Μπορεί να έχετε μιαν αγνωστη λέξη στον τίτλο, αν και οι Κρητικοί ίσως την ξέρουν -στα σχόλια θα μου πείτε αν ξέρετε τι είναι το κερεβίζι, αλλά αν δεν ξέρετε δεν θα σας το κρατήσω μυστικό: είναι το σέλινο.
Τη λέξη την είχαμε συναντήσει σε ένα παλιότερο άρθρο του ιστολογίου, τότε που παρουσιάσαμε το λεξικό του φίλου μας του Βασίλη Ορφανού για τις λέξεις τουρκικής προέλευσης που υπάρχουν στο κρητικό ιδίωμα.
Γράφει στο λεξικό του ο Ορφανός:
κερεβίζι, το [t∫erevízi] (Παπ., Πάγκ., Πιτ., Ξανθιν., Γαρ., Ροδ., Ιδομ., Αποστ., Τσιρ., Κριτσ., Κασσ.) : το φυτό Apium graveolens, κοινώς σέλινο. Αστείο δίστιχο: «– Ίντα ψήνεις και μυρίζει; – Κεντανέ και κερεβίζι {= πράσα με σέλινο}» (Πιτ.).
[< kereviz (Παπ.)] (كرويز ٬ كرفس )
{Ο Ιδομενέως και ο Αποστολάκης έχουν τη γραφή: κερεβύζι. Στα λεξικά η λ. κερεβίζι φαίνεται να χρησιμοποιείται μόνο στο παραπάνω δίστιχο, αλλά εγώ την άκουγα από τον πατέρα μου (1904-1995) ως κανονική λ. για το σέλινο.}
Eγώ πάλι τη λέξη «κερεβίζι» την έμαθα ως φοιτητής, από μια καλή φίλη, Κρητικιά, που μου διηγόταν ότι, μόλις είχε πρωτοέρθει στην Αθήνα, σε ηλικία 12 χρονών, στα μέσα της δεκαετίας του 1970, και την έστειλαν στο μανάβικο της γειτονιάς για ν’ αγοράσει κερεβίζι, που φυσικά ο μανάβης δεν το ήξερε -αλλά ένας πελάτης, από την Πόλη, τους βοήθησε να συνεννοηθούν.
Στο γκουγκλ θα βρείτε το κερεβίζι κυρίως σε συνταγές πρασόρυζου, ακριβώς χάρη στο αστείο δίστιχο που λέει για τον «κεντανέ με κερεβίζι» (ας πούμε εδώ).
Τώρα, το λαχανικό της φωτογραφίας, που το πήρα από το λήμμα kereviz της τουρκικής βικιπαίδειας, είναι σέλινο με ρίζα, ενώ συνήθως στο σουπερμάρκετ βρίσκουμε το σέλινο σε ματσάκια, μόνο τα φύλλα. Υπάρχει και το άλλο είδος, ποικιλία κι αυτό του Apium graveolens, του εύστοχα ονομασμένου «βαρύοσμου» σέλινου, που το λέμε στα ελληνικά «σέλερι» και συνεννοούμαστε. Αλλιώς, θα το πούμε κι αυτό σέλινο και μπορεί να μη συνεννοηθούμε.
Άρθρο για το σέλινο (και για το σέλερι) θα βάλω κάποτε, έχει αρκετό ενδιαφέρον, αλλά όχι σήμερα. Σήμερα θα μιλήσουμε για το κερεβίζι. Το κερεβίζι, όπως είπα, της οργής.
Ποιας οργής; Δεν την είδατε, διότι το σχετικό σχόλιο κρατήθηκε στη μαρμάγκα, όπως λέμε εδώ στο ιστολόγιο. Είναι ένας σχολιαστής, Παντελής ας πούμε, γιόρταζε κιόλας χτες, με κρητικοφανές επίθετο, που σχολιάζει απο Αυστραλία, όχι στο άρθρο της ημέρας αλλά σε παλιότερα άρθρα, πάντοτε με ετυμολογικές παρατηρήσεις που θυμίζουν έντονα, πρέπει να το πω, τις προσπάθειες του αείμνηστου Γκας Πορτοκάλος.
Επειδή με την Αυστραλία έχουμε διαφορά ώρας, τα σχόλια του Παντελή τα έβλεπα πάντοτε, κρατημένα στη μαρμάγκα, πολλές ώρες μετά. Και παρόλο που τα ελευθέρωνα, για κάποιον περίεργο λόγο και τα επόμενα σχόλια τα έπιανε η μαρμάγκα -συμβαίνει αυτό με (ευτυχώς πολύ λίγους) σχολιαστές.
Όμως, επειδή τα σχόλια του Παντελή γίνονταν σε εντελώς ανεπίκαιρα άρθρα, πολλές φορές γραμμένα πριν από πεντέξι χρόνια, κι επειδή το περιεχόμενό τους ήταν ελαφρώς παραληρηματικό, κάποια στιγμή βαρέθηκα και σταμάτησα να τα ελευθερώνω και τα άφηνα πιασμένα στη μαρμάγκα.
Προχτές, ο Παντελής έκανε δύο σχόλια στο άρθρο μας του 2014 για τις λέξεις τουρκικής προέλευσης στο κρητικό ιδίωμα. Δυο τουλάχιστον σημεία του άρθρου προκάλεσαν την οργή του. Θεώρησε ότι τον προσβάλλουν.
Το πρώτο:
Είπατε: νεφέσι: ρουφηξιά καπνού (τκ. nefes) [ΝΣ: που μου θυμίζει το ρεμπέτικο «Ο λουλάς και το νεφέσι μ’ έφεραν σ’ αυτή τη θέση»]
Κύριε Σαραντάκο…… Τίποτα δεν σας θυμίζει το ΝΕΦΟΣ εδώ?
Ο καπνός με τη ομοιάζει αναρωτηθήκατε ποτέ?
Μάς προσβάλεται τό καταλαβαίνετε?
Το νεφέσι λοιπόν, δηλ. τη ρουφηξιά καπνού, τζούρα κατά το πανελληνίως λεγόμενο, που ο φίλος Βασίλης Ορφανός το ετυμολογεί απο το τουρκ. nefes (نفس), στον φίλο μας θυμίζει το νέφος. Δεν θα διαφωνήσω, υπάρχει ηχητική ομοιότητα. Αν αρκούσε η ηχητική ομοιότητα τότε το Μάτα Κίτε Ράνι, τα αγάλματα της Νήσου του Πάσχα, θα ήταν ελληνικής προέλευσης, Μάτια που Κοιτάνε τον Ουρανό (ναι, δίνω ιδέες).
Κι έτσι ο Παντελής θεωρεί ότι τον προσβαλλω, αυτόν και κάμποσους ακόμα, επειδή παραθέτω άρθρα που υποστηρίζουν ότι η λέξη «νεφέσι» του κρητικού ιδιώματος είναι τουρκικής ετυμολογίας.
Το πώς ακριβώς προσβάλλεται ίσως το καταλάβουμε από το δεύτερο σχόλιό του, που αφορά, θα το μαντέψατε, τη λέξη κερεβίζι.
Κάνει (λέει) καλό στα μάτια το σέλινο, “Φροντίζει την όραση” Πώς όμως θα το πούμε (φροντίζει τήν όραση Δωρικά? Θα πούμε CARE = φροντίδα, και Vision = όραση. δηλαδή Carevision και οι Κρήτης τί λένε? Λένε….Cerevision ή cerevisi καί απλώς Κερεβύζι Ιωνικά…. (σήμερα μιλούμε Ιωνική διάλεκτο. Βλέπετε? το Ιώτα εδώ στο Visi αλλάζει και γείνετε ύψιλον στην Ιωνική διάλεκτο να μας δείξει τήν δύναμη και τήν ποσότητα της φροντίδας που μας παρέχει στην όραση το κερεβύζι….
Κοιτάχτε τί μας γράφει ένας διακεκριμένος που κάνει ότι κατέχει αλλά στην ουσία κάνει ζημιά….
(…..Λέξεις τουρκικής προέλευσης στο κρητικό ιδίωμα
κερεβίζι: το σέλινο, tk, kereviz. Και αστείο δίστιχο: Ίντα ψήνεις και μυρίζει; Κεντανέ και κερεβίζι! Κεντανές είναι τα πράσα (επίσης στο λεξικό).
Εμένα όμως με προσβάλει αυτό… Εγώ τόν είπα ποτέ Τουρκοσπορο?
Αυτός όμως αυτό κάνει, ονομάζει τους Κρήτες τουρκοσπορους με αυτά που λέει…..
πού είναι γραμένα αυτά?
Στό ιστολόγιο του Νίκου Σαραντάκου
Άρα, επειδή έγραψα ότι η λέξη κερεβίζι προέρχεται από το τουρκ. kereviz (όπως λένε όλα τα λεξικά) και όχι από το δωρικό Care vision, ονομάζω τους Κρήτες τουρκόσπορους, έτσι με κατηγορεί ο Παντελής.
Είναι εύκολο να κάνουμε πλάκα με τον Παντελή, αλλά δεν ξέρω πώς να καταπιαστώ σοβαρά με την τοποθέτηση αυτή. Έχει άραγε νόημα να δείξω την εσωτερική ετυμολογία της τουρκικής λέξης από το περσικό karafs (εδώ δείτε τον Νισανιάν), που αποκλείει την ελληνική προέλευση; Αυτό θα είχε νόημα αν ο Παντελής υποστήριζε κάποιαν υποθετική ελληνική προέλευση π.χ. από το κηρός και βίος (κηρόβιον, κηροβίδιον ξερωγώ). Αλλά η… ετυμολογική αλυσίδα «το σέλινο ωφελεί την οραση –> cares for vision –> κερεβίζιον» με κάνει να σηκώνω τα χέρια ψηλά.
Βέβαια, αδικώ τον Παντελή διότι δεν έχω παρουσιάσει προηγούμενες ετυμολογικές πραγματείες του, στις οποίες έχει «αποδειξει» ότι τα αγγλικά είναι δωρική διάλεκτος, κι έτσι πάντα οι ετυμολογίες του είναι ελληνοαγγλικές. Πριν τον καταδικάσουμε, να σκεφτούμε ότι η ξενιτειά είναι ο πιο μεγάλος καημός.
Κλείνω με μια ακόμα ετυμολογία, του κουραμπιέ, σε σχετικά πρόσφατο σχόλιο που επίσης κρατήθηκε. Εφόσον είναι σχόλιο που γράφτηκε για να δημοσιευτεί, δεν νομίζω ότι είναι λάθος η δημοσιοποίηση -αντίθετα, ικανοποιεί τη βούληση του συντάκτη.
Κούρος, Κουράδι, Κουραμπιές…Κουρέας «Και γαρ ο Κρής τάς οίας κουράδια καλών, Η λέξη Κουραμπιές είναι Καθαρώς Δωρικής γραφής και προφωράς αλλιώς δεν θα καταλάβουμαι το νόημα…. δηλαδή: ΚUΡΑΒΙΥΕ… Κουραμπιές που εμείς σήμερα λέμε είναι Ιωννική διάλεκτος και γείνεται το μπέρδεμα….. KUROS Δωρικά, και Κούρος, Ιωννική διάλεκτος είναι ένα από τα πολλά προσωνυμία του δημιουργού, έτσι έχουμε: CURE και CARE στην Εγγλέζικη προφορά, = θεραπεία και φροντίδα, Κουρέας = βελτιώνουμε την εμφάνιση μας, Επίσης κούροι = τα αρχαία Αγάλματα σημαίνει εικόνα του θεού… CURE δωρικα και νύν στήν Εγγλέζικη ομιλία, = Βελτίωση…. όμως, στην Ιωννική καθομηλούμενη, γείνεται Κουρά, (ΚΟΥΡΑΡΩ = Βελτιώνω) δηλαδή: Βελτιώνει την κατάσταση της συνηθισμένης καθημερινής κουλτούρας βελτιώνη την ατμόσφαιρα… Άρα, KURΑ = Βελτίωση + bi* = δύο φορές + ye = έτος (year) = Kurabiye Όμως αυτά, στη Δωρική διάλεκτο…. Στην Ιωννική, λέμε Κουραμπιές, = το γλύκισμα που αλλάζει και βελτιώνει την καθημερινή μας διάθεση, ρουτίνα, και ατμόσφαιρα πότε? (ΒΙ=δύο) φορές το ye = Χρόνο (year) = χρόνος δηλαδή, Πάσχα και Χριστούγενα…. *Bi…. Bi-nary star = Δυαδικός Αστέρας
