Στο σημερινό μας άρθρο θα αναδημοσιεύσω ένα κείμενο του φίλου Νίκου Λούντου, από τον τοίχο του στο Φέισμπουκ. Το διάβασα, μου άρεσε το θέμα και ο τρόπος πραγμάτευσης και του ζήτησα την άδεια να το αναδημοσιεύσω εδώ. Ο Νίκος Λούντος, που σχολιάζει κι εδώ περιστασιακά, ζει στη Σεβίλλη και έχει μια κόρη 7 χρονών με μια Ισπανίδα. Μου είπε ότι το κείμενό του είναι σύντομο και πρόχειρα γραμμένο -έτσι είναι τα κείμενα στο Φέισμπουκ- αλλά νομίζω ότι έχει ενδιαφέρουσες παρατηρήσεις.
Ο Νίκος δεν δημοσίευσε τη φωτογραφία που αποτέλεσε το έναυσμα της ανάρτησης, αλλά θα μπορούσε να είναι αυτή που βρήκα στο Διαδίκτυο -η Ρόζα Λούξεμπουργκ σε νεαρή ηλικία.
Πώς μαθαίνουν τα μικρά παιδιά Ιστορία;
Είναι μια ιδέα που δεν είναι δική μου. Πρώτη φορά την συνάντησα σε κάποιο κείμενο ή συνέντευξη της Θάλειας Δραγώνα ή της Άννας Φραγκουδάκη, αλλά έχω ξεχάσει πού ακριβώς. Ωστόσο, έχω επιβεβαιώσει τη σημασία της και την έχω αναπτύξει στην πράξη.
Η βασική ιδέα είναι ότι η Ιστορία μαθαίνεται από το παρόν προς το παρελθόν και όχι αντίστροφα (όπως συνήθως επιχειρείται στο σχολείο) και είναι μια διαδικασία που μπορεί να είναι πολύ διασκεδαστική για τα παιδιά. Θα μοιραστώ μερικές παρατηρήσεις.
Πριν από λίγες μέρες κοιτούσαμε με την Αϊτάνα μια φωτογραφία της Ρόζας Λούξεμπουργκ μικρό κορίτσι (γύρω στα 12 αν δεν κάνω λάθος). Και καθώς την κοίταζε μου λέει: ‘Την φαντάζομαι τη Ρόζα εκεί γύρω να μπορεί να βλέπει τα πρώτα αυτοκίνητα στους δρόμους.’
Αυτή η χοντρικά σωστή παρατήρηση (τέλη του 19ου αιώνα τα πρώτα αυτοκίνητα και η παιδική ηλικία της Ρόζας) ήρθε ως αποτέλεσμα ενός συνδυασμού πληροφοριών που σχετίζονται κυρίως με την οικογένεια και κατ’επέκταση με την Ιστορία.
Από μικρή η Αϊτάνα είχε μια μανία με τα γενέθλια. Θυμόταν τα γενέθλια των συμμαθητών της στο νηπιαγωγείο και ακόμη και τώρα ξέρει τους συμμαθητές τους όλους με τη σειρά. Πατώντας πάνω σε αυτή της την τάση, της μίλαγα πολλές φορές για τα γενέθλια των συγγενών. Αυτό είχε θετικά αποτελέσματα τόσο όσον αφορά την αριθμητική (διαφορές ηλικιών μεταξύ προσώπων) αλλά παραδόξως όσον αφορά και την Ιστορία.
Η Ιστορία άρχισε να χωρίζεται με βάση τη ζωή των γνωστών της προσώπων (κάτι που έχει παρατηρηθεί ότι ενδιαφέρει όλα τα παιδιά με τις γνωστές ερωτήσεις: ‘μαμά, όταν ήσουν εσύ μικρή, τι έκανες το πρωί όταν ξύπναγες; τι έπαιζες; κλπ).
Έτσι, ξέρει ότι όταν ήμουν εγώ μικρός δεν υπήρχαν κινητά τηλέφωνα, αλλά υπήρχαν τηλέφωνα στα σπίτια. Ξέρει το είδος των υπολογιστών που υπήρχαν και το είδος των βιντεοπαιχνιδιών. Ξέρει ότι αυτά τα βιντεοπαιχνίδια και οι υπολογιστές δεν υπήρχαν όταν ήταν νέος ο παππούς της. Ξέρει ότι τότε οι άνθρωποι γενικά δεν είχαν τηλέφωνα στα σπίτια τους.
Αυτές οι παρατηρήσεις απλώνονται χωρίς σταματημό από τη μικρή παιδική ηλικία σε ένα σωρό πεδία (τι ρούχα φορούσαν, πώς φέρονται οι άνθρωποι, πού δούλευαν οι γυναίκες και πού μπορούσαν να πάνε, πότε χτίστηκαν τα διαφορετικά κτίρια, από το σπίτι μας μέχρι την Χιράλντα και την Ακρόπολη), κι έτσι ο κόσμος σιγά σιγά χωρίζεται σε εποχές [Πριν γεννηθεί η προγιαγιά Λίτα (πριν από 100 χρόνια δηλαδή), όταν ήταν μικρή, πριν γεννηθεί ο παππούς και η γιαγιά, όταν ήταν μικροί, πριν γεννηθεί η Ελληνίδα γιαγιά κλπ φτάνοντας μέχρι τους συγγενείς και τα ξαδέρφια].
Εκεί έρχεται η λογοτεχνία και παίζει έναν σημαντικό συμπληρωματικό ρόλο. Ο Θησαυρός της Βαγίας και το Ψέμα της Ζωρζ Σαρή ορίζουν και τη Χούντα στην Ελλάδα, η οποία έγινε όταν η Ελληνίδα γιαγιά ήταν 5 χρονών. Το «Οταν ο ήλιος» τής γνώρισε τον Ελληνο-ιταλικό πόλεμο, την κατοχή και την Αντίσταση [Λίγο πριν γεννηθεί ο παππούς και η γιαγιά]. Η επανάσταση στην Ισπανία και ο Φράνκο ήρθε όταν η προγιαγιά Λίτα ήταν 12 χρονών.
Και η Ρόζα Λούξεμπουργκ δολοφονήθηκε 5 χρόνια πριν γεννηθεί η προγιαγιά. Ήταν 45-50 χρονών. Εδώ ήρθε ο συνδυασμός της πληροφορίας: με είχε ρωτήσει και της είχα πει ότι τα αυτοκίνητα ξεκίνησαν περίπου 40 χρόνια πριν γεννηθεί η προγιαγιά. Άρα, η ίδια συμπέρανε, όταν ήταν μικρή η Ρόζα θα έβλεπε τα πρώτα αυτοκίνητα.
Αυτός ο τρόπος εξοικειώνει με το χειρισμό ιστορικών περιόδων και γεγονότων σε ακόμη μεγαλύτερη κλίμακα. Ήδη παρατηρώ ότι έχει κάποια βασικά ορόσημα που τα κατανοεί: Η εποχή των σπηλαίων, οι Αιγύπτιοι, η Αρχαία Ελλάδα, οι Ρωμαίοι κλπ. Και εξοικειώνεται επίσης με τις χρονικές αποστάσεις: μου λέει μερικές φορές «Α, δηλαδή δεν ήταν τόσο παλιά, ήταν όταν ζούσε ο παππούς του παππού της προγιαγιάς».
Και έτσι διαμορφώνται μια επίπλωση στο μυαλό για να μπορούν να βρουν θέση λέξεις, τόποι και πρόσωπα πιο δύσκολα (χωρίς να της δώσω εγώ έναυσμα, μόνο από τη Ζωρζ Σαρή, την άκουσα να λέει: ‘Αυτό ήταν πριν από το Αργυρόκαστρο [του ’40]) και να συνδυάζονται πληροφορίες από διαφορετικές πηγές.
