Υπερδνειστερία (μια συνεργασία του Ρογήρου)

Με τον πόλεμο στην Ουκρανία έχει έρθει στην επικαιρότητα και η Υπερδνειστερία, αυτή η περιοχή που έχει αποσχιστεί από τη Μολδαβία, μια απόσχιση παγιωμένη και παγωμένη εδώ και πολλά χρόνια που απειλεί τώρα ν’ ανάψει φωτιές. Κι έτσι, συνειδητοποίησαν πολλοί, εκτός από τους ποδοσφαιρόφιλους, την ύπαρξη αυτού του μη αναγνωρισμένου κράτους, ενώ ως τώρα το αγνοούσαν -χαριτολογώντας, κάποιος έγραψε ότι νόμιζε πως «υπερδνειστερία» είναι κάποια περίεργη πάθηση, σαν την υπερμετρωπία ας πούμε ή τον υπερθυρεοειδισμό.

Οι ποδοσφαιρόφιλοι βέβαια είχαν μάθει από νωρίτερα την ύπαρξη της Υπερδνειστερίας χάρη στις μεγάλες (τηρουμένων των αναλογιών) επιτυχίες της Σερίφ Τιρασπόλ, που νίκησε και τη Ρεάλ μέσα στη Μαδρίτη στους φετινούς ομίλους του ΤσουΛου.

Όμως η περιοχή έχει και ιστορία -και αυτήν την εκθέτει ωραία ένα σημείωμα του φίλου μας του Ρογήρου στο Φέισμπουκ. Με την άδειά του το αναδημοσιεύω εδώ -άλλωστε, ένα τμήμα του είχε μπει στο ιστολόγιο ως σχόλιο, τότε που συζητούσαμε για τη Σερίφ Τιρασπόλ.

Όπως θα μάθουμε (εγώ τουλάχιστον δεν το ήξερα) υπήρχε και παλιότερα μόρφωμα με το όνομα «Υπερδνειστερία», αν και πολύ μεγαλύτερη, σχεδόν δεκαπλάσια σε έκταση. Ήταν το δώρο των Γερμανών Ναζί στον Ρουμάνο δικτάτορα για να τον πείσουν να συμμετάσχει στην επίθεση στο ανατολικό μέτωπο.

Πριν δώσω τον λόγο στον Ρογήρο, και για να προλάβω ερωτήσεις, το όνομα του ποταμού Δνείστερου (Τύρας στα αρχαία ελληνικά) έχει σαρματική ή σκυθική προέλευση -το πρώτο συνθετικό, Danu, είναι ίδιο και στον Δνείπερο, τον Δούναβη και τον Ντον. Κατά μία ετυμολογία, Δνείστερος είναι το κοντινό ποτάμι στα σαρματικά και Δνείπερος το πέρα ποτάμι. Και ο λόγος στον Ρογήρο:

Υπερδνειστερία;

Καθώς η Υπερδνειστερία κάνει την εμφάνισή της στις ειδήσεις (δυστυχώς όχι για καλό) όλο και συχνότερα… κι επειδή τα μέσα ενημέρωσης αρκούνται συνήθως στην παράθεση των γεγονότων μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ, ίσως και να μην έβλαπτε να πούμε δυο λόγια σχετικά με το θέμα αυτό.

Ι. Ας ξεκινήσουμε με μια ουσιώδη διαπίστωση: η Υπερδνειστερία ήταν ευθύς εξαρχής ξένο σώμα για τη Μολδαβία, μια εδαφική μεταμόσχευση που δεν έπιασε ποτέ.’

1. Η σύγχρονη Μολδαβία ταυτίζεται κατ’ ουσίαν με την ιστορική περιοχή της Βεσσαραβίας η οποία βρέθηκε υπό ρωσική κυριαρχία στις αρχές του 19ου αιώνα. Η Βεσσαραβία δεν περιελάμβανε την Υπερδνειστερία. Μεταξύ επαναστάσεων, Συνθήκης του Μπρεστ-Λιτόφσκ και τέλους του Α΄ ΠΠ, η Βεσσαραβία χάθηκε για τους Ρώσους και πέρασε υπό ρουμανικό έλεγχο.

Το 1924 και χρησιμοποιώντας τα εδάφη της νότιας Ποδολίας (ΝΔ Ουκρανία) τα οποία συνόρευαν με τη Ρουμανία, ο Στάλιν ιδρύει, στο πλαίσιο της ΣΣΔ Ουκρανίας, την Αυτόνομη ΣΣΔ Μολδαβίας, προκειμένου να ασκήσει πίεση στους Ρουμάνους και να ενισχύσει τις διεκδικήσεις του που αφορούν τη Βεσσαραβία. Η νεοσύσταστη ΑΣΣΔ είναι η σημερινή Υπερδνειστερία σε ελαφρώς διευρυμένη μορφή. Έχει αρχικά ως πρωτεύουσα την Μπάλτα και, εν συνεχεία, το Τιρασπόλ. Στο «Σύνταγμά» της, όμως, επισημαίνεται ότι «αληθινή πρωτεύουσα είναι το ευρισκόμενο υπό εχθρική κατοχή Κισινιόφ/Κισινάου».

Τον Αύγουστο του 1940, ο Στάλιν εισβάλλει στα ρουμανικά εδάφη και αποσπά από τη Ρουμανία, χωρίς να συναντήσει ένοπλη αντίσταση, τη Βεσσαραβία και τη Βόρεια Μπουκοβίνα (την περιοχή με πρωτεύουσα το Τσερνόβιτς/ Τσερνάουτσι/ Τσερνιφτσί, η οποία ανήκε ως το 1918 στην Αυστροουγγαρία). Ιδρύει αμέσως τη ΣΣΔ Μολδαβίας, η οποία περιλαμβάνει τη Βεσσαραβία και την Αυτόνομη ΣΣΔ Μολδαβίας (χωρίς την περιφέρεια της Μπάλτας που επιστρέφει στη ΣΣΔ Ουκρανίας). Η συγκεκριμένη ΣΣΔ θα γίνει πολλά χρόνια αργότερα η ανεξάρτητη Μολδαβία, με ένα ρουμανόφωνο κύριο σώμα και μια προσθήκη (την ΑΣΣΔΜ/Υπερδνειστερία) με πληθυσμό κατά πλειονότητα ρωσόφωνο.

2. Οι κάτοικοι και οι αρχές του μη αναγνωρισμένου κράτους δεν αποδέχονται την ονομασία Υπερδνειστερία διότι:

α. Θεωρούν ότι εκφράζει τη ρουμανική/μολδαβική οπτική γωνία.

β. Θυμίζει το θλιβερό ιστορικό προηγούμενο της «Μεγάλης Ρουμανικής Υπερδνειστερίας» του Αντονέσκου και των ναζί (βλ. κατωτέρω).

Οι ενδιαφερόμενοι ονομάζουν την περιοχή Пpиднecтpoвьe (και το κράτος Приднестровская Молдавская Республика), δηλαδή Παραδνειστερία (όπως λέμε Παραδουνάβιες Ηγεμονίες ένα πράγμα).

ΙΙ. Όπως υπονοήσαμε προηγουμένως, όμως, στην Ιστορία υπάρχει ακόμη μία Υπερδνειστερία.

Το 1941, η Ρουμανία έχει χάσει τα περισσότερα εδάφη που απέκτησε μετά τον Α΄ ΠΠ. Έχει υποχρεωθεί, εξαιτίας κυρίως ιταλικών πιέσεων, να παραχωρήσει τη νότια Δοβρουτσά στη Βουλγαρία. Κυρίως, κατόπιν της Δεύτερης Διαιτησίας της Βιέννης, έργο της ναζιστικής Γερμανίας και της φασιστικής Ιταλίας, έχει επιστρέψει στην Ουγγαρία το μεγαλύτερο μέρος της Τρανσυλβανίας.

Προκειμένου να πείσει τη Ρουμανία, την οποία πλέον κυβερνά ο δικτάτορας Αντονέσκου, να συμμετάσχει στον πόλεμο κατά της ΕΣΣΔ, ο Χίτλερ πρέπει να προσφέρει ένα δέλεαρ. Κι αυτό είναι το έπαθλο της Υπερδνειστερίας, η οποία θα περιλαμβάνει τα εδάφη της νοτιοδυτικής Ουκρανίας από τον Δνείστερο ως τον Μπουγκ, σχεδόν μέχρι το Μικολάγιου/Νικολάγεφ, με πρωτεύουσα την Οδησσό.

Οι Ρουμάνοι δέχονται, πολεμούν δίπλα στους Γερμανούς στο πλαίσιο της «Σταυροφορίας κατά του Μπολσεβικισμού» κι αναλαμβάνουν τη διοίκηση της περιοχής που τους είχαν υποσχεθεί οι σύμμαχοί τους. Αφενός, δεν έχουν κανέναν ενδοιασμό να θέσουν σε εφαρμογή το πρόγραμμα εξόντωσης του εβραϊκού πληθυσμού (μέχρι τον πόλεμο η Οδησσός ήταν η άτυπη πολιτιστική πρωτεύουσα του εβραϊσμού της Τσαρικής Αυτοκρατορίας, καταρχάς, και της ΕΣΣΔ, στη συνέχεια). Το καθεστώς τους, άλλωστε, διακρίνεται από έντονο αντισημιτισμό. Αφετέρου, η διοίκησή τους είναι αρκούντως φιλελεύθερη κι ελαστική ώστε να μοιάζει ελκυστική στους εμφορούμενους από εμπορικό πνεύμα Οδεσσίτες.

Το σχέδιο για μετονομασία της Οδησσού σε «Αντονέσκου» εγκαταλείπεται, ενώ οι αρχικές διατάξεις που επέβαλαν την υποχρεωτική χρήση της ρουμανικής γλώσσας στην εκπαίδευση και τη δημόσια διοίκηση μένουν ανεφάρμοστες. Κυβερνήτης της Υπερδνειστερίας ήταν ο δικηγόρος Γκεόργκε Αλεξιάνου, ο οποίος καταγόταν από βλάχικη οικογένεια της Πίνδου.

Η εξέλιξη του πολέμου ματαίωσε τα όποια ρουμανικά όνειρα. Μπροστά στην προέλαση του Κόκκινου Στρατού, οι ναζί έδιωξαν τους Ρουμάνους συμμάχους τους, πριν απωθηθούν κι αυτοί με τη σειρά τους από τους Σοβιετικούς.