δελτίο της ΕΜΥ που ανέφερα παραπάνω οι δύο μεγαλύτεροι σε διάρκεια καύσωνες των τελευταίων 50 ετών (τουλάχιστον για την Αττική και όχι μόνον) είναι οι καύσωνες του ’21 και του ’23, δηλαδή συνέβησαν τα δύο τελευταία χρόνια!
ΤΟ ΡΕΚΟΡ ΤΗΣ ΑΠΟΛΥΤΑ ΜΕΓΙΣΤΗΣ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Θα κλείσω αυτό το σημείωμα με μια αναφορά στο ρεκόρ της απόλυτα μέγιστης θερμοκρασίας που έχει σημειωθεί ποτέ στην Ελλάδα.
Στις 10 Ιουλίου 1977 τα θερμόμετρα στους ΜΣ Ελευσίνας και Τατοΐου της ΕΜΥ κατέγραψαν μέγιστες θερμοκρασίες 48οC. Αυτή η τιμή αποτελεί το επίσημο ρεκόρ της απόλυτα μέγιστης στην Ελλάδα. Η τιμή αυτή αποτελούσε και πανευρωπαϊκό ρεκόρ μέχρι τις 11 Αυγούστου 2021, όταν καταγράφηκαν 48,8οC στη Σικελία.
Αξίζει να πούμε ότι ο καύσωνας αυτός του 1977 που έδωσε και το ρεκόρ, δεν έχει καταγραφεί καν ως καύσωνας στο προαναφερόμενο δελτίο της ΕΜΥ γιατί δεν πληροί το κριτήριο των 3 ημερών!
Όμως το ρεκόρ αυτό είναι υπό αμφισβήτηση. Έμπειροι μετεωρολόγοι της ΕΜΥ, όπως ο Θοδωρής Κολυδάς και ο Δημήτρης Ζιακόπουλος έχουν εκφράσει έντονες επιφυλάξεις για το κατά πόσον οι μετρήσεις αυτές θα πρέπει να θεωρηθούν έγκυρες.
Ας δούμε τι γράφει μεταξύ άλλων ο Δημήτρης Ζιακόπουλος στον προσωπικό του ιστότοπο για το αμφισβητούμενο αυτό ρεκόρ:
Στους καύσωνες της Αττικής η μέγιστη θερμοκρασία του Τατοΐου είναι (σχεδόν) πάντα μικρότερη από την αντίστοιχη θερμοκρασία της Ν. Φιλαδέλφειας. Αντίθετα, η μέγιστη θερμοκρασία της Ελευσίνας μπορεί να είναι η ίδια και ορισμένες φορές λίγο μεγαλύτερη από την αντίστοιχη θερμοκρασία της Ν. Φιλαδέλφειας. Διευκρινίζεται ότι στη δεύτερη περίπτωση σπάνια η προς τα πάνω απόκλιση ξεπερνάει τον 1 βαθμό. Με αυτά τα δεδομένα, η διαφορά των 4 βαθμών που παρατηρήθηκε την 10ηΙουλίου 1977 μεταξύ των σταθμών του Τατοΐου και της Ελευσίνας από τη μια πλευρά και του σταθμού της Ν. Φιλαδέλφειας από την άλλη φαίνεται εξωπραγματική.
………………………………………
……………………………………..
Τι τελικά συνέβη στις 10 Ιουλίου του 1977; Κατά τη γνώμη μου, η απάντηση πρέπει να συνδέεται με το γεγονός ότι την ημέρα εκείνη στην Πάρνηθα είχε ξεσπάσει πυρκαγιά που έφθασε πολύ κοντά στο Τατόι. Με βάση τις σχετικές πληροφορίες, το διήμερο 10 και 11 Ιουλίου 1977 η συγκεκριμένη πυρκαγιά έκαψε 4.000 στρέμματα δάσους. Σπεύδω από την αρχή να επισημάνω ότι η εγκυρότητα των μετρήσεων της θερμοκρασίας στην Ελευσίνα και το Τατόι δεν αμφισβητείται. Οι παρατηρητές των δύο σταθμών δεν μπορούσαν να μην καταγράψουν τις ενδείξεις των θερμομέτρων που έβλεπαν. Αν τις παρέβλεπαν, θα έθεταν σε κίνδυνο την επιχειρησιακή λειτουργία των αεροδρομίων. Πέρα από αυτό, κάνοντας απολύτως σωστά τη δουλειά τους, κατέγραψαν στις αεροναυτικές παρατηρήσεις τους (metars) και την περιορισμένη ορατότητα λόγω καπνού.
Αυτό που μένει πλέον να δούμε είναι ο τρόπος με τον οποίο επηρεάστηκαν οι θερμοκρασίες στα δύο αεροδρόμια από την πυρκαγιά. Κατά τη γνώμη μου, ένα μεγάλο μέρος της θέρμανσης του περιβάλλοντος στο αεροδρόμιο του Τατοΐου είναι πολύ πιθανό να οφείλεται στη μεταφορά θερμότητας από το χώρο της πυρκαγιάς η οποία έφθασε πολύ κοντά σε αυτό. Στην περίπτωση της Ελευσίνας η αυξημένη επιχειρησιακή δραστηριότητα που αναμφισβήτητα παρατηρήθηκε στο αεροδρόμιο δεν μπορεί να θεωρηθεί ως σοβαρή αιτία της ανόδου της θερμοκρασίας. Τα αίτια μάλλον πρέπει να αναζητηθούν στα παιχνίδια του ανέμου με το ανάγλυφο, στα οποία ρόλο μπορεί να έπαιξε και η πυρκαγιά, έστω και αν οι εστίες της βρίσκονταν κάποια χιλιόμετρα μακρύτερα. Με κυρίαρχους στο αεροδρόμιο της Ελευσίνας τους Β-ΒΑ ανέμους, αυτό που μου έρχεται πρώτο από όλα στο μυαλό είναι να έλαβε χώρα το φαινόμενο Φεν. Βέβαια, η θέρμανση του αέρα στην υπήνεμη πλευρά ενός βουνού είναι φυσική διαδικασία με την οποία έχουν σημειωθεί τα περισσότερα ρεκόρ ανά τον κόσμο, αλλά πόσο αποδεκτό μπορεί να γίνει το ρεκόρ της Ελευσίνας, αν προηγήθηκε θέρμανση της αέριας μάζας στην αφετηρία της, δηλαδή στα προσήνεμα ή πάνω από την κορυφή της Πάρνηθας από έναν μη φυσικό παράγοντα, όπως είναι η πυρκαγιά;
