…εκείνοι τρώγανε βελανίδια, σύμφωνα με μια από τις εκδοχές. Ή, αν θέλετε, εκείνοι ζούσαν απάνω στα δέντρα. Ή, ζούσαν στις σπηλιές. Ή, τρώγανε βατόμουρα.
Εμείς βέβαια είμαστε οι Έλληνες, εκείνοι οι δυτικοευρωπαίοι, που τώρα μας έχουν ξεπεράσει και μας κουνάνε και το δάχτυλο. Το «εμείς» και το «εκείνοι» βέβαια σηκώνει πολύ νερό, κατά πόσο δηλαδή οι σημερινοί κάτοικοι αυτής της περιοχής όπου χτίστηκε πριν από δυόμισι χιλιάδες χρόνια ο Παρθενώνας είμαστε πράγματι απόγονοι εκείνων που τον έχτισαν (πιο σωστά, που αποφάσισαν να χτιστεί, διότι δούλοι θα τον έχτισαν υποθέτω). Αλλά δεν θα το εξετάσουμε σήμερα αυτό το ζήτημα. Μόνο το ρητό θα εξετάσουμε.
Το ρητό λοιπόν δηλώνει ότι όταν οι πρόγονοί μας δημιουργούσαν έναν αξιοθαύμαστο πολιτισμό, οι πρόγονοι των άλλων βρίσκονταν σε πολύ χαμηλότερο στάδιο ανάπτυξης, ακόμα στο τροφοσυλλεκτικό στάδιο, αφού δεν καλλιεργούσαν ακόμα αλλά απλώς έτρωγαν καρπούς από τα δέντρα.
Όπως είπα, η δεύτερη πρόταση του ρητού εμφανίζεται σε διάφορες εκδοχές. Υπάρχουν όμως και χιουμοριστικές παραλλαγές, όπως ότι όταν εκείνοι έτρωγαν βατόμουρα (ή βελανίδια) εμείς είχαμε ανεβάσει χοληστερίνη, ενώ κάποτε εγώ είχα πει μια δικής μου επινόησης παραλλαγή, πως όταν εμείς χτίζαμε λασποκαλύβες, εκείνοι έχτιζαν Πυραμίδες -διότι βέβαια υπάρχουν και πιο αρχαίοι από εμάς.
Το ρητό, στην κανονική του βερσιόν, εννοώ με Παρθενώνες και με βελανίδια, έγινε διάσημο όταν λέγεται ότι το είπε ο Νίκος Αθανασόπουλος, αναπλ. υπουργός Οικονομικών, περί το 1986, σε έναν αξιωματούχο της (τότε) ΕΟΚ, τον Βέλγο Εμίλ Μένενς, που είχε έρθει να ερευνήσει την καταγγελία για το γιουγκοσλαβικό καλαμπόκι που βαφτίστηκε ελληνικό για να γλιτώσουν κάποιοι δασμούς. Αν δεν θυμάστε την υπόθεση, εδώ υπάρχει μια εξιστόρηση.
Τελικά ο Αθανασόπουλος πέρασε από Ειδικό Δικαστήριο, καταδικάστηκε και ήταν ο μόνος υπουργός της δεκαετίας του 1980 που κάθισε στη φυλακή -για 19 μήνες μάλιστα. Πολύ σύντομα επανήλθε στην πολιτική και επανεκλέχτηκε βουλευτής.
Βέβαια, δεν ανήκει στον Αθανασόπουλο η πατρότητα της φράσης. Κι άλλοι παλιότερα, έχουν πει ακριβώς την ίδια φράση ή περίπου την ίδια, ενώ κι άλλοι την επανέλαβαν αργότερα.
Τις προάλλες, στην ομάδα Υπογλώσσια του Φέισμπουκ, ο Μάνος Λαμπίδης έβαλε το εξής κουίζ:
Πάμε λίγο πίσω στο χρόνο, στο 1964, και στην εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του Παπανούτσου. Η συζήτηση για το νομοσχέδιο κράτησε περίπου ένα μήνα (τον ατελείωτο είχε) και στη διάρκεια αυτής ειπώθηκε ένα πολύ γνωστό ελληνικό ρητό:
«Αυτό μας γεννά την υπερηφάνειαν, διότι ημείς, εκτίζαμεν των Παρθενώνα, ή επαίζαμε τα έργα του Αισχύλου, άλλοι λαοί, όπως είναι λ.χ. οι φίλοι και προστάτες μας Άγγλοι, ζούσαν ως οι πίθηκοι μέσα εις τα σπήλαια και τα δάση της Οξφόρδης…»
Ποιος το είπε;
Θα το πάρει αμέσως το ποτάμι, το είπε ο Μίκης Θεοδωράκης, βουλευτής τότε της ΕΔΑ, και ιδού το πειστήριο από τα πρακτικά της Βουλής. (Προσέξτε και την ανορθογραφία «πήθικοι»).
Η ΕΔΑ, και για να αποσείσει τις κατηγορίες ότι τάχα είναι «ξενοκίνητη», συνήθιζε την πατριωτική ρητορική και βέβαια κατηγορούσε για ενδοτισμό τις δεξιές κυβερνήσεις, ιδίως μετά τις συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου. Γι αυτό και όταν είδα το κουίζ αμέσως απάντησα «κάποιος της ΕΔΑ μάλλον», υπολογίζοντας κιόλας ότι αν το είχε πει, ξερωγώ, ο Σόλων Γκίκας, δεν θα ήταν είδηση.
Η ρήση του Μίκη Θεοδωράκη είναι η παλιότερη που ξέρω εγώ με το μοτίβο «Όταν εμείς χτίζαμε Παρθενώνες». Στα google books βρίσκουμε αρκετές εμφανίσεις της φράσης αλλά είναι όλες της δεκαετίας του 1990 και μετά. Ίσως όμως στα σχόλιά σας να βοηθήσετε και να βρούμε και παλιότερες εμφανίσεις.
Παλιότερες εμφανίσεις υπάρχουν, αλλά όχι στα ελληνικά και όχι για Παρθενώνες. Δεν είμαστε μόνο εμείς που καμαρώνουμε για αρχαίος λαός.
Το 1998 ο Ρόμπιν Κουκ, τότε υπουργός Εξωτερικών της Μεγάλης Βρετανίας, επισκέφτηκε το Ισραήλ και ενόχλησε με κάποιες ενέργειές του (η εξιστόρηση εδώ) τους Ισραηλινούς, οπότε έγιναν διαδηλώσεις διαμαρτυρίας, και ένα από τα πανό έγραφε: «Όταν η Ιερουσαλήμ ήταν πρωτεύουσα του Ισραήλ, το Λονδίνο ήταν ένας βάλτος».
Όπως βρίσκω εδώ, κάτι ανάλογο είχε πει το 1906 ο Χαΐμ Βάιτσμαν στον Βρετανό Άρθουρ Τζέιμς Μπάλφουρ (ο οποίος αργότερα έμελλε να εκδώσει τη γνωστή διακήρυξη που έβαλε τα θεμέλια του σημερινού κράτους του Ισραήλ): Είχαμε την Ιερουσαλήμ όταν το Λονδίνο ήταν βάλτος.
Αν όμως πάμε πιο πίσω, την πρώτη ανάλογη φράση την είχε πει ο Μπέντζαμιν Ντισραέλι, πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας. O Ντισραέλι είχε γεννηθεί Εβραίος αλλά ο πατέρας του απαρνήθηκε τον ιουδαϊσμό ύστερα από μια διένεξη στη συναγωγή του, και ο γιος βαφτίστηκε Χριστιανός στην εφηβεία του -κάτι που του άνοιξε το δρόμο για πολιτική καριέρα. Σε κάποια ταραγμένη συνεδρίαση στη Βουλή, ένας αντίπαλος βουλευτής, από την Ιρλανδία, επιτέθηκε στον Ντισραέλι και έκανε αναφορά στην εβραϊκή καταγωγή του.
Οπότε ο Ντισραέλι απάντησε: Μάλιστα, είμαι Εβραίος. Και όταν οι πρόγονοι του αξιότιμου κυρίου βουλευτή ήταν άγριοι σε ένα άγνωστο νησί, οι πρόγονοί μου ήταν ιερείς στον ναό του Σολομώντα!
(Υπάρχουν και παραλλαγές που λένε «όταν οι πρόγονοί του βάφονταν μπλε», διότι οι Πίκτοι πράγματι έβαφαν το σώμα τους έτσι. Αλλά οι περισσότεροι δέχονται την εκδοχή που ανέφερα πρώτη).
Παρθενώνες όμως δεν έχτιζαν οι πρόγονοι του Ντισραέλι -να τα λέμε κι αυτά.
