Σωτήρης Π. Βαρνάβας: «Σε ιδίωμα δέντρων»

Ένα ποιητικό βιβλίο με τίτλο Σε ιδίωμα δέντρων αναπόφευκτα εμπνέεται από αρχέτυπα που φωλιάζουν στο δάσος. Και αν ο ποιητής έχει επιπλέον υπηρετήσει ως καθηγητής Γεωχημείας στο Τμήμα Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Πατρών, κάθε θρόισμα των φύλλων, κάθε σταγόνα βροχής, συγκλονίζει τον αναγνώστη, τον μυημένο στη ολική μαγεία της γραφής. Τα ανοίγματα στον ουρανό και τη θάλασσα αναβάλλουν τη γιουνγκική ταύτιση του ποιητικού δάσους με το σκότος και το ασυνείδητο. Οι συχνές αναφορές στον ήλιο και στο φως, σε λουλούδια –όπως ανεμώνη, μαργαρίτα, παπαρούνα, τουλίπα– συνδέουν το δάσος με κήπο, προκαλούν το ασυνείδητο να συνεργαστεί με τη συνείδηση, τη φύση με την τέχνη, ενώ η αέναη παρουσία συμπαντικών φαινομένων μάς καλεί σε ένα ανεξερεύνητο πνευματικό τοπίο.

Όταν το δέντρο γίνεται δέκτης του γραπτού λόγου, καταλαμβάνει τη θέση του στη μητέρα βιβλιοθήκη, κρύβεται στην αθάνατη αγκαλιά που της χαρίζει η ποίηση και γυρνά την πλάτη σε συγγραφέα και αναγνώστη:

Και τα βιβλία
πόσο πονάω τα βιβλία
με γυρισμένη τη ράχη τους στο πρόσωπό μου
σφραγισμένη η καρδιά τους στη βιβλιοθήκη. (23)

Και όμως, άνθρωπος και ποίημα είναι δύο δέντρα που ξεκίνησαν την ύπαρξή τους από το δάσος:

Δυο δέντρα που ήμασταν κάποτε στο δάσος […]
Χειρόγραφα έπειτα που γίναμε
το φόρεμά σου ένα κεφάλαιο […]
Σελίδες τώρα σ’ ένα βιβλίο οι δυο μας δεμένοι. (13)

Μια βιβλιοδεσία η ζωή του ανθρώπου, όπως η ζωή του ποιήματος, ποιητής και ποίημα προσπαθούν να ξεφύγουν από το πυκνό δάσος, να μετοικήσουν σε κήπο, ίσως στον Κήπο της Εδέμ. Δάσος, μια ανεξέλεγκτη δημιουργία, που αναζωογονεί και τρομάζει τον άνθρωπο. Κήπος, μια δημιουργία με τέχνη, ανθρώπινη ή θεϊκή. Γι’ αυτό και εκπλήσσει ευχάριστα το ποίημα που αντιστέκεται, για να εκπροσωπήσει επάξια τον ποιητή:

είναι ένα ποίημα που πάει να γεννηθεί
στη μέση του δάσους.
Με φύλλα να το ντύσουμε
γύρω μαζεύονται οι λέξεις
του παίρνει ώρα να τις εμπιστευτεί.

Ωστόσο είναι και ποιήματα
που δίχως ένδυμα κυκλοφορούν. […]
ολάκερο ποίημα εκείνη
ατέλειωτη ευτυχία η ανάγνωση. (18)

Το ένδυμα προφανώς καλύπτει και συνάμα αποκαλύπτει την ουράνια υπόσταση του ποιήματος και τη χοϊκή του θνητού που το γράφει. Δεν υπάρχει ίσως μεγαλύτερος έρωτας από αυτόν που νιώθει ο ποιητής, όταν βλέπει το ποίημά του στο χαρτί.

{jb_quote}Ακόμη και το χαμόγελο των λουλουδιών γίνεται μελωδία, χάρη στο θρόισμα των φύλλων.{/jb_quote}

Το καράβι, προϊόν του δάσους, δεν ξεκινάει για ένα απλό ταξίδι αλλά, γεμάτο με λέξεις, και όχι με τα όντα που τις προφέρουν, παίρνει τα δέντρα και τα μεταμορφώνει σε βιβλία: «ένα καράβι λέξεις θα σε ταξιδέψει/ σε ονείρου ωκεανό» (14). Αναμφιβόλως, θα συναντήσουν καταιγίδες, μηνύματα θεϊκής οργής, θεϊκής παντοδυναμίας, ανθρώπινης ατέλειας: «η έγκαιρη άφιξη μιας δέσμης καταιγίδων» (25) θα είναι πανάκεια για την πιθανή οδύνη του ποιητή. Παιδί του δάσους και ο Χρόνος, θα του χαρίσει «τις όμορφες στιγμές της φυλλωσιάς του» (35). Και το ποιητικό εγώ να τονίζει: «Την πολλή ευτυχία του ποιήματος φοβάμαι» (37) χωρίς, σκοπίμως, να διευκρινίζει αν ευτυχία σημαίνει καλή τύχη ή χαρά, ικανοποίηση, άρα έπαρση.

Χρόνος και Λόγος ενώνονται. Οι χρόνοι του ρήματος –αόριστος, ενεστώτας, μέλλοντας– παίρνουν τη θέση του Χρόνου (18-20, 60, 66). Το βιβλίο γεννιέται από το πάντρεμα της φυλλωσιάς με τις λέξεις, που γεννήθηκαν μαζί για να υμνούν με τη μελωδία τους την πλάση. Η άνοιξη δεν μπαίνει στο δωμάτιο από το παράθυρο. Και αν παράθυρο δεν υπάρχει, η άνοιξη ζει μέσα στα βιβλία, άρα μέσα στα δέντρα του δάσους. Ακόμη και το χαμόγελο των λουλουδιών γίνεται μελωδία, χάρη στο θρόισμα των φύλλων (71).

Εντούτοις, το πιο βαρύνον σημείο στην πάλη για την αρμονία της φύσης είναι η αναμέτρηση του ποιητή με το τίποτε, το κενό. Το ακούμε συχνά από ποιητές που ταυτίζουν το τίποτε με την ασημαντότητα της ύπαρξης. Ας αναλογιστούμε, λοιπόν, τι σημαίνει «τίποτε» ή «κενό» για έναν ποιητή, που έχει εντρυφήσει στις θετικές επιστήμες και έχει συλλάβει την ολότητα του σύμπαντος και μαζί του τη βαθιά κοσμική σημασία που έχει το τίποτε, που μόνο τίποτε δεν είναι. Μετά την επισήμανση ότι το «τίποτε δεν υπήρξε τελικά» (69), πώς να μη θαυμάσουμε την απάντηση που δίνει ο ποιητής, φορώντας τον ηλιόφωτο επιστημονικό λόγο του:

από το τίποτα
–το απείρως πυκνά συμπυκνωμένο κάτι–
κι απ’ τη μεγάλη έκρηξη
γεννήθηκε το σύμπαν. (72)

«Από ένα κενό βιοπορίζομαι», είχε πει λίγο πριν. Αυτό το κενό, μας λέει στην αρχή του ποιήματος, είναι η «άδεια σελίδα» (70), η προσφιλής γραφή του Mallarmé, η πιο γόνιμη ποιητική σελίδα, ανοιχτή στις πολλαπλές ερμηνείες των αναγνωστών. Λόγια λιτά, ποιητικά, στοχαστικά, που σκιαγραφούν τη στιγμή της δημιουργίας του σύμπαντος και του χρόνου (73), τη σημασία της ζωής μας, της ζωής του δάσους και του ποιήματος, που προκύπτει από τη συμφιλίωση των δύο.

Και η ελπίδα όλων μας, ποιητών και αναγνωστών:

Όλα που συμβαίνουν αιφνιδίως
προσηλωμένο το φως στη δημιουργία
τ’ όνειρο να ’χει τον καιρό
να μεταφέρει ξανά τον ήλιο σε χειρόγραφα. (36)

Η ζωή, η δημιουργία, η φύση, ο άνθρωπος μεταμορφώνονται σε ανεμώνη, ένα μοναχικό και μοναδικό λουλούδι (14), αφιερωμένο από τους Αρχαίους στον Άδωνι, σύμβολο της απαράμιλλης ομορφιάς.

Σε ιδίωμα δέντρων. Ένα ξεχωριστό ποιητικό βιβλίο από τις Εκδόσεις Γκοβόστη. Δεν ξέρω πόσο υποκειμενική είναι η κρίση μου, αλλά νιώθω ότι είναι το πιο βαθύ και σύνθετο του Σωτήρη Π. Βαρνάβα. Το προτείνω ανεπιφύλακτα σε όσους διαβάζουν ανάμεσα στις λέξεις, πίσω από τις λέξεις. Θα ανακαλύψουν την ανεξάντλητη σαγήνη της ποίησης.