Στον στρατό υπηρέτησα στο ένδοξο Σώμα Εφοδιασμού και Μεταφορών ως δεκανέας. Αφού περάσαμε τη βασική και την ειδική εκπαίδευση, από ένα δίμηνο, συνεχίσαμε, στη Σπάρτη πάντα, στα ΛΥΒ (Λόχος Υποψηφίων Βαθμοφόρων ή Λιώνω Υποφέρω Βασανίζομαι). Αυτά με θητεία που διαρκούσε δυο χρόνια παρά κάτι, τώρα με τη 12μηνη ίσως οι διάρκειες να έχουν συντομευτεί. Τέλος πάντων, από εκεί κάποιοι βγήκαν λοχίες και κάποιοι άλλοι δεκανείς. Πήρα τη σαρδέλα, το διακριτικό του βαθμού, και άφησα και μουστάκι για να επιβάλλομαι.
Στη μονάδα, κάποιες φορές, μου έλεγαν οι συνάδελφοι «α ρε δεκανίκι» -ή, μπορεί να έλεγαν, ειρωνικά, «ο δεκαεννέας». Για τον λοχία λέγαμε «ο λόχας». Από τότε είχα προσέξει την ηχητική ομοιότητα του δεκανέα με το δεκανίκι και αναρωτιόμουν, αλλά τότε ήταν το 1985, λεξικά δεν υπήρχαν πολλά και δεν είχαμε ετυμολογικό λεξικό στη βιβλιοθήκη του τάγματος στην Κομοτηνή.
Δεκανίκια δεν χρειάστηκε, δόξα τω Θεώ, να χρησιμοποιήσω μέχρι τώρα, ούτε όσο υπηρετούσα ούτε αργότερα. Η κόρη μου παίζοντας βόλεϊ είχε πάθει διάστρεμμα και για ένα φεγγάρι τα χρειαζόταν, οπότε αγοράσαμε και έχουμε ένα ζευγάρι σαν της φωτογραφίας σε κάποιο πατάρι, αχρείαστο να είναι. Αλλά αποδεικνύεται πως ετυμολογικώς είχε δίκιο ο στρτης Μπαρμπαλιάς που με προσφωνούσε «δεκανίκι», κι αυτό θα το δούμε στο σημερινό άρθρο.
Ο δεκανέας, δεκανεύς επισήμως, είναι βαθμός υπαξιωματικού που θεσπίστηκε επί νεοελληνικού κράτους, ο κατώτερος βαθμός υπαξιωματικού. (Υπάρχει και ο υποδεκανέας, αλλά αυτός δεν είναι βαθμός, είναι τιμητικό αξίωμα που απονεμόταν ή απονέμεται σε παλιούς φαντάρους και μόνο. Εξ ου και η εύθυμη στερεότυπη φράση «Θεός μπορείς να γίνεις, υποδεκανέας δεν γίνεσαι», αφού πράγματι ένας αξιωματικός καριέρας δεν μπορεί να γίνει υποδεκανέας, εκτός αν καθαιρεθεί πρώτα!)
Η λέξη δεκανέας βασίστηκε πάνω στο ελληνιστικό «δεκανός» που ήταν ο δέκαρχος, ο επικεφαλής δέκα ανδρών. (Αλλού, δεκανός είναι αξιωματικός με αστυνομικά καθήκοντα). Το λεξικό Μπαμπινιώτη παράγει το «δεκανός» από το «δέκα» και το επίθημα -άνος, ενώ το ΛΚΝ θεωρεί ότι έχουμε δάνειο από το λατ. decanus και ότι το νεότερο «δεκανεύς» ήταν σφαλερή δημιουργία με προσθήκη του αρχ. επιθήματος -εύς για δημιουργία περισσότερο λόγιας εντύπωσης.
Το δεκανίκι, πάλι, είναι το μεσαιωνικό δεκανίκιον ή δεκανίκιν, που προέκυψε από φράσεις όπως δεκανική ράβδος, δεκανικόν ραβδίον, δεκανικόν σκήπτρον, δηλαδή το ραβδί που κρατούσε ο δεκανός. Όπως συχνά συμβαίνει, το ουσιαστικό μαράθηκε κι έπεσε και το επίθετο έγινε ουσιαστικό (έτσι ο ποντικός μυς έγινε ποντικός και το νεαρόν ύδωρ νερό). Κι έται το δεκανικόν μετά υποκορίστηκε σε δεκανίκιον, σε δεκανίκιν και σε δεκανίκι. Ίσως η παλιότερη εμφάνιση της λέξης να είναι στον βίο του Αγίου Νικολάου, που τοποθετείται μεταξύ του 7ου και του 11ου αιώνα, «το δε δεκανίκιον αυτού ως φλοξ πυρός».
Στα μεσαιωνικά κείμενα βρίσκουμε επίσης τους τύπους δικανίκι(ν) και δοκανίκι(ν), που δείχνουν πως είχε χαθεί η ετυμολογική διαφάνεια και η σύνδεση με τον αριθμό «δέκα». Να σημειωθεί ότι, πέρα από τη σημασία που έχει και σήμερα, η λέξη στο Μεσαίωνα σήμαινε επίσης τη βακτηρία του αρχιερέα («διάφορα δεκανίκια εξ αργύρου» στον Κριαρά).
Αυτή είναι η πατερική ράβδος, όπου κι εδώ το ουσιαστικό έπεσε, κι έγινε «η πατερική» και με τσιτακισμό έδωσε την πατερίτσα. Σήμερα, η πατερίτσα σαν πρώτη σημασία είναι συνώνυμη με το δεκανίκι, αλλά διατηρεί και τη σημασία της ποιμαντορικής ράβδου των αρχιερέων.
Το δεκανίκι λοιπόν το χρησιμοποιούν άτομα με αναπηρία, προσωρινή ή όχι, που τους εμποδίζει να βαδίζουν. Όπως ήταν αναμενόμενο, έχει πάρει τη μεταφορική σημασία του στηρίγματος, της οποιασδήποτε βοήθειας που έρχεται να αναπληρώσει, όχι πάντα αποτελεσματικά, κάποιαν έλλειψη. Σχεδόν πάντα, η λέξη έχει αρνητικές συνυποδηλώσεις, π.χ. «Η οικονομία μας στηρίζεται σε δεκανίκια» ή «Καιρός να γίνεις οικονομικά ανεξάρτητος και να πάψεις να στηρίζεσαι στα δεκανίκια της οικογένειάς σου». Υποδηλώνεται ότι η χρήση των δεκανικιών είναι πρόσκαιρη και ότι συχνά η χρήση τους μας εμποδίζει να απαλλαγούμε από αυτά.
Αυτή η σημασία υπάρχει και σε άλλες γλώσσες, πχ στα αγγλικά. Θυμάμαι τον Τέρενς Ριζ, τον πρωταθλητή του μπριτζ, να λέει ότι συνήθιζε στα γραφτά του να χρησιμοποιεί το κλισέ I’ll use the pitiful crutch, το αξιοθρήνητο δεκανίκι, που είναι στην αγγλική αργκό του μπριτζ χαρακτηρισμός της ερώτησης άσων 4ΧΑ του Μπλάκγουντ (διότι οι αληθινοί άντρες δεν ρωτάνε άσους, πάνε βουρ στο σλεμ, υποτίθεται) -μέχρι που χρειάστηκε να το χρησιμοποιήσει στην κυριολεξία.
Το δεκανίκι ως προσωνύμιο του δεκανέα δεν το βρίσκω στο slang.gr, όπου η μόνη αργκοτική χρήση της λέξης που καταγράφεται είναι για γερό ξυλοδαρμό (τρώω δεκανίκι = τρώω πολύ ξύλο). Ίσως να ήταν ευρεσιτεχνία της μονάδας όπου υπηρέτησα.
Ωστόσο, στην πολιτική συχνά ακούγεται μειωτικά ο όρος «δεκανίκι» για ένα πολιτικό κόμμα που στηρίζει, άμεσα ή έμμεσα, ένα μεγαλύτερο. Τον καιρό της συγκυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ είχε π.χ. γραφτεί ότι είναι πια «καμένο το δεκανίκι των ΑΝΕΛ για τον Τσίπρα» (και λογοπαίγνιο με το όνομα του Πάνου Καμμένου) ενώ προεκλογικά ο Κυριάκος Βελόπουλος είχε δηλώσει ότι «δεν θα γίνει δεκανίκι κανενός». Το ίδιο είχε πει και ο Νίκος Ανδρουλάκης για το ΠΑΣΟΚ.
Πριν από κανένα μήνα, σε αντιπαράθεση που είχαν στη Βουλή, η Θεοδώρα Τζάκρη κατηγόρησε το ΚΚΕ ότι «είναι δεκανίκι της Δεξιάς» και ο Θανάσης Παφίλης αντιγύρισε «δεκανίκι της κυβέρνησης είστε εσείς». Ο όρος «δεκανίκι της δεξιάς» δεν υπονοεί βέβαια κοινοβουλευτική συνεργασία για συγκυβέρνηση όπως παραπάνω, αλλά έμμεση στήριξη «αντικειμενικά». Ακούγεται για το ΚΚΕ από την εποχή του αυριανισμού -τότε βέβαια την κατηγορία την εκτόξευαν Πασόκοι.
Και τον καιρό της κυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ Πασόκοι την εκτόξευαν, θα μπορούσε να πει κανείς -συχνά την περασμένη τετραετία διάφοροι νεοαυριανιστές συριζαίοι κατηγορούσαν το ΚΚΕ ότι μόνο επί κυβερνήσεως ΣΥΡΙΖΑ έκανε δυναμικές κινητοποιήσεις όπως τότε που είχε μπει το ΠΑΜΕ στο γραφείο της Αχτσιόγλου, ενώ με τη ΝΔ έγινε «δεκανίκι του Κούλη» και κάνει μειλίχια αντιπολίτευση.
Πολλοί στον ΣΥΡΙΖΑ βλέπαμε το λάθος αυτής της λογικής, αλλά δεν είχαμε επιπλήξει αρκετά δυνατά τους συντρόφους μας (εγώ πάντως το είχα τονίσει κάμποσες φορές). Τώρα, με τη διάσπαση του ΣΥΡΙΖΑ, ακούμε δέκα φορές τη μέρα ότι είμαστε κι εμείς «δεκανίκι της Δεξιάς».
Κι έτσι, σαράντα χρόνια μετά τον στρτη Μπαρμπαλιά, που με χαιρετούσε «γεια σου ρε δεκανίκι», τώρα έγινα κι εγώ δεκανίκι της δεξιάς κατά τη γνώμη των νεοαυριανιστών -λες και μία μόνο φωνή πρέπει να ακούγεται. Αλλά το κακό είναι πως, αν παρελπίδα βρεθεί στη δεύτερη θέση το ΠΑΣΟΚ, τότε η κατηγορία του «δεκανικιού της δεξιάς» θα εκτοξευτεί ενάντια στον τρίτο, που δεν συνθηκολογεί και δεν υποτάσσεται στον δεύτερο ώστε να απαλλαγούμε επιτέλους από την κυβέρνηση Μητσοτάκη -το λες και μπούμερανγκ.
