της Βαρβάρας Ρούσσου
Ένας αριθμός ιδιαίτερα αξιόλογων συλλογών διαμορφώνει το εκδοτικό τοπίο της ποίησης για το 2023. Στη χρονιά αυτή έγιναν αξιοπρόσεκτες συζητήσεις, με αντικρουόμενες μάλιστα απόψεις, για τους ποιητικούς τρόπους, τις θεματικές, τις τάσεις της σύγχρονης ποίησης και τις σχέσεις της με τα θεωρητικά εργαλεία και τα σχήματα.
Καθώς η ποιητική παραγωγή της δεκαετίας από το 2020 και εξής βρίσκεται σχετικά στις αρχές της είναι επισφαλής η υπόθεση ομαδοποίησης ώστε να διαφανούν τάσεις. Κατά συνέπεια, η αποτίμηση συλλογών μπορεί να τοποθετεί καθεμιά στη συγχρονία της ποιητικής παραγωγής και στη διαχρονία της προσωπικής εξέλιξης του δημιουργού και του είδους επιχειρώντας ευέλικτα και μάλλον ρευστά σχήματα κατάταξης για τη διευκόλυνση της μελέτης του πεδίου. Παράλληλα, είναι σκόπιμο να παρακολουθείται η διασταύρωση δημόσιων λόγων, η δυναμική ηγεμονικών και μη λόγων από ποικίλους θεσμικούς και μη χώρους. Αν και η λογοτεχνία περιστρέφεται γύρω από τα ανθρώπινα θέματα που μπορεί να είναι τα ίδια προαιώνια δεν είναι όμως αμετάβλητα στο χρόνο, άμοιρα ιστορικότητας, εκτός κοινωνίας ενώ και οι τρόποι ακολουθούν και συνδέονται με τις αλλαγές.
Στη βάση των παραπάνω γενικών διαπιστώσεων παρατηρήθηκε και φέτος μια πολυμορφία θεματικών, μέσων, σχέσης με το ποιητικό παρελθόν και αξιοποίησης μορφολογικών επιλογών.
Οι παρακάτω προτάσεις δεν είναι παρά μια επιλογή των συλλογών που κυκλοφόρησαν από το φθινόπωρο και εξής και αποτελούν τη συνέχεια των καλοκαιρινών επιλογών https://www.oanagnostis.gr/15-1-therines-poiitikes-protaseis-tis-varvaras-royssoy/
Γιάννης Τζανετάκης, Μετά από μένα, Πόλις
Σαν αναμενόμενη συνέχεια μετά τη Θαμπή πατίνα (Πόλις 2017) η συλλογή διατρέχει το χρόνο και τις ηλικίες. Από την παιδική ηλικία στη σφριγηλή νεότητα και μετά στο γοργά επερχόμενο γήρας ο Τζανετάκης μέσω της ανάμνησης στιγμών στοχάζεται το παρελθόν, παρατηρεί τους νέους από το ηλικιακό μεταίχμιο μεταξύ ωριμότητας και γήρατος και βιώνει την απώλεια. Με μελετημένη λιτότητα, με εναλλαγή μονόστιχων και δίστιχων υψηλής ρυθμικότητας όπου οι σποραδικές αλλά μελετημένες ρίμες ενεργούν προσδίδοντας ένταση, τα ποιήματα επιχειρούν να συγκρατήσουν το χρόνο με επαναφορά των αναμνήσεων. Το καλοκαίρι επανέρχεται με εικόνες της νεότητας. Δεν προκαλείται ακριβώς η θλίψη για το πέρασμα του χρόνου και όσα δεν έγιναν αλλά η γλυκιά νοσταλγία για όσα έγιναν και άφησαν το ίχνος τους. Τα ποιήματα διαβάζονται και ξαναδιαβάζονται ακριβώς γι’ αυτή την αίσθηση που αφήνουν και παράλληλα για τη σπάνια διαύγεια του ποιητικού λόγου που δεν μεμψιμοιρεί και δεν υψιπετεί αναίτια.
Εύη Λιακέα, Απόδειπνο, θράκαΜε όχημα τη μνήμη το πλήθος των αναμνήσεων, όπως η προμετωπίδα καθορίζει, μορφοποιείται στη συλλογή και αρδεύεται αποκλειστικά από το χώρο του ατομικού, από τόπο και χρόνο περασμένο. Προσωποποιήσεις στοιχείων της φύσης («το χορτάρι ως τα χτυπημένα γόνατα/είναι ολοζώντανο σαν ζώο»), μεταφορές με λυρική χροιά, εικαστικού χαρακτήρα εικόνες που τις ενεργοποιεί η χρήση μεταφορών, μια αγαστή σύμπνοια ανθρώπινων και μη όντων, η σύνδεση του κόσμου των ζωντανών με τους νεκρούς, ένας διάλογος με λογοτεχνικά έργα και χαρακτήρες και μια μορφική ποικιλία (από το πεζόμορφο ποίημα έως χάϊκου) συνθέτουν μια ιδιαίτερη συλλογή που κατορθώνει να μεταφέρει άμεσα κατά την ανάγνωση τα συναισθήματα που την διαπνέουν.
Ειρήνη Μαργαρίτη, Συννεφοκυνηγητό, Μελάνι
Με μια σειρά από εναλλασσόμενες φόρμες η συλλογή αξιοποιεί θεματικές του προσωπικού χωρίς να μένει στο ιδιωτικό και να ναρκισσεύεται. Κύριος άξονας το βίωμα μητρότητας το οποίο η Μαργαρίτη χειρίζεται αναδεικνύοντας την τρυφερότητα και τη γαλήνη μιας σχέσης-καταφύγιο μέσα στην κατά τα άλλα σκληρή πραγματικότητα («Γεωγραφία»-ποίημα που σχολιάζει το βίωμα της μητρότητας στο δυτικό «ανεπτυγμένο» κόσμο εισάγοντας το πολιτικό στοιχείο σε μια έννοια που θεωρείται ότι στηρίζεται μόνο στο συναίσθημα- «Santa piata», «Το κουμπί», «Το καινούριο φωτιστικό»). Η σχέση με το παιδί αποτελεί και για τη μητέρα επαναφορά της παιδικότητας ενώ σε άλλα ποιήματα η παιδικότητα επανέρχεται από την «αντίστροφη» εμπειρία: να είσαι το παιδί, η κόρη («Φωτομοντάζ») χωρίς ειρωνεία αλλά με έκπληξη για την ενήλικη ζωή. Η διπλή αυτή διάσταση δένει επιτυχημένα δημιουργώντας την ομάδα των «οικογενειακών» ποιημάτων και των αναμνήσεων. Παράλληλα, μια σειρά άλλων βιωμάτων αποτελούν τις θεματικές της συλλογής: η ερωτική σχέση και ως συζυγική («Χολ»-η αμήχανη στιγμή της συνείδηση των πολλαπλών ρόλων όπου η εαυτή φαίνεται να μην βολεύεται-, «Δον Κιχώτες») ενώ δε λείπουν τα ποιήματα που εκκινούν από το χώρο της πολιτικής σκέψης, αν και πολλές από τις φαινομενικά προσωπικές στιγμές (μητρότητα) έχουν σαφή πολιτική διάσταση χωρίς να λείπει η συγκινησιακή φόρτιση.
Ελένη Βελέντζα, Εποχή ζευγαρώματος. Ποιήματα για την ορμή, Εκάτη
Στα 27 ποιήματα της συλλογής αποδίδονται εκφάνσεις και ορμή του έρωτα ανθρώπινων και μη όντων, με επιμονή στην ερωτική συνεύρεση (το ζευγάρωμα του τίτλου) που παρά την έντονη σωματικότητα αποδίδεται ως αποκορύφωμα του συναισθήματος. Ωστόσο, η συλλογή δεν αποπνέει διάχυτη σεξουαλικότητα αλλά διέπεται από την αίσθηση του φυσικού («το βίαια ανθρώπινο της ζωικότητας», «το δίπολο κέντρο/ του θαύματος»), τη δύναμη του συναισθήματος που κυριεύει το σώμα και τον έρωτα ως πράξη αυτό- ετερο-γνωσίας. Τα πληθωρικά επίθετα ή, η απόπειρα επαναδραστηριοποίησης λέξεων ξεχασμένων που αποφέρουν τελικά εκφράσεις υπερβολής ξενίζουν και συχνά μειώνουν την ένταση των ποιημάτων ωστόσο η αξιανάγνωστη αυτή συλλογή έχει όλως ιδιαίτερο χαρακτήρα.
Και μόνο ο τίτλος υποβάλλει τη νίκη του έρωτα και του ερωτικού σώματος (εν προκειμένω του γυναικείου το οποίο αποδίδεται με έναν τρυφερό όσο και ορμητικό ερωτισμό) πάνω στο θάνατο. Η πρώτη και η τελευταία από τις τρεις ενότητες της συλλογής με δίστιχα και μονόστιχα που αξιοποιούν το μέτρο και τη ρίμα (ποίηση που προδίδει επεξεργασία και μελέτη καλά ωστόσο κρυμμένες) μέσα από ένα εκπληκτικά πλούσιο διακείμενο συνθέτουν μια ερωτική πανδαισία λατρείας και ύμνου στην ερωτική επιθυμία και στο γυναικείο σώμα της αγαπημένης και ταυτόχρονα ανάγουν τον έρωτα σε πηγή ποίησης και ζωικής ορμής. Η μεσαία ενότητα συνθέτει ένα (φανταστικό) ταξίδι σε μια Νέα Υόρκη της επιθυμίας πάλι μέσω της περιήγησης ενός ερωτευμένου ζευγαριού. Ο τρόπος που στήνει τη συλλογή ο Γιαννακόπουλος με τα παραπάνω υλικά διαθέτει ένα στοχαστικό βάθος αλλά και μια γοητευτική επιφάνεια: αν και δε λείπουν οι στιγμές μελαγχολίας προέχουν εκείνες όπου η πλήξη, η ανία του καθημερινού, ο θάνατος αποκαθαίρονται (πλένουν το πρόσωπό τους) στα νερά που κυλούν από το ερωτικό σώμα. Η ανάγνωση αποκτά έτσι ευφρόσυνη ελαφρότητα (όχι με την έννοια της απλοϊκότητας ή ευκολογραφίας αλλά με εκείνην του χαμόγελου που προδίδει την απρόσμενη ευδιαθεσία στο απότομο άκουσμα μιας αισιόδοξης μουσικής) ως τελική αναγνωστική αίσθηση.
Γιάννης Στίγκας, Sonderkommando, Άγρα
Η ποίηση του Στίγκα είναι συνδεδεμένη με την κριτική στάση απέναντι στην Ιστορία όπως και με τη συνομιλία του με ένα εκτεταμένο φάσμα λογοτεχνικών κειμένων και ποιητικών προσώπων. Ο ιδιόφωνος χαρακτήρας του έργου του καταλήγει εδώ σε μια συλλογή 19 ποιημάτων στα περισσότερα εκ των οποίων ο λόγος δίνεται σε πρόσωπα που συνδέονται με τη φρίκη του Ολοκαυτώματος, κυρίως σε Sonderkommando (εννέα ομότιτλα ποιήματα και η ιδιότητα Sonderkommando επεξηγείται καθώς αποτελεί ερμηνευτική ορίζουσα του βιβλίου). Άλλα πρόσωπα οι: Mengele («Ο Λευκός άγγελος»), Άϊχμαν («Η θλιβερή πασιέντζα του Άϊχμαν»), Άλμπερτ Σπέερ («Μας απομένει ο ύπνος, κύριε Σπέερ»). Πέρα από τη θεωρία για την «κοινοτοπία του Κακού» και την έννοια του «ριζικού Κακού» (Άρεντ) ο Στίγκας επιδιώκει να δώσει φωνή και πρόσωπο στο Κακό, ανακινώντας ίσως το πιο οδυνηρό συλλογικό τραύμα. Ωστόσο εμπεριέχεται στα 19 ποιήματα και το ατομικό ποιητικό τραύμα ως πεπερασμένο της γλώσσας και ως συνομιλία με μια σειρά από «Κολάσεις». Ο κύκλος που ανοίγει το πρώτο εμπεδόκλειο ποίημα «Ποια φιλότης; Το νείκος, το νείκος» κλείνει με το αντεστραμμένο τελευταίο ποίημα «Η φιλότης, η φιλότης, ποιο νείκος;» αφήνοντας την ελπίδα διαφυγής μέσω του ενωτικού στοιχείου της φιλότητος. Μια συλλογή που δε δίνει κάθαρση, ούτε υπόσχεται απόλαυση αλλά συνάντηση με τον τρόμο και με την ουσιαστικά πολιτική και ταυτόχρονα βαθιά ανθρώπινη ποίηση.
