Χρίστος Παπαγεωργίου: «Περιττά κιλά»

Με έναν τίτλο, Περιττά κιλά, που παραπέμπει με άκρα ευθύτητα στην ποίηση και την ιδιαίτερη φύση και λειτουργία της ως της δραστηριότητας εκείνης που επιδρά κατευναστικά, λυτρωτικά, ανακουφιστικά από οτιδήποτε βαραίνει τον άνθρωπο, τον βουλιάζει και τον βυθίζει μέσα σε μια συνθήκη ακινησίας και λιμνάσματος, μια συνθήκη που μπορεί να είναι και η ίδια η ζωή ακόμα, με την κίνηση και τις εναλλαγές της, ο Χρίστος Παπαγεωργίου επανέρχεται συγγραφικά για να καταθέσει, αυτή τη φορά, μια σειρά ποιημάτων που διερευνούν κρίσιμες, οριακές στιγμές οι οποίες τοποθετούνται συχνά μέσα σε μια ιστορική στιγμή και συγκυρία, στην πραγματικότητα όμως αφορούν τον ανθρώπινο βίο ενδεικτικά και αντιπροσωπευτικά, τείνουν δηλαδή να αποτελέσουν ένα υπόδειγμα πάνω στο οποίο βασίζεται η ανθρώπινη πράξη και οι συνέπειές της. Πρόκειται για συνθέσεις που εμφορούνται από μια διάθεση ευθείας και ευθύβολης ενατένισης του πάθους το οποίο συνέχει την ανθρώπινη ύπαρξη και τη δράση της, τη ροπή εκείνη προς την πτώση και την (αυτο)καταστροφή, την έλξη προς όλα όσα αποτελούν επιλογές μιας ζωής σε σήψη. Πολλές φορές σκληρά και απογυμνωμένα από κάθε διάθεση εξισορρόπησης και ωραιολογίας, τα ποιήματα του Παπαγεωργίου έρχονται για να αποτελέσουν μια τομή στον τρόπο που γράφεται και υπάρχει η ποίηση, μια ρωγμή προς όλη αυτή την αυτοαναφορική ποιητική ύλη, καθώς, χωρίς να πάψουν να είναι και αυτοαναφορικά, να εκκινούν δηλαδή από το «εγώ» του ποιητή, αποτελούν κομμάτια μιας ψυχής και μιας σκέψης που ξέρει, πάνω από όλα, πως ο εαυτός είναι ο άλλος, πως το ατομικό είναι βαθιά χωνεμένο στο συλλογικό, το προσωπικό στο πανανθρώπινο. Γι’ αυτό και το μήνυμά τους είναι τόσο καίριο και καταλυτικό, γιατί ακριβώς αγγίζει και φωτίζει την τραγικότητα από την οποία είναι ποτισμένη η ανθρώπινη οντότητα.

Βαθιά και πικρά ειρωνικός, συμπλέκοντας όμως στην ειρωνεία του αυτή τον σπαραγμό και το λύγισμά του μπροστά σε όλα εκείνα που ενώ δέχεται ότι συμβαίνουν, ενώ τα βλέπει μπροστά του να εκτυλίσσονται, μοιάζει, την ίδια εκείνη στιγμή, να τα αντικρίζει σαν μέσα σε όνειρο, σαν φρικτές και φρικώδεις εικόνες που τοποθετούνται μέσα στο ποίημα αντλημένες από μια πραγματικότητα η οποία όμως φαντάζει εξωπραγματική. Εδώ ακριβώς έγκειται και η ελκυστικότητα της ποίησης του Παπαγεωργίου, στο γεγονός δηλαδή ότι επιδιώκει και θέλει να φωτογραφίσει τη σκληρή πραγματικότητα μέσα από έναν φακό διαυγή και καθαρό, σε τέτοιον μάλιστα βαθμό ώστε να διαπερνά το κέλυφος και να εισδύει στον πυρήνα και στην ουσία των πραγμάτων και της λειτουργίας τους, να αναδεικνύει πίσω από τη λογική τους τάξη και διευθέτηση το παράλογο και τον παραλογισμό τους. Ιδιαίτερη σημασία αποκτούν εδώ οι λεπτομέρειες, εκείνες οι γωνιές των στίχων στις οποίες ελλοχεύει η έκπληξη, η ανατροπή, το απροσδόκητο και το απρόβλεπτο που νοηματοδοτεί διαφορετικά ολόκληρο το ποίημα, που ρίχνει φως στη σκοτεινή εκείνη περιοχή της ποιητικής σκέψης η οποία μετουσιώνεται και ολοκληρώνεται στις λέξεις: Κυνηγούσε να προλάβει το λεωφορείο// Εκείνη/ Που δεν ήθελε να ταξιδέψει/ Μονάχα να πάει ήθελε στο νεκροταφείο/ Όπου ήταν θαμμένοι όλοι οι δικοί της/ Η οικογένειά της οι φίλοι της// Το λεωφορείο έχει στάση στο νεκροταφείο// Έτσι εκείνη ανέβηκε/ Με δυο ξύλινα πόδια («Το λεωφορείο»).

{jb_quote}Αποτελούν κομμάτια μιας ψυχής και μιας σκέψης που ξέρει, πάνω από όλα, πως ο εαυτός είναι ο άλλος, πως το ατομικό είναι βαθιά χωνεμένο στο συλλογικό, το προσωπικό στο πανανθρώπινο.{/jb_quote}

Η έκπληξη και η ανατροπή, μάλιστα, παραμένουν, σε όλα τα ποιήματα, να αποτελούν μια από τις κατευθυντήριες γραμμές της δημιουργίας η οποία, συνήθως, εναποτίθεται στην κατάληξή τους για να αποτελέσει ταυτόχρονα την αφετηρία της περίσκεψης και του στοχασμού. Πρόκειται για μια έκπληξη που προκύπτει, πολλές φορές, από τα γνωστά και ιστορημένα, από όλα όσα ο ποιητής επιλέγει ως πρώτη ύλη μέσα από τη δεξαμενή των συμβάντων και των ανθρώπινων συνηθειών για να τα μετα-ποιήσει, να τα μεταπλάσει στιχουργικά. Εκεί ακριβώς εδράζεται και η έκπληξη, στο γεγονός δηλαδή ότι αυτό που μοιάζει παγιωμένο και παραδεκτό αμφισβητείται, τίθεται υπό διερεύνηση και κρίση, καθώς έρχεται για να μετουσιωθεί σε ένα έργο που θα έχει αποκαλυπτική και, ταυτόχρονα, λυτρωτική λειτουργία στο μέτρο και στον βαθμό που θα υπηρετεί την ανάγκη να φωτιστούν οι σκοτεινές πλευρές του ανθρώπινου «γίγνεσθαι» και να γίνει η αρχή για να περάσουν εν τέλει και πάλι στο σκοτάδι, να μείνουν δηλαδή χωρίς συνέχεια, να τεθούν για πάντα στο περιθώριο και το παρελθόν. Αυτή είναι άλλωστε και η στόχευση της ποίησης, να αποτελεί μια υπόμνηση και, ταυτόχρονα, μια ώθηση προς τη λήθη, μια επισήμανση των φθοροποιών στοιχείων και χαρακτηριστικών του ανθρώπου και, την ίδια στιγμή, ένα βήμα προς την οριστική τους εξάλειψη.

Στενά συνυφασμένα λοιπόν με τον άνθρωπο τα ποιήματα του Παπαγεωργίου, επικεντρώνονται σε αυτόν προκειμένου να αποδώσουν τις κινήσεις και τα λόγια του, τη στάση και τη συμπεριφορά του σα να πρόκειται για ένα είδος μαριονέτας που αφήνεται στα ένστικτα και τα πάθη του, τα οποία είναι αυτά που του υπαγορεύουν τον τρόπο ύπαρξης και δράσης. Σε αντίστιξη με αυτό η φωνή του ποιητή έρχεται για να περιγράψει, να αποτυπώσει, να φωτογραφίσει αυτήν ακριβώς την κατίσχυση του ά-λογου μέρους της ψυχής, του παρά-λογου της ανθρώπινης οντότητας και φύσης, και, μέσα από αυτή τη διαδικασία, να ορθώσει τη φωνή μιας λογικής που συλλαβίζει το παράλογο ακριβώς για να μπορέσει να το συλλάβει και να το παραδώσει στον αναγνώστη του έτσι όπως είναι και έτσι όπως παρουσιάζεται ως η μόνη εκδοχή, η μόνη οδός, η μόνη αλήθεια. Αυτή ακριβώς η λογική αποτύπωση του παράλογου, η λεκτική απόδοση του συγκεχυμένου και του φρικώδους προσφέρεται στον αναγνώστη σαν ευκαιρία να αντιληφθεί τη μόνη βεβαιότητα, τη μόνη ελπίδα που είναι η γλώσσα και ο λόγος όχι μόνο ως ενδιάθετη σκέψη, αλλά και ως εξωτερικευμένη έκφραση. Είναι μάλιστα εμφανής η έμβαση, η βαρύτητα και η αξία που προσδίδει ο ποιητής στις λέξεις, αξία η οποία αποδεικνύεται όχι μόνο από τη μικρή σχετικά έκταση των στίχων που θέτουν σε πρώτο πλάνο τη λέξη και τη μοναδικότητά της, αλλά το στέρεο περίγραμμα καθεμιάς από αυτές, το πυκνό της νόημα, τη δύναμη και τη δυναμική της να σημαίνει αυτό ακριβώς που είναι, αλλά και αυτό που μπορεί να είναι, αυτό που ανοίγεται μπροστά της σα δυνατότητα. Θα μπορούσε να δει κανείς εδώ τη διαφοροποιημένη φύση και λειτουργία της λεκτικής ύλης που αποκτά πια την ικανότητα να εικονίζει και, παράλληλα, να φαντασιώνεται, να στερεώνει και να εξακτινώνει, να παγιώνει και να υπόσχεται.