Ντορός ή τορός είναι τα ίχνη που αφήνει πίσω του το θήραμα και, ειδικότερα, η οσμή που αφήνει το θήραμα και που τη βρίσκουν τα κυνηγόσκυλα. Αλλά βέβαια, όταν έχεις μπροστά σου το άγριο ζώο, που μάλιστα είναι και απειλητικό, είναι περιττό να αναζητείς τα ίχνη. Ή αλλιώς, όταν βλέπεις τον ίδιο τον λύκο τι νόημα έχει να ψάχνεις τα αχνάρια του; Η παροιμία λέγεται όταν κάποιος αρνείται να αναγνωρίσει και να αντιμετωπίσει την (δυσάρεστη) πραγματικότητα, όταν εθελοτυφλεί.
Θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε πως σημαίνει, περίπου, ό,τι και η στερεότυπη φράση «τι χρείαν έχομεν άλλων μαρτύρων;»
Ο ντορός είναι λέξη με αμφίβολη ετυμολογία. Το ΛΚΝ δεν δίνει καμία, μόνο ένα σκέτο ερωτηματικό, ενώ το ετυμολογικό του Μπαμπινιώτη αναφέρει με επιφύλαξη ότι ίσως προέρχεται από το αλβανικό toruam που σημαίνει «ίχνος θηράματος» και δίνει και ως λιγότερο πιθανή την προέλευση από τουρκ. töre «συνήθεια». Σημειώνω εδώ ότι ο Ν. Πολίτης θεωρεί ότι η λέξη «ντορός» ετυμολογείται από το αρχαίο «τορός».
Εκτός από την κυνηγετική χρήση του, μεταφορικά ντορός είναι η πεπατημένη, ο συνήθης και καθιερωμένος τρόπος διαβίωσης. Μπαίνω στον τορό/ντορό σημαίνει ότι αρχίζω να ακολουθώ ζωή λίγο-πολύ τυποποιημένη και τακτοποιημένη, εξού και η φράση «όταν παντρευτείς, θα μπεις στον ντορό».
Η λέξη υπάρχει σε όλα τα λεξικά. Αναρωτιέμαι όμως αν ξέρουν τη σημασία της οι νεότεροι (ας μας πουν στα σχόλια).
Ο ντορός δεν έχει καμιά σχέση, ετυμολογική ή σημασίας, με το σχεδόν ομόγραφό του, τον ντόρο. Ντόρος είναι ο θόρυβος, η φασαρία, αλλά και οι συζητήσεις και τα σχόλια που προκαλεί ένα γεγονός, θετικά ή αρνητικά, π.χ. Η καινούργια ταινία του έκανε μεγάλο ντόρο. Περιέργως, τα λεξικά προτείνουν (με επιφύλαξη) για ετυμολογία της λέξης «ντόρος» το αρχαίο «τορός», που ήταν επίθετο και σήμαινε «διαπεραστικός, διαυγής» (ήχος).
Να επιστρέψουμε στην παροιμία του τίτλου, που νομίζω πως είναι αρκετά ζωντανή και σήμερα -αν μη τι άλλο, την καταγράφει το σλανγκρ, με την εξήγηση «Έκφραση που χρησιμοποιείται για να εκφράσει προφανείς, οφθαλμοφανείς και αυτονόητες καταστάσεις, ειδικά σε κείνους που αναλίσκονται σε αναζήτηση δευτερευόντων και επουσιωδών λεπτομερειών, παραγνωρίζοντας τα κύρια και μείζονα χαρακτηριστικά», όπου θα προσπεράσουμε το «δευτερευόντων λεπτομερειών».
Στη συλλογή παροιμιών του Νικ. Πολίτη, η παροιμία υπάρχει με αυτή τη μορφή της, αλλά ως κύριο λήμμα δίνεται μια παραλλαγή της: Τον λύκο βλέπουμε και την ομπλή γυρεύουμε; Ομπλή είναι τα ίχνη του άγριου ζώου που τα ακολουθούν οι κυνηγοί μέχρι να φτάσουν στη φωλιά του. Η προέλευση είναι, θα το καταλάβατε, η οπλή. Η παραλλαγή αυτή πρέπει να ήταν συχνότερη παλιότερα διότι και στο Ψηφιακό αποθετήριο παροιμιών βρίσκω κάμποσες παραλλαγές της ενώ δεν βρίσκω με τον τορό/ντορό. Πάντως, η λέξη «ομπλή» δεν νομίζω να ακούγεται σήμερα.
Ο Πολίτης λέει ότι η παροιμία υπάρχει στη συλλογή του Βάρνερ (περί το 1650) αλλά και στην παλαιότερη του Παρθένιου Κατζιούλη.
Υπάρχει και η παρεμφερής «Το φίδι βλέπουμε και τη συρμή γυρεύουμε;» όπου συρμή είναι το ίχνος που αφήνει το φίδι όταν σέρνεται. Αυτή υπάρχει και στον Βάρνερ αλλά ακόμα και στη βυζαντινή συλλογή του Μάξιμου Πλανούδη («Τον όφιν βλέπεις και το σύρμα ζητείς;»).
Μπορούμε όμως να βρούμε και ακόμα παλιότερες παραλλαγές, όχι με φίδι ή λύκο αλλά με αρκούδα. Πάλι ο Πολίτης δίνει, από τους αρχαίους παροιμιογράφους, την παραλλαγή «Άρκτου παρούσης τα ίχνη ζητείς» ή «…τα ίχνη μη ζήτει».
Προσέξτε ότι σε όλες τις περιπτώσεις το άγριο ζώο που αφήνει τον ντορό / τα ίχνη είναι επικίνδυνο (φίδι, λύκος, αρκούδα) και δεν είναι κλασικό θήραμα, λαγός ας πούμε.
Ξέρετε εσείς κάποια από τις παροιμίες που ανέφερα; Τις χρησιμοποιείτε;
Eγώ πάλι την παροιμία με τον λύκο και τον ντορό τη χρησιμοποιώ, και στην κυρίως σημασία της, αλλά και, κάπως παράδοξα, στις πεζοπορίες που κάνω. Πολλές φορές, ο χάρτης που χρησιμοποιώ έχει κάποια απόκλιση σε σχέση με το πραγματικό έδαφος είτε από ανακρίβεια στη χάραξη του χάρτη είτε επειδή στο μεταξύ έχει αλλάξει κάτι στο τοπίο.
Στις περιπτώσεις αυτές, φυσικά, θα ακολουθήσουμε τη φυσική πραγματικότητα, όχι την απεικόνισή της. Θα πάρουμε το μονοπάτι που βλέπουμε μπροστά μας, όχι το μονοπάτι που είναι χαραγμένο στον χάρτη -αρκεί βέβαια να είμαστε σίγουροι ότι διαβάζουμε σωστά τον χάρτη.
Στις πεζοπορίες μου χρησιμοποιώ μια εφαρμογή που έχει χάρτες από το Google Maps και μια άλλη που έχει χάρτες από το ΟpenStreetMap (openstreetmap.org). Όταν χαράζω πεζοπορίες, προτιμώ τους χάρτες του OpenStreetMap, επειδή, όταν βρίσκεσαι εκτός αστικού τοπίου, έχουν μικρά μονοπάτια που δεν τα καταγράφουν οι χάρτες της Google. Επίσης, πρόκειται για ένα συλλογικό εγχείρημα, τύπου Βικιπαίδειας, αφού ο καθένας μπορεί να προσθέσει μονοπάτια και γενικά να τροποποιήσει τους χάρτες.
Προχτές ανέβηκα στον Υμηττό, και καθώς επέστρεφα, από τον Καρέα, είχα σχεδιάσει να ακολουθήσω έναν δρόμο που θα με έβγαζε σε μια πεζογέφυρα για να περάσω τη λεωφόρο Καρέα και να συνεχίσω στον λόφο Γρανικού.
Ωστόσο, με έκπληξή μου διαπίστωσα ότι ο δρόμος, η οδός Κισσού, διακοπτόταν σε ένα σημείο! Ομολογώ πως δεν διερεύνησα πολύ το πώς και το γιατί, διότι ήταν εύκολο να ακολουθήσω την παράλληλη οδό και να φτάσω εκεί που ήθελα. Το σημειώνω όμως επειδή πρέπει να διορθωθεί κι εγώ δεν ξέρω πώς να το κάνω. Ίσως μας διαβάζει κάποιος που είναι μέλος του OpenStreetMap.
(Mε τούτο δεν θέλω να απαξιώσω το εγχείρημα που, όπως είπα, είναι πολύτιμο αφού έχει μονοπάτια που δεν τα έχουν οι Google, και σε γενικές γραμμές τα δεδομένα τους είναι αρκετά αξιόπιστα -άλλωστε λάθη έχω βρει και στους χάρτες της Google, με αποκορύφωμα έναν δρόμο στην Αίγινα, κοντά στη βόρεια ακτή, που σύμφωνα με τον χάρτη έφτανε ως την παραλιακή, ενώ σύμφωνα με την πραγματικότητα σταματούσε απότομα σε έναν περίβολο κτήματος).
Λοιπόν, εδώ είναι το επίμαχο κομμάτι του χάρτη του ΟpenStreetMap, με σημειωμένη επάνω τη διαδρομή που έκανα πεζοπορώντας. Στο σημείο όπου διακόπτεται ο δρόμος, έκανα πίσω και πήρα τον παράλληλο. Στο Google Maps, αν πάτε, θα δείτε ότι πράγματι εμφανίζει τον δρόμο να διακόπτεται και να συνεχίζεται έπειτα από καμιά πενηνταριά μέτρα. Αν μπορεί κανείς, ας το διορθώσει και στο OpenStreetMap.
Με παροιμίες ξεκινήσαμε, σε πεζοπορίες καταλήξαμε. Συμβαίνουν αυτά όμως καμιά φορά!
