ceb3ceb9ceb1 cf80cebfceb9cebfcebd cf87cf84cf85cf80ceacceb5ceb9 ceb7 cebccf80ceb1cf84ceb1cf81ceafceb1

four aa batteriesΠριν από λίγο καιρό, στο άρθρο που είχαμε για το νικέλιο, αναφέραμε ότι ο λόγος που το μέταλλο αυτό έχει γίνει περιζήτητο είναι ότι χρησιμοποιείται στις μπαταρίες. Τότε σκέφτηκα ότι δεν έχουμε ακόμα λεξιλογήσει στο ιστολόγιο για τη λέξη «μπαταρία», αν και κατά καιρούς έχω αναφέρει το στερεότυπο «αξίζει άρθρο». Οπότε, με το σημερινό άρθρο ξεχρεώνω.

Μπαταρία είναι ο συσσωρευτής ηλεκτρικής ενέργειας, σύμφωνα με τον ορισμό του ΛΚΝ: «συσκευή που μπορεί να αποθηκεύει ηλεκτρική ενέργεια ή να χρησιμοποιείται ως φορητή πηγή ηλεκτρικού ρεύματος». Πάρα πολλές μικροσυσκευες που έχουμε στο σπίτι λειτουργούν με μπαταρίες, από φακούς και ραδιοφωνάκια έως ζυγαριές ή κάθε λογής τηλεχειριστήρια. Η τεχνολογία έφερε ανάγκη για ολοένα και περισσότερες μπαταρίες -για κινητά τηλέφωνα, ας πούμε- ενώ επίσης αύξησε την ποικιλία σχημάτων και μεγεθών των μπαταριών -ας πούμε, εμφανίστηκαν μπαταρίες σε σχήμα δισκίου, σαν χάπια. Στις πολύωρες πεζοπορίες που κάνω, κι επειδή το gps καταναλώνει πολλή ενέργεια, έχω πάντα μαζί μου power bank (πώς το λένε αυτό ελληνικά;), που κι αυτό μορφή μπαταρίας είναι, όπως και μπαταρίες για τη φωτογραφική μηχανή. Σε ένα πολυήμερο ταξίδι, όλες μαζί οι συσκευές αποθήκευσης ενέργειας ζυγίζουν κάμποσο.

Υπάρχει βέβαια και η μπαταρία του αυτοκινήτου, αλλά μπαταρία έχουμε και στη μπανιέρα μας, παρόλο που δεν αποθηκεύει ηλεκτρική ενέργεια, δεν έχει καμιά σχέση με ηλεκτρισμό. Πώς εξηγείται αυτό; Λίγη υπομονή, να δούμε την ιστορία της λέξης.

Πριν από μερικά χρόνια, θυμάμαι, οι οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης έκαναν λόγο για συσσωρευτές. Εδώ και λίγο καιρό, στα νεότερα ενωσιακά κείμενα, στην ελληνική εννοώ έκδοσή τους, έχει υιοθετηθεί ο δημοτικότερος όρος «μπαταρία», όρος διεθνής που ανάλογά του χρησιμοποιούνται απ’ όλες σχεδόν τις ευρωπαϊκές γλώσσες, battery στα αγγλικά, batterie στα γαλλικά, Batterie γερμανικά και ούτω καθεξής, εκτός από ουγγρικά και φινλανδικά. Βέβαια, στα γαλλικά και τις άλλες ρωμανικές γλώσσες υπάρχει το συνώνυμο pile/pila/pilha δηλαδή «στήλη».

To πράγμα, δηλαδή ο συσσωρευτής ηλεκτρικής ενέργειας είναι μια σχετικά πρόσφατη εφεύρεση (αν και όχι τόσο φρέσκια), όμως η λέξη battery κτλ. πάει πολλούς αιώνες πιο πίσω.

Στην αρχή της ετυμολογικής αλυσίδας βρίσκεται το λατινικό ρήμα battuere, που σημαίνει, απλώς, «χτυπώ, κρούω», το οποίο, μέσω της υστερολατινικής μορφής του, battere, πέρασε στις νεότερες ευρωπαϊκές γλώσσες. (Από το ίδιο ρήμα προέρχεται και το debate, που κάποιοι πορτοκαλιστές δικοί μας προτιμούν να το ανάγουν σε κάποιο ανύπαρκτο «δίβατον»).

Αρχικά λοιπόν baterie, στα παλιά γαλλικά, ήταν το χτύπημα. Μάλιστα, από αυτή την παλιά σημασία, έχουμε στα αγγλικά, ήδη από τον 16ο αιώνα τον όρο battery που σημαίνει «χειροδικία, βιαιοπραγία». Ο όρος επιβιώνει ακόμα και σήμερα στο αγγλικό ποινικό δίκαιο, συχνά μαζι με άλλους (assault and battery είναι η άδικη επίθεση) κι έτσι μπερδεύει τους δημοσιογράφους που βαριούνται να ανοίξουν λεξικό -κάποτε είχαμε σχολιάσει το απίθανο «συνελήφθη για εγχώρια επίθεση και μπαταρία», που δεν είναι παρά το domestic assault and battery!

Μια αλλη σημασία της λέξης batterie στα γαλλικά, από τον 13ο αιώνα, είναι «σύνολο σκευών της κουζίνας, κουζινικά», που ονομάστηκαν έτσι επειδή φτιάχνονταν από σφυρήλατο («χτυπημένο») χαλκό.

Στον ύστερο μεσαίωνα η εμφάνιση των κανονιών έφερε επανάσταση στον τρόπο πολιορκίας. Κι έτσι, τον 15ο αιώνα, στα γαλλικά πρώτα, batterie ονομάζεται ο κανονιοβολισμός και, κατ’ επέκταση, η συστοιχία κανονιών, που πολλά μαζί έκαναν μεγάλη ζημιά στα τείχη των αμυνόμενων. Στα αγγλικά, το battery με τη σημασία «μονάδα πυροβολικού» εμφανίζεται από το 1550.

Πρώτος ο Βενιαμίν Φραγκλίνος, το 1749, χρησιμοποίησε τον όρο battery σε σχέση με τον ηλεκτρισμό, όταν έκανε πειράματα με μια συστοιχία από λουγδουνικές λαγήνους (ή φιάλες ή φιάλες του Λέιντεν). Προφανώς χρησιμοποίησε τον όρο αυτό ακριβώς επειδή χρησιμοποιούσε πολλές λαγήνους μαζί, σε συστοιχία, όπως σε συστοιχία ήταν τα κανόνια.

Η συστοιχία του Φραγκλίνου δεν ήταν συσσωρευτής. Πρώτος κατασκεύασε μπαταρία το 1800 ο Αλέξανδρος Βόλτα, τη βολταϊκή στήλη -και από τότε χρησιμοποιείται για τις μπαταρίες και ο όρος «ηλεκτρικές στήλες», που τον έχει απαθανατίσει ο Καρυωτάκης στο ποίημά του για τους δημοσίους υπαλλήλους, που όλο λιώνουν και τελειώνουν, σαν στήλες δύο-δύο μές στα γραφεία (Ηλεκτρολόγοι θα’ν η πολιτεία, κι ο θάνατος, που τους ανανεώνουν).

Βλέπουμε λοιπόν ότι από την αρχική σημασία «χτύπημα», η λέξη batterie/battery κτλ. περνάει στη σημασία «χτύπημα με συστοιχία κανονιών», μετά στη σημασία «συστοιχία γενικώς, σύνολο ομοειδών πραγμάτων», και στη συνέχεια στη σημασία «ηλεκτρικός συσσωρευτής, συσκευή αποθήκευσης ενέργειας», κι έτσι στην τελική σημασία δεν διατηρείται τίποτα από την αρχική.

Παράλληλα, η έννοια της ομοβροντίας, που αρχικά λεγόταν για ομοβροντία του πυροβολικού, επεκτάθηκε σε κάθε λογής ομοβροντία. Έτσι, από ένα ενετικό bataria έχουμε το τουρκικό batarya και από εκεί το ελληνικό μπαταριά και παταριά, που το βρίσκουμε συχνά στα κείμενα του Εικοσιένα, όπου συνήθως η μπαταριά χρησιμοποιείται για ειδοποίηση ή ως ένδειξη χαράς. Γράφει κάπου ο Κολοκοτρώνης : «Αφού ετελείωσε το λαγούμι, ερίξαμε μια μπαταριά εις είδος χαράς», ενώ ο Κασομούλης, έγκλειστος στο Μεσολόγγι παρακαλάει τον ελληνικό στρατό που βρίσκεται στα Σάλωνα: «ελάτε εις την κορυφήν του βουνού, ρίξετε μίαν παταργιάν μόνο, να στοχάζονται οι πολιορκούντες ότι είναι και άλλοι οπίσω»

Kαι η μπαταρία του μπάνιου; Γιατί ονομάστηκε έτσι; Δεν έχω βρει πουθενά ειδική εξήγηση, πάντως υπάρχει και στα γαλλικά, και από εκεί πρέπει να τη δανειστήκαμε. Υποθέτω ότι είναι επέκταση από τη batterie των κουζινικών.

Η λέξη battery στα αγγλικά, πέρα από μπαταρία και από την παλιά σημασία της χειροδικίας σημαίνει επίσης πάντοτε ομοβροντία, κυριολεκτικά και μεταφορικά (π.χ. a battery of questions). Σημαίνει επίσης πάντοτε και συστοιχια, ενώ επίσης battery είναι το σύνολο των κρουστών της ορχήστρας (το ίδιο και στα γαλλικά).

Αλλά βέβαια, η σημασία του ηλεκτρικού συσσωρευτή επικρατεί. Και τώρα που θέλουμε ζορ ζορνά ν’ απαλλαγούμε από τα ορυκτά καύσιμα και να περάσουμε στην ηλεκτρική αυτοκίνηση, όλο και περισσότερο θ’ ακούμε για μπαταρίες, ιδίως μάλιστα αφού η επιλογή φαίνεται να είναι η απευθείας μετάβαση στην ηλεκτροκίνηση, υπερπηδώντας το ενδιάμεσο στάδιο της υβριδικής κίνησης.

Τότε θα δούμε για ποιον χτυπάει η μπαταρία. Προς το παρόν, ας κλείσουμε με ένα τραγούδι που έχει στον τίτλο του το battery με την παλαιά σημασία, του ξυλοδαρμού: Robbery, assault and battery από τους Τζένεσις, έτος 1976:

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *