Τι είναι η ποίηση για τον Σπύρο Κατσίμη; Θα θυμηθώ τον Σεφέρη: Είναι ο εαυτός του που δεν κοιμάται ποτέ. Δεν είναι μονάχα η μακρόβια θητεία του στην ποίηση – από το 1953 μέχρι σήμερα. Ούτε η δημοσιογραφική του γραφίδα – η εστίαση και η ευαίσθητη ματιά του σε λεπτά ζητήματα του πολιτισμού και της τέχνης, των ταξιδιωτικών του εντυπώσεων, των μικρών εφήμερων στιγμών, που ωστόσο συγκροτούν σύνολα ζωής, αδιάβαστα από τη φευγαλέα, επιδερμική όραση του νωθρού βλέμματος. Ολόκληρη η υπόστασή του, νόηση και συναίσθημα, συναρθρωμένα αρμονικά μεταξύ τους είναι ποίηση. Ποιότητα που τελικά είναι φύση – η φύση του. Κάτι σαν original language, μια πρωταρχική γλώσσα που διαπνέει τη ζωή και το δημιουργικό έργο του. Και μαζί, ένα ισχυρό κύτταρο του λυρισμού της επτανησιακής φύσης, στον βαθμό που ο τόπος επιζεί και επιβάλλεται των εκούσιων επιλογών και επιδράσεων.
Πριν από λίγο καιρό, ο ποιητής με τίμησε με τη δωρεά της ογκώδους (352 σελίδες) συγκεντρωτικής έκδοσης των ποιημάτων του, Η διαδρομή: Πρόκειται για τον δεύτερο συγκεντρωτικό τόμο της ποιητικής διαδρομής του Σπύρου Κατσίμη (2001-2023) –συνέχεια του πρώτου τόμου (1955-1996)–, με ποιήματα από τις συλλογές: Η παλαιά διαδρομή, Ο Μετανάστης, Παραίσθηση, Διαφυγή, Η κραυγή, Μεταφορά και την τελευταία ανέκδοτη: Η εξαφάνιση. Τον επιγραφόμενο Επίλογο αποτελούν έξι ποιήματα από την πρώτη συγκεντρωτική συλλογή (1955-1996) των Εκδόσεων Γαβριηλίδη (2011).
Η διαδρομή: Αν ισχύει ο λόγος του Georges Bataille, ότι η πράξη της ποίησης είναι μια ιδιότυπη θυσία στην οποία οι λέξεις παρουσιάζονται ως θύματα της ποιητικής λειτουργίας, τότε ο Σπύρος Κατσίμης στην πολύτροπη Διαδρομή του «θυσιάζει» την αρχική κυριολεξία της λέξης και παράγει εικαστικά σμιλεμένες λεκτικές διαδρομές, που υποτάσσουν τη μοίρα τους στη βούληση της ματιάς του δημιουργού τους. Και που υπομνηματίζονται και αισθητοποιούνται οπτικά από μιαν άλλη συγγενική αλληλοσυμπληρωματική καλλιτεχνική γλώσσα, εκείνη της ζωγραφικής. Έτσι συνηχούν, λειτουργώντας σε μιαν ιδεώδη αμοιβαιότητα, ο λόγος της ποίησης με τον λόγο της εικόνας: η δημιουργική ταυτότητα, η ίδια η φύση του δημιουργού.
Στη Διαδρομή του ο ποιητής δεν διασχίζει τόπους, όπως υποδηλώνει η πρώτη, κυριολεκτική χρήση της έννοιας. Από τη «διαδρομή» διατηρεί την ιδέα της κίνησης, της μεταβολής, για να ταξιδέψει τις αισθήσεις του μέσα στον χρόνο, ανοίγοντας με τα αντικλείδια του ελεύθερα και οικεία –πόσο συγκινητικά αφήνονται οι χρόνοι στην αταξία της παράθεσής τους από τον διαχειριστή τους ποιητή– θύρες από τον παρελθόντα χρόνο στο παρόν, που αυτόβουλα φαντασιώνεται το μέλλον. Με βιωματικό υλικό που σπαρταράει στη μνήμη και με διαπεραστικό βλέμμα που στραγγίζει το μεδούλι του αθέατου, χτίζει γέφυρες που ενώνουν τους χρόνους και τις εποχές και τις εγκαθιστά, σε μεταξύ τους λεπταίσθητες συνηχήσεις, μεταποιημένες από το συναίσθημα, σε ένα διαρκές παρόν.
Ποια είναι η θέα από το ανοιχτό παράθυρο του ποιητή, ποιοι κόσμοι έρχονται ακάλεστοι να συγκολληθούν στον δικό του και πώς φυτεύονται στους άλλους, τους συμμέτοχους της διαδρομής του αναγνώστες; Μια πρώιμη απάντηση μας προσφέρει ο Λειβαδίτης, συνολικά για την ποίηση του Κατσίμη: «Υπάρχουν ποιητές, και αξιόλογοι μάλιστα, που παρά τις πλούσιες εικόνες τους, ή την ένταση του πάθους τους, δεν κατορθώνουν να αποδώσουν ένα γεγονός ή μια κατάσταση τόσο καίρια, που ν’ αντιπροσωπεύει άξαφνα μια ολόκληρη εποχή κι από περιστατικό να γίνει κανόνας ή μάθημα ζωής. Ο Κατσίμης το πετυχαίνει με πολύ λιτά μέσα».
Η ποίηση του Σπύρου Κατσίμη είναι ο «γενέθλιος τόπος» ψυχικών και συναισθηματικών συμβάντων. Δεν απεργάζεται γεγονότα, αν και επαγγελματίας των γεγονότων. Εξορύσσει και αποτυπώνει μικρές, αφτιασίδωτες λεπτομέρειες καθημερινών στιγμών, που κουβαλούν όμως και εκσφενδονίζουν μόνο στον ποιητή την παρουσία και το ανάστημά τους. Κι αυτός ακούει τους υπερήχους τους και τους μεταγλωττίζει σε νοήματα και αισθήματα που τα προτείνει στις αντιληπτικές μας κεραίες, έχοντας πετύχει να οξύνει την ευγένεια και την ευαισθησία του αποδέκτη τους.
{jb_quote}Aδράχνει, όπως ο ανήσυχος φακός ή ο ανυπόμονος χρωστήρας, επιλεκτικά το αθέατο για τους πολλούς συμβάν και το μεταστοιχειώνει σε νόημα και αγωγή ζωής.{/jb_quote}
Η λεπτουργημένη αίσθηση γυναίκας –ο έρωτας, η μουσική του ανέμου σε ραγισμένα κεραμίδια, η αξιοπρέπεια της πενίας, η μοναξιά του πότη στο σκοτεινό μπαρ, τα αλαφροΐσκιωτα όνειρα στο παλιό καφενείο, οι ονειρώδεις επιστροφές σε σπαράγματα μνήμης, σπαράγματα ιστορίας, το χέρι του πατέρα–, η αθωότητα μιας παρελθοντικής ζωής, οι ψευδαίσθητοι κόσμοι των φαντασιώσεων, ο εμψυχισμός των πραγμάτων, oι ηχηρές αντιθέσεις της ζωής, το αγιοποιημένο περιθώριο, το παιδί-σύμβολο καθαρότητας, οι πτώσεις των ανθρώπων, οι αλάθητοι καθρέφτες, υπερρεαλιστικές πτήσεις με υλικά αθωότητας, οι κοινωνικές ενοχές – πρόσωπα απέναντι στο πρόσωπό τους και στο πρόσωπο των άλλων, πρόσωπα απέναντι στα πράγματα, άνθρωποι και πράγματα συνομιλητές με τον χρόνο. Μια διαρκώς εναλλασσόμενη εικονοποιία, της οποίας ο «σκηνοθέτης» μάς επιφυλάσσει, μόλις στην τελευταία σκηνή, την έκπληξη. Ανατροπή, παρέκκλιση από το προσδοκώμενο, αμφίσημη καθοδήγηση του νου, υπαινικτικός λόγος της αλήθειας, ειρωνικός λόγος του κίβδηλου και μάταιου.
Όταν απομακρύνθηκε η πομπή/ και η μπάντα συνέχιζε να παίζει/ στην πλατεία των ζαχαροπλαστείων/ βγήκαν από τα υπόγεια και τα στενά/ οι περιθωριακοί στην άσφαλτο/ που φώτιζαν ακόμα τα κεριά
Και τι γλυκά/ που έψελναν/ τη «Ζωή εν τάφω».
(«Ο Επιτάφιος», σ. 114)
Κάτι μαγικό συνέβη απόψε/ στην κατάμεστη αίθουσα της συναυλίας:/ Ο πιανίστας/ έστρεψε το βλέμμα στο ακροατήριο/ απομόνωσε/ την ουράνια μορφή σου/ κι έπαιξε για σένα.
(«Ο Πιανίστας», σ. 267)
Έχασες όλα σου τα υπάρχοντα με τη δόνηση αυτή/ μα το παιδί σε παρέσυρε στη δική του ζωή.
(«Ο σεισμός», σ. 30)
Σε παίρνω εκεί που ο χαλασμένος πύργος υψώνεται/ με την περιπέτεια μιας νύχτας βροχερής/ για να τον κατοικήσω, αλλάζοντας τα σχέδια/ και το χρόνο.
(«Ο Πύργος», σ. 15)
Συνήθιζε να κάνει παρέα/ με λίγους φίλους και κρασί./ Δεν ύψωνε τη φωνή του με οργή/ δεν ξεχώριζε στις διαδηλώσεις./ Τραγουδούσε για την απλή ζωή/ με τόση πίστη/ σα να του είχε κιόλας δοθεί/ ό,τι ζητούσε.
(«Ο Τραγουδιστής», σ. 155)
Δεν ήσουν έτοιμος ακόμα να δεχτείς/ τη μόνη βοήθεια που έχω να σου δώσω./ Το έβλεπα στην απορία σου/ και τη νεανική, ανάστατη μορφή σου/ καθώς επέμενα να σου μιλώ/ για την αξία των μικρών/ αγαπημένων χώρων και πραγμάτων/ και τις μοναδικές στιγμές των αισθημάτων/ από τα χρόνια που δεν ζούσαμε/ τέτοιον ξεπεσμό.
(«Μεταφορά», σ. 179)
Ιεραρχίες «βιομορίων» δομούν το ποιητικό περιβάλλον του Σπύρου Κατσίμη. Συναρμοσμένα μικρομόρια κόσμων που κατασκευάζουν τον μακρόκοσμο του βλέμματός του. Που αδράχνει, όπως ο ανήσυχος φακός ή ο ανυπόμονος χρωστήρας, επιλεκτικά το αθέατο για τους πολλούς συμβάν και το μεταστοιχειώνει σε νόημα και αγωγή ζωής. Ό,τι συνέχει συνολικά την ποίησή του είναι ένας εμπρόθετος εξαγνισμός των πραγμάτων, ώστε ακόμα και μέσα από τη φθορά, την παρακμή και την αποσύνθεση να αγναντεύεις το φως και –στον όποιο βαθμό– να αναμετράσαι μαζί του. Ό,τι καταθέτει σε στίχους είναι αληθινό. Γιατί έχει αποκτήσει υπόσταση, έχει απορροφήσει την αγάπη του ποιητή. Ακόμα και ο πόνος, η στέρηση, ο χρόνος, η πόλη, οι άδολες επιστροφές που πονούν… Πόσο μας δονεί ο εξομολογητικός στίχος του με την αλήθεια της προθετικότητας του δημιουργού του: Όλ’ αυτά υπάρχουν γιατί έχουν αγαπηθεί («Το Σαπιοκάραβο», σ. 10).
Βιρτουόζος της νοσταλγίας, σαν τον μουσικό μιας αργής, ήσυχης νοσταλγικής παρτιτούρας, σμιλεύει το ήθος του παρελθόντος χωρίς να αγνοεί το μέλλον και χωρίς να παύει να τραγουδάει το παρόν. Έτσι, όπως επιγραμματικά το σχολιάζει ο Κώστας Αξελός, μετά την έκδοση της Παλαιάς διαδρομής του (2001): «Σας ευχαριστώ θερμά για τη Διαδρομή που δεν είναι μόνο παλαιά, αλλά και νέα». Κι ενώ το βίωμά του εναλλάσσεται από τόπους της μνήμης σε τόπους της ζωής, εντούτοις βιώνει ηχηρά τον φόβο εκείνων που έρχονται –γιατί πάντα και για τον καθένα έρχονται– οι δολοφόνοι των παραμυθιών.
Τον ίδιο τον ποιητή, ωστόσο, τον «πολύγλωσσο» καλλιτέχνη Σπύρο Κατσίμη δεν πρόκειται να τον χαλάσουν «οι δολοφόνοι των παιδιών». Είναι ο ανεπίδεκτος της ενήλικης ζωής, αν ενηλικότητα σημαίνει άπνοια, ισοπέδωση, αλλοτρίωση της ψυχής και του νου. Ο Σπύρος Κατσίμης κατασκευάζει τους κόσμους της πολύπειρης καλλιτεχνικής πολιτείας του με υλικά ποίησης: του λόγου, της ζωγραφικής, της μουσικής. Μια πολυφωνική συγχορδία που ξεσηκώνει γαλήνια –τι αντίθεση!– αισθήσεις και νόηση: ποίηση επιδραστική από σπαράγματα πραγμάτων και ανθρώπων, πότε οικείων κι άλλοτε ίσκιων ανάλαφρων που οδεύουν τον δικό τους δρόμο, γεμάτοι αγαθά από το πανέρι μιας εξευγενισμένης Αμάλθειας, αναίσθητης στην κούφια φασαρία των πολλών.
Το εικονοπλαστικό σύστημα των κόσμων του ποιητή (και) ζωγράφου, οπτικό και ακουστικό, διαχέεται και μορφοποιεί την ατμόσφαιρα της ποίησής του αφενός από την αυτοτελή συνύπαρξη λόγου και εικαστικών, αφετέρου από τους τρόπους διακαλλιτεχνικής προσέγγισης των αισθητικών ορίων της ποιητικής τέχνης του. Σε πλαίσιο «τακτοποιημένο», χωρίς μορφικές ή άλλες ετεροδοξίες, κλασικά «ορθογραφημένο», κρύβει τη δυναμική του μοντερνισμού, καθώς συντελείται, απρόσμενα θαρρείς, η μεταβολή από τη φαινομένη πραγματικότητα σε υπερρεαλιστικές πτήσεις αλλόκοσμων φαντασιώσεων – του ποιητή που αναζητά, του ποιητή που προσδοκά:
Στο μέρος αυτό η άσφαλτος/ τα κάλυψε όλα./ Έτσι, σαν είδε τον σωρό/ με πέτρες και χώμα/ πλησίασε με λαχτάρα, γέμισε/ τις τσέπες του/
Με τη γη που ονειρεύτηκε.
(«Ο σωρός», σ. 205)
Ευχόμαστε στον ποιητή και ζωγράφο Σπύρο Κατσίμη, άσωστα να είναι τα χρώματα και τα υλικά που είναι εγκατεστημένα στη νόηση και στην ψυχή του και να μας προσφέρουν την απαράμιλλη πράυνση του δημιουργού τους, μαζί και το νόημα της κάθε στιγμής μας – της ζωής μας της ίδιας…
Η διαδρομή
Σπύρος Κατσίμης
Σ.Ι. Ζαχαρόπουλος
σ. 352
ISBN: 978-618-5644-23-9
Τιμή: 21,20€
