Γιώργος Κουτσούκος, Μικρές αποστάσεις, Κίχλη, Αθήνα 2023.
Το 2007 ο Γιώργος Κουτσούκος εξέδωσε στον εκδοτικό οίκο «Νεφέλη» το αστυνομικό μυθιστόρημά του Φιλί στη θαλάμη. Ο ήρωάς του, ο Μάριος Καρτίνης, τυχοδιώκτης αστρολόγος, κινούνταν διαρκώς στους δρόμους της Αθήνας προσπαθώντας να εξιχνιάσει φόνους. Επτά χρόνια μετά, το 2014, ο Γιώργος Κουτσούκος εκδίδει στον εκδοτικό οίκο «Κίχλη» τη νουβέλα του Ενυδρείο, για την οποία βραβεύτηκε την επόμενη χρονιά με το Βραβείο Νέου Λογοτέχνη του περιοδικού «Έναστρον». Ο Παύλος Καρτίνης, ο πρωταγωνιστής, εργάζεται ως λογιστής, ασφυκτιά στον αστικό ιστό της Αθήνας, όπως ένα ψάρι στο ενυδρείο, και έχει εφεύρει ένα τέχνασμα προκειμένου να προσελκύσει τα ερωτικά θηράματά του. Ρίχνει, δήθεν τυχαία, το πορτοφόλι του, αφού προσπεράσει τη νεαρή που κίνησε το ερωτικό του ενδιαφέρον ώστε εκείνη, ανυποψίαστη, να του το δώσει και να ξεκινήσει έτσι ένας διάλογος, μια «τυχαία» συνάντηση που ίσως οδηγήσει σε ερωτική σχέση. Εννέα χρόνια μετά, πάλι ένας Καρτίνης, Πέτρος αυτή τη φορά, πρωταγωνιστεί στο πλάι της μόνιμης πρωταγωνίστριας του Κουτσούκου, της Αθήνας. Διασχίζει και εκείνος τις μικρές αποστάσεις στην πόλη επιδιώκοντας ερωτικές συναντήσεις, ασφυκτιώντας εξίσου με τον προηγούμενο ήρωα στον χώρο της εργασίας του αλλά και στην προσωπική του ζωή.
Η νέα σπονδυλωτή νουβέλα του Γ. Κουτσούκου Μικρές αποστάσεις κυκλοφορεί από τον Απρίλιο του 2023, από τον εκδοτικό οίκο «Κίχλη» και εμφανώς συνεχίζει τα πολλαπλά νήματα που συνέχουν τη γραφή του Κουτσούκου ήδη από τα προηγούμενα έργα του. Όπως και στο Ενυδρείο, έτσι και στη νέα αυτή νουβέλα, ο πρωταγωνιστής του είναι μοναχικός, θλιμμένος, αισθάνεται εγκλωβισμένος σε μια ανθρώπινη συνθήκη που δεν τον ικανοποιεί και αναζητά τον έρωτα, ως τρόπο διαφυγής και ως τρόπο αναζήτησης νοήματος. Ο Πέτρος Καρτίνης είναι παντρεμένος, αλλά βρίσκεται σε μια τελματωμένη, συμβατική σχέση με τη γυναίκα του, δυσκολεύεται να πάρει την απόφαση να χωρίσει, αν και ερωτεύεται μια νέα φιλόλογο, την Κλεονίκη Μπάρνα, που όμως κι εκείνη βρίσκεται σε παράλληλη σχέση με έναν λογιστή, μια σχέση που εξασφαλίζει σε εκείνη οικονομική ασφάλεια και κοινωνικό κύρος. Ήδη οι δύο απειλές για τον έρωτα, η ασφάλεια και η άνεση, όπως μας τις έχει παρουσιάσει ο A. Badiou στο Εγκώμιο για τον Έρωτα, βρίσκονται παρούσες και θρυμματίζουν την προοπτική που ανοίχθηκε με την τυχαία συνάντηση των δύο προσώπων.
Η νουβέλα οικοδομείται σε σαράντα κεφάλαια, αφηγηματικά «θραύσματα» μιας προσωπικής εξομολόγησης γύρω από τη σχέση του πρωταγωνιστή-αφηγητή με την Κλεονίκη. Τα θραύσματα αυτά, μικρά short cuts συναντήσεων πραγματικών και φανταστικών, συνθέτουν σταδιακά τόσο το κατακερματισμένο από τις διαρκείς κρίσεις (οικονομική, υγειονομική, πολιτική) αστικό τοπίο της Αθήνας όσο και το εσωτερικό τοπίο του ήρωα από όπου λείπουν οι ανοιχτοί ορίζοντες, η αισιοδοξία, η θέα των «μεγάλων αποστάσεων» που, αν αποτολμούσε να τις διανύσει, ενδεχομένως όλα να άλλαζαν. Η δομή των επιμέρους κεφαλαίων είναι εξαιρετικά προσεγμένη και όλες οι αφηγηματικές αρετές (υποδόριο χιούμορ, απρόβλεπτα flash back που ηθογραφούν εναργέστερα τον ήρωα και τη δειλία του, νηφάλια προσέγγιση των τοπιογραφίας της κρίσης) που είχαν εντοπιστεί, ιδίως στο Ενυδρείο, είναι παρούσες.
Το πρώτο κεφάλαιο-«θραύσμα», με τίτλο «Όνειρα» εκκινεί με τη φράση «Είμαστε αποκομμένοι από τον κόσμο του ονείρου, όπως ο πεσμένος στο έδαφος καρπός από το δέντρο». Σαφείς οι συνδηλώσεις περί παραδείσου-ονείρου και κόλασης- πραγματικότητας. Σε όλο το κείμενο πολλαπλά αντιθετικά δίπολα θα συνθέτουν την ταυτότητα και τον ψυχισμό του ήρωα (πίστη-απιστία, αλήθεια-ψέμα, πάθος-αμηχανία, πραγματικό-μεταφυσικό, φως-σκοτάδι, ρεαλισμός-μαγεία). Στο πρώτο κεφάλαιο τονίζεται η ονειρική διάσταση της σχέσης του ήρωα με την Κλεονίκη, μια διάσταση που σταδιακά κυριαρχεί και κορυφώνεται στο τέλος της νουβέλας. Στο δεύτερο κεφάλαιο, με τίτλο «Θέατρο», η δραματουργία της καθημερινότητας περιγράφεται λογοτεχνικά με τρόπο πυκνό και καίριο. «Η επιλογή ενός στεκιού από μια παρέα, από ένα ζευγάρι, είναι μια πράξη κατά βάση θεατρική. Είναι η επιλογή του σκηνικού των μελλοντικών τους αφηγήσεων». Αυτή η λιτότητα και η αποφθεγματική πυκνότητα στην έκφραση είναι από τα κύρια χαρακτηριστικά της λογοτεχνικής γραφής του Κουτσούκου. Οι συναντήσεις του πρωταγωνιστή με την Κλεονίκη, που ξεκίνησαν τον Γενάρη του 2015 (εξαιρετικά δύσκολη χρονιά για την οικονομική και πολιτική ζωή αλλά και χρονιά διάκρισης για τον συγγραφέα), συνδέονται με παράλληλα γεγονότα που καθορίζουν την πορεία της χώρας. Π.χ. στο τρίτο κεφάλαιο, με τίτλο «Πολιτική» η συνάντηση Βαρουφάκη-Ντάισελμπλουμ και το περίφημο «Ουάου», συνδέεται με την αιφνιδιαστική πρόταση του Πέτρου προς την Κλεονίκη να συζήσουν. Ωστόσο, ενώ το πολιτικό στοιχείο αναφέρεται κυρίως σε συλλογικότητες και στη δράση τους, το ερωτικό στοιχείο αναφέρεται στη δυάδα και στη δική της προσπάθεια, υπομονή και επιμονή να διαμορφώσει τον δικό της κόσμο. Αν το επιθυμεί. Ο έρωτας είναι πρώτα απ’ όλα μια συνάντηση, μας έχει πει ο A. Badiou, τονίζοντας τη δυνατότητα διαμόρφωσης μιας νέας συνθήκης, μιας νέας πραγματικότητας. Η ανατροπή του εγωισμού, της μοναξιάς, της αυτοαπομόνωσης μπορεί να συμβεί με την ορμή του έρωτα, ορμή που δύναται να συγκριθεί με την, κατά πολύ ευρύτερη, έννοια της πολιτικής ορμής.
Το ζευγάρι, όμως, δυσκολεύεται να διαμορφώσει μια νέα συνθήκη, παραμένει παθητικά σε μια κατάσταση αδράνειας από την προηγούμενη κατάστασή του (επαγγελματική, προσωπική), περιφέρεται στην Αθήνα, ενώ παράλληλα επιδιώκει να βρει απαντήσεις στα διλήμματα αναζητώντας την αλήθεια. Συγκεκριμένα, αναζητά το τι είναι η αγάπη, θυμίζοντάς μας τον τίτλο της συλλογής του R. Carver Για τι πράγμα μιλάμε όταν μιλάμε για αγάπη.
Εκτός από τα Εξάρχεια και το Bourbon συναντιόμαστε καμιά φορά και σε καφετέριες και μπαράκια γύρω από το Σύνταγμα, κοντά στη δουλειά μου. Στη Νίκης, στη Βουλής, σε μικρούς πεζόδρομους κάθετους της Ερμού. Στη γυναίκα μου αράδιαζα ένα σωρό δικαιολογίες , για δουλειές και συναντήσεις με φίλους, που έκανε ότι τις πίστευε. Έβγαινα από το σπίτι με σκυμμένο το κεφάλι. Οι ενοχές όμως εξαφανίζονταν με το που έβλεπα την Κλεονίκη.
Το κεντρικό κεφάλαιο (το 20ό) τιτλοφορείται «Συναντήσεις». Πλέον έχουν γίνει εντελώς ρευστά τα όρια του χρόνου για τον πρωταγωνιστή όπως είναι πια ρευστά και τα αφηγηματικά θραύσματα ως προς το τι είναι πραγματικό και τι ανήκει στη σφαίρα του ονείρου.
Ακουμπώ την πλάτη στον βρόμικο καθρέφτη. Το ασανσέρ μουγκρίζει καθώς ανεβαίνει αργά. Στον όγδοο όροφο σταματά με έναν γδούπο. Μένω ασάλευτος με την πλάτη κολλημένη πάντα στο γυαλί. Ησυχία. Σηκώνω το δεξί μου πόδι και σπρώχνω με δύναμη την πόρτα. Ο διάδρομος είναι άδειος. Όπως κάθε πρωί. Μπαίνω στο γραφείο, καλημερίζω τους συναδέλφους και ανοίγω τον υπολογιστή. Τα μέιλ της δουλειάς, το ένα μετά το άλλο, με γαζώνουν με βασανιστικά ανούσιες υποχρεώσεις. Φοβάμαι ότι έχω χάσει την ικανότητά μου να βλέπω αυτές τις υποχρεώσεις ως λεπτομέρειες, με αποτέλεσμα να κοντεύω να γίνω ολόκληρος μια λεπτομέρεια. Κι όταν θα φτάσω σε αυτό το τελευταίο σκαλοπάτι του υπογείου της ύπαρξης, ξέρω ότι θα δω μπροστά μου την Κλεονίκη.
«Πώς πάει; Θα τη ρωτήσω.»
«Όλα καλά», θα πει και θα της ξεφύγει ένα νευρικό γελάκι.
«Σου λείπω καθόλου;»
«Λεπτομέρειες» θα ξεφυσήσει.
Η νουβέλα ολοκληρώνεται σε μια ατμόσφαιρα απόλυτα ονειρική. Ακόμα κι αν οι σχέσεις λήξουν, η αγάπη που μοιραστήκαμε με ένα άτομο θα διαρκέσει για πάντα, μας επισημαίνει ο Badiou και στο τελευταίο κεφάλαιο με τίτλο «Πορεία» ο ήρωας εκκινεί για την ονειρική υπέρβαση των όποιων αποστάσεων τον χωρίζουν από το αντικείμενο του πόθου του. Θα τα καταφέρει; Ο συγγραφέας αφήνει –ορθώς– ανοιχτές όλες τις επιλογές στον ήρωά του. Θα μπορέσει εκείνος και η Κλεονίκη να αρθούν πάνω από τα έμφυλα στερεότυπα που θέλουν τις γυναίκες να επιδιώκουν την οικονομική και κοινωνική ασφάλεια, ιδίως σε εποχές επαγγελματικής επισφάλειας αλλά και τους άνδρες να επιδιώκουν τη διαρκή επιβεβαίωση της αρρενωπότητας ως οι «δυνατοί» σε μια σχέση και εκείνοι που μπορούν να παρέχουν συνθήκη ασφάλειας; Η αγάπη είναι και ένα πολιτικό γεγονός, μας έχει τονίσει ο Γάλλος φιλόσοφος, είναι σημείο αντίστασης σε έναν κόσμο που καταρρέει και συμπαρασύρει τα πρόσωπα. Ο πραγματικός έρωτας είναι αυτός που θριαμβεύει διαρκώς, μερικές φορές οδυνηρά, πάνω στα εμπόδια που τίθενται από τον χρόνο, τον χώρο και τον κόσμο, μας θυμίζει ο Badiou, προσπαθώντας να ερμηνεύσει το ερωτικό φαινόμενο. Ο Πέτρος Καρτίνης, ο νέος ήρωας του Γ. Κουτσούκου, βιώνει τη ρευστότητα της σύγχρονης εποχής με τρόπο τραυματικό και αναζητά στον έρωτα ακριβώς αυτή τη δύναμη που θα του επιτρέψει να υπερβεί όλα τα εμπόδια που του θέτει όχι τόσο το κοινωνικό πλαίσιο όσο, κυρίως, ο εαυτός του.
⸙⸙⸙
[Ο τίτλος του κειμένου από φράση του βιβλίου, σελίδα 51. Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ. Δείτε τα περιεχόμενα του ένατου ηλεκτρονικού μας τεύχους εδώ.]
