Από τη Δευτέρα το πρωί, το Διαδίκτυο έχει κατακλυστεί από τη φωτογραφία που συνοδεύει το άρθρο μας, ή από κάποια παρόμοια λήψη, που έχει δώσει τροφή για αμέτρητα μιμίδια, ενώ και το ίδιο το γεγονός έχει συζητηθεί εκτενέστατα -ασφαλώς πρόκειται για το διασημότερο χαστούκι όλων των εποχών, τουλάχιστον όσον αφορά την άμεση δημοσιότητά του.
Στην τελετή της απονομής των Όσκαρ λοιπόν, που μεταδιδόταν ζωντανά σε ολόκληρο τον πλανήτη, μόλις ο παρουσιαστής, ο κωμικός Κρις Ροκ, έκανε ένα αστείο για την ηθοποιό Τζέιντα Πίνκετ Σμιθ. Αμέσως μετά, ο ηθοποιός Γουίλ Σμιθ, ο σύζυγός της, ανέβηκε στη σκηνή και χαστούκισε τον παρουσιαστή και επέστρεψε στη θέση του. Λίγο αργότερα, ο Σμιθ τιμήθηκε με το βραβείο πρώτου ανδρικού ρόλου, και στην καθιερωμένη σύντομη ομιλία του ζήτησε εκτενώς συγγνώμη για τη βίαιη συμπεριφορά του.
Για να κατανοηθεί το αστείο που προκάλεσε την οργή του Σμιθ, πρέπει να ξέρουμε πρόσωπα και πράγματα. Η Τζέιντα Πίνκετ Σμιθ πάσχει από αλωπεκία και έχει το κεφάλι της ξυρισμένο. Ο Κρις Ροκ είπε: «Τζέιντα, σε αγαπώ. Περιμένω πώς και πώς το GI Jane II», υπαινιγμός στην ταινία GI Jane του 1997 (δεν ξέρω τον ελληνικό τίτλο), στην οποία πρωταγωνιστούσε, με σχεδόν ξυρισμένο κεφάλι, η Ντέμι Μουρ. Γι’ αυτό και όταν ο δράστης του χαστουκιού φώναξε, δυο φορές, «Μην πιάνεις τη γυναίκα μου στο στόμα σου» (keep my wife’s name out of your fucking mouth, που δεν θα το αποδώσουμε «στο γαμημένο στόμα σου», αλλά θα πούμε κάτι σαν «ρε μαλάκα») το θύμα του χαστουκίσματος διαμαρτυρήθηκε «Ήταν ένα αστείο για τη GI Jane».
Ο Κρις Ροκ αντέδρασε με απίστευτη ψυχραιμία, κάτι που έκανε πολλούς να υποψιαστούν ότι το όλο περιστατικό ήταν ένα στημένο δρώμενο, για να γίνει ντόρος. Είπαν μάλιστα ότι ο παρουσιαστής φορούσε και προστατευτικό στο στόμα του, για να μην του κάνει πληγή το χαστούκι. Δεν ξέρω, δεν απαντώ, αν και δεν το αποκλείω.
Το επεισόδιο σχολιάστηκε ποικιλότροπα -και μέχρι τελικής πτώσεως. Πολλοί δικαιολόγησαν τον δράστη. Γενικεύοντας, ο συγγραφέας Χρήστος Χωμενίδης έγραψε ότι, ανεξάρτητα από το συγκεκριμένο γεγονός, «Ένα πιστεύω ωστόσο ακράδαντα. Πως ένας άντρας πρέπει να είναι διατεθειμένος και να έρθει στα χέρια, και να φάει ξύλο και να ρίξει ξύλο υπερασπιζόμενος τη γυναίκα που συνοδεύει. Όχι βεβαίως από ιδιοκτησιακή αντίληψη. Αλλά από ένα αρχαίο αίσθημα τιμής. Ανδρείας. Ας μη φοβόμαστε τις λέξεις, λεβεντιάς. Που αν χαθεί, θα καταντήσουμε άχθος αρούρης«. Βέβαια, το ίδιο αρχαίο αίσθημα τιμής, ανδρείας και λεβεντιάς έχει οδηγήσει σε αμέτρητα περιστατικά βίας εναντίον γυναικών, αλλά και σε πάρα πολλές γυναικοκτονίες -που θυμίζω ότι παλιότερα ονομάζονταν, ακριβώς, «εγκλήματα τιμής» και συχνά είχαν ευνοϊκή αντιμετώπιση στο δικαστήριο.
Καθώς συζητήθηκε το θέμα, κάποιοι έγραψαν, χαριτολογώντας βεβαια, πως «όταν η Αθήνη χαστούκιζε τη Λιάνη, ο Γουίλ Σμιθ έτρωγε ακόμα βελανίδια», παραπέμποντας στο επεισόδιο του 1997, όταν η Αναστασία Αθήνη είχε χαστουκίσει τη Δήμητρα Λιάνη, ενώ το θύμα υπέγραφε αντίτυπα του βιβλίου της σε εκδήλωση. Το περιστατικό προβλήθηκε κατά κόρον από την τηλεόραση και χάρισε κάμποση δημοσιότητα στην «εθνική μας χαστουκίστρια», όπως την ονόμασε κάποιος δημοσιογράφος, δημοσιότητα που την έφερε μέχρι τα ψηφοδέλτια του ΛΑΟΣ, παρόλο που όταν έδινε το χαστούκι είχε δηλώσει ΠΑΣΟΚ.
Δείχνοντας την ηλικία μου, ίσως, υπενθύμισα σε καναδυό τέτοιες συζητήσεις στο Φέισμπουκ, ότι υπήρχε κι ένα παλαιότερο διάσημο χαστούκι, που δρομολόγησε πράγματι σημαντικές εξελίξεις αν και μάλλον ουδέποτε δόθηκε. Τον Απρίλιο του 1963, όπως έχουμε γράψει αναλυτικά σε παλιότερο άρθρο μας, ενώ η τότε βασίλισσα Φρειδερίκη βρισκόταν σε επίσκεψη στο Λονδίνο, η Μπέτυ Αμπατιέλου, Ουαλή σύζυγος του εξόριστου κομμουνιστή Αντώνη Αμπατιέλου, την πλησίασε στον δρόμο για να της επιδώσει υπόμνημα για την αποφυλάκιση του συζύγου της, κι όταν η βασίλισσα αρνήθηκε να της μιλήσει η Αμπατιέλου την έπιασε με τα χέρια της. Δεν είναι σαφές τι ακριβώς έγινε μετά. Οι εφημερίδες έγραψαν για ‘χαστούκι’, η Μπέτυ Αμπατιέλου σε δηλώσεις της στα μέσα το αρνήθηκε, όπως όμως γράφει στα απομνημονεύματά του ο Αντώνης Αμπατιέλος, ο πρόεδρος της ΕΔΑ Ιωάννης Πασαλίδης ρώτησε αργότερα την Μπέτυ Αμπατιέλου αν πράγματι χαστούκισε τη Φρειδερίκη, κι όταν εκείνη επανέλαβε πως όχι, ο Πασαλίδης τη συμβούλεψε: «Μη λες ότι δεν τη χτύπησες. Ο λαός θέλει να λες ότι τη χτύπησες».
Αλλά εμείς εδώ λεξιλογούμε, θα πείτε. Δεν θα λεξιλογήσουμε για το χαστούκι;
Το χαστούκι, λοιπόν, είναι ένα από τα πιο ανθεκτικά δυσετυμολόγητα του ελληνικού λεξιλογίου. Τόσο το ετυμολογικό του Μπαμπινιώτη όσο και ο Πετρούνιας στο ΛΚΝ περιορίζονται στο να αναφέρουν «αγνώστου ετύμου, ίσως αραβικής αρχής».
Στη γραμματεία μας, το χαστούκι εμφανίζεται πρώτη φορά στον Κατζούρμπο του Χορτάτση, στον τύπο «η χαστουκιά»: — Πήγαινε, μη σου σώσω μια χαστουκιά στην πίστη μου, χάμαι να σε ξαπλώσω.
Το βρίσκω επίσης στον Νεόφυτο Ροδινό (που ήταν Κύπριος και έγραψε περί το 1640): «ήσαν κάποιοι οπού τον έδιδαν χαστούκια» αλλά και «τόσον εκατέκοψε τα μάγουλα του αγίου γέροντος με ταις χαστουκιαίς, οπού του έπεσαν δύο δόντια».
Ως προς την ετυμολογία, ο φίλος Παναγιώτης Κριμπάς έχει μια ενδιαφέρουσα ιδέα που την αναλύει σε συλλογικό έργο το οποίο βρίσκεται σε διαδικασία έκδοσης, ενώ την έχει ανακοινώσει και σε συνέδριο το 2015. Όπως λέει, μπορεί να προέρχεται:
α) Από αμάρτυρο τύπο *gastœucc (ή κάτι παρόμοιο) κάποιας (δεν είναι σαφές ποιας) ρομανικής διαλέκτου της βόρειας Ιταλίας, που -αν υπήρξε- θα είναι σύνθετη λέξη από ρήμα αντίστοιχο με το πιεμοντέζικο gastà (ιταλ. guastare, βεν. vastar) ‘χαλάω, καταστρέφω, ρημάζω’ (πβ. αγγλ. to waste) και ουσιαστικό αντίστοιχο με το μιλανέζικο œucc ή το κρεμονέζικο óç (ιταλ. occhio, βεν. ocio) ‘μάτι’. Άρα χαστούκι είναι ‘αυτό που σου χαλάει το μάτι’ (είδες που λέμε ‘θα φας σφαλιάρα που θα σου φύγει το μάτι’). Παρόμοιο σχηματισμό έχουμε στα ιταλικά, όπου guastafeste ‘που σου χαλάει τη γιορτή, χαλάστρας’, guastamestieri ‘που σου χαλάει τη δουλειά κ. μαστροχαλαστής’, guastastomaco ‘που σου χαλάει το στομάχι (για φαγητά/ποτά)’ κ.ά. Στα ιταλικά έχω συναντήσει και παρατσούκλι Guastocchio, σε διαδικτυακή συζήτηση, άρα ως σύνθετος τύπος είναι εφικτός. Και, αν φαίνεται παράξενη η τροπή g > χ, δεν αποκλείεται μια σειρά ανομοιώσεων/αφομοιώσεων: γκαστούκι (δύο κλειστά ουρανικά) > γαστούκι (ανομοίωση του πρώτου σε τριβόμενο) > χαστούκι (αφομοίωση του ηχηρού «γ» από το άηχο «κ»).
Το γεγονός ότι η λέξη χαστούκι μαρτυρείται από τον Μεσαίωνα (δηλαδή την εποχή της κορύφωσης των επαφών Νεοελληνικής και ρομανικών ποικιλιών της Β. Ιταλίας, ενισχύει την πιθανότητα).
β) Λιγότερο πιθανή εκδοχή: Από τοσκάνικο διαλεκτικό τύπο fastucchio (προφ. φαστούκιο), που θα πει «σφεντάμι» (Acer campestre), του οποίου τα φύλλα μοιάζουνε με ανθρώπινη παλάμη.
Να πάρουμε υπόψη και την πιθανότητα ιταλικής προέλευσης λοιπόν.
Πέρα από την ετυμολογία, θα μπορούσαμε να αναφέρουμε πολλούς ακόμα όρους της χειροδικίας -από τη μπουνιά έως τον μπάτσο και το σκαμπίλι και από εκεί στη φάπα, την καρπαζιά ή τη σφαλιάρα, όμως ήδη έχω γράψει πολλά και σκέφτομαι ότι αξίζει να γραφτεί ξεχωριστό άρθρο με ευρυχωρία και άνεση.
Διάσημα χαστούκια βεβαίως υπάρχουν και στον ελληνικό κινηματογράφο, όπως ας πούμε στην ταινία «Το ξύλο βγήκε απ’ τον Παράδεισο» όπου μετά τα χαστούκια του Παπαμιχαήλ όλοι οι καθηγητές του ιδιωτικού κολεγίου θηλέων μοιράζουν αφειδώς χαστούκια στις μαθήτριες, ή τα χαστούκια του Χατζηχρήστου στον Βέγγο στον «Ηλία του 16ου» (που, έχω διαβάσει, αν και σκηνοθετημένα ήταν πραγματικά, πονούσαν).
Εδώ υπάρχει μια ανθολογία χαστουκιών του παλιού ελληνικού κινηματογράφου, φτιαγμένη με αρκετή νοσταλγία:
Σε πολλές από τις ταινίες αυτές, που βέβαια είναι κωμωδίες οι περισσότερες, το χαστούκι σχεδόν δικαιολογείται, για να μην πω δοξολογείται, ως άριστο μέσο συνετισμού των παρεκτροπών. Θα πείτε, η νοοτροπία αυτή είναι παλιά και ξεπερασμένη -ας πούμε, η ταινία του Σακελλάριου με τον χαρακτηριστικό τίτλο Το ξύλο βγήκε απ’ τον Παράδεισο άρχισε να προβάλλεται τον Νοέμβριο του 1959 (ήμουν δεκατεσσάρων ημερών, δεν το θυμάμαι αλλά το διάβασα τώρα στη Βικιπαίδεια).
Ωστόσο, όπως θυμόμαστε, όταν πριν από δέκα περίπου χρόνια, ο (καταδικασμένος πλέον για συμμετοχή σε εγκληματική οργάνωση) Ηλίας Κασιδιάρης χαστούκισε σε ζωντανή εκπομπή τη Λιάνα Κανέλλη του ΚΚΕ, αρκετοί σχολιαστές είχαν σχεδόν δικαιολογήσει τη χειροδικία και η συμμορία του Κασιδιάρη λίγες μέρες αργότερα διατηρησε τις δυνάμεις της στις εκλογές. Οπότε, δεν ειναι για αστείο τα χαστούκια.
