Το νομοσχέδιο για τον γάμο των ομοφύλων ζευγαριών είναι πλέον νόμος του κράτους, αλλά η συζήτηση συνεχίζεται. Σαν συμβολή στη συζήτηση αυτή, δημοσιεύω εδώ ένα άρθρο που μου έστειλε ο φίλος μας ο Μιχάλης Ρουμελιώτης. Θυμίζω ότι πέρυσι τον Οκτώβριο είχαμε δημοσιεύσει ένα δικό του κείμενο για τον δημόσιο διάλογο, τον Σεπτέμβριο ένα άρθρο του για τη μπαρουφολογία στον δημόσιο λόγο, ενώ στις αρχές του 2023 ένα άλλο δικό του κείμενο, τις Συστάσεις γραμματικής προς φοιτητές. Μάλιστα, το άρθρο του Οκτωβρίου είχε κι αυτό ως έναυσμα τη συζήτηση για τον γάμο των ομοφύλων και την παρένθετη κύηση.
Όσοι είχαν διαβάσει τα δύο προηγούμενα άρθρα του Μιχάλη θα θυμούνται ίσως μια ορθογραφική του ιδιοτυπία, ότι τονίζει πολύ περισσότερα μονοσύλλαβα απ’ όσα το σχολικό μονοτονικό (αλλά όχι όλα). Και εδώ διατηρώ την ορθογραφία τού συντάκτη.
Το άρθρο του Μιχάλη δεν με πείθει στο πρώτο σκέλος του (αν στοιχειοθετείται ή όχι δικαίωμα του γάμου) αλλά με βρίσκει σύμφωνο σε όσα γράφει για την παρένθετη κύηση, που το βλέπω από τη σκοπιά της γυναίκας που παρέχει την υπηρεσία.
ΠΕΡΙ ΓΑΜΩΝ ΜΕΤΑΞΥ ΟΜΟΦΥΛΩΝ ΚΑΙ ΠΕΡΙ ΠΑΡΕΝΘΕΤΗΣ ΜΗΤΡΑΣ
Καιρό τώρα είχα κατά νου να κάτσω να γράψω κάτι γι’ αυτά τά δύο θέματα που ταλαιπώρησαν μαζί τήν επικαιρότητα, ως αλληλένδετα σε μεγάλο βαθμό, χωρίς όμως πράγματι να είναι. Θέλω να πω, ότι, τό αν οι εν γάμω σύζυγοι γίνεται να είναι τού ιδίου φύλου, είναι ζήτημα τελείως χωριστό κατ’ αρχήν, από τό θεμιτό ή αθέμιτο τής κυήσεως από μια γυναίκα, τέκνου που δεν θα είναι δικό της. Όμως βρέθηκαν στή συγκυρία μας αυτά τά θέματα να συζητιούνται μαζί, περιπλέκοντας ακόμη χειρότερα τά σχετικά προβλήματα, και αυξάνοντας έτσι τήν ούτως ή άλλως αναμενόμενη στόν δημοσιογραφικό μας επίκαιρο λόγο αναστάτωση και μπουρδολογία. Θα προσπαθήσω να πω δυο κουβέντες χωριστά, για κάποια πράγματα που δεν είδα να έχουν ειπωθεί, και που νομίζω ότι έχουν κάποια σημασία.
Αλλά προτού πάω σ’ αυτά, και ξεκινώντας με τόν γάμο ομοφύλων, οφείλω να ξεκαθαρίσω τή θέση μου στά επ’ αυτού βασικά. Είναι σωστό να επιτρέπεται, ή να προβλέπεται, γάμος μεταξύ ομοφύλων; Και είναι σωστό να επιτρέπεται τεκνοθεσία από ομοφυλοφίλους ή από τέτοια ζεύγη; Ως προς αυτά τή γνώμη μου τήν είχα γράψει στό μακρινό 2006, ως Dr Strange, στό ιστολόγιο τού Ν. Δήμου. Αντιγράφω από εκεί. Αν κάτι έχει αλλάξει στό νου μου από τότε, είναι ότι συνήθισα, και μέ ξενίζει πολύ λιγότερο αυτό τό θέμα.
«… [Τ]ό αίτημα για γάμους τών ομοφυλοφίλων, όταν πρωτοεμφανίστηκε εδώ και λίγα χρόνια, μέ ξένισε, όπως υποθέτω συνέβη με τούς περισσοτέρους. Γάμος είπα σημαίνει ένωση μεταξύ άνδρα και γυναίκας· τί ’ναι αυτά τώρα, και τί νόημα μπορεί να έχουν;
»Είναι βέβαια αλήθεια ότι δεν μού ήταν (ούτε μού είναι) συμπαθής η ιδέα τής ομοφυλοφιλίας ή τών ομοφυλοφίλων, όπως αποτόλμησαν να πούνε και δυο τρεις άλλοι παραπάνω.
»Τά περί κληρονομιών, συντάξεων, ιατρικών επιλογών κ.τ.τ. μού δημιουργούσαν κάποια περαιτέρω αμηχανία (γιατί δίνανε ένα πρώτο νόημα στό αίτημα), αλλά δεν είναι, από τήν άλλη, καθαυτό ζητήματα γάμου – ή συμφώνου συμβιώσεως, ή όπως θέλτε πείτε το. Είναι ζητήματα χωριστά και χωριστά πρέπει καθένα να αντιμετωπισθεί, στό πλαίσιο τού οικείου κλάδου δικαίου, είτε σε ό,τι αφορά τήν εκτός γάμου μακροχρόνια συμβίωση ετεροφυλοφίλων, είτε σε ό,τι αφορά τυχόν όμοια σχέση ομοφυλοφίλων. Καθαυτό ζήτημα γάμου, από νομικής απόψεως, είναι μόνο η αμοιβαία υποχρέωση για συμβίωση, διατροφή, αλληλοϋποστήριξη, μονογαμικότητα (στή δική μας κουλτούρα), καθώς και η δημιουργία συγγένειας τού πατρός (και τών συγγενών του) με τά τέκνα του.
»Θα μού πείτε «και τί από αυτά τά «καθαυτό ζητήματα γάμου», πλην τού τελευταίου (που σιγά σιγά, με τά γονιδιακά τεστ, θα χάσει τή σημασία του), προϋποθέτει ετεροφυλοφιλία;» Τίποτα. Μόνο που, από γενικότερη άποψη (πείτε το κουλτούρας, πείτε το ιδέας για τό νόημα τού γάμου), μού φαινόταν και ότι δεν έχει, παραδοσιακά, νόημα, γάμος που δεν αποβλέπει και σε απόκτηση τέκνων.
»Όμως, σιγά σιγά, συνειδητοποιώ ότι, δεν ξέρω πώς ακριβώς, έχω αναθεωρήσει. Δεν μού είναι πλέον ειδεχθής η ιδέα παντρεμένων ομοφυλοφίλων. Ούτως ή άλλως, καλά νά ’ναι οι άνθρωποι, εμένα δεν μέ βλάπτουν, και τό τί κάνουν στό κρεβάτι τους δεν μέ αφορά… Άμα θέλουν να αναλαμβάνουν μεταξύ τους τίς ανωτέρω αμοιβαίες υποχρεώσεις για συμβίωση, διατροφή κ.τ.τ., ας τό κάνουν. Θέλουν να τό πούμε και «γάμο», κι ας μην αποβλέπει σ’ απόκτηση τέκνων, και ας διαφοροποιείται και από τό παραδοσιακώς αυτονόητο, μεταξύ νύφης και γαμβρού; Ας τό κάνουμε κι αυτό. Ειλικρινά, τί πειράζει;
»Βέβαια είμαι από τήν άλλη πράγματι τής γνώμης, ότι κάθε νομοθετική πρωτοβουλία πρέπει να προκύπτει από τίς υφιστάμενες κοινωνικές συνθήκες και να μην παραγνωρίζει τό δεδομένο κοινωνικό ήθος και τίς ευαισθησίες τών πολιτών, όπως, συντηρητικά ξεσυντηρητικά, πάντως σωστά, φέρεται ότι είπε ο Παπαληγούρας, καμπόσα σχόλια πιο πάνω. Άλλωστε, λίγα ποστ παλιότερα, κάτι τέτοιο μού φαίνεται ότι λέγατε οι περισσότεροι, υπερασπιζόμενοι τίς ευαισθησίες τών μουσουλμάνων, που τά σπάγανε για τά σκίτσα τού Μωάμεθ… Όμως δεν είμαι και τόσο βέβαιος, ότι η αναγνώριση τής μακροχρόνιας συμβιώσεως τών ομοφυλοφίλων, θα προσέκρουε και τόσο πολύ στίς ευαισθησίες μας ή τό κοινωνικό μας ήθος. Άλλωστε, δεν είμαι διόλου βέβαιος, και ότι τό εν Ελλάδι υφιστάμενο νομικό καθεστώς αποκλείει πράγματι τό γάμο μεταξύ ομοφυλοφίλων. Τό νέο οικογενειακό δίκαιο, από τό 1983 και μετά…, δεν θυμάμαι … να αναφέρεται πουθενά, σε ό,τι αφορά τή σύναψη τού γάμου και τίς σχέσεις μεταξύ τών συζύγων, σε άνδρα και γυναίκα, γαμπρό και νύφη. Και ό,τι ορίζει, άνετα και κατάλληλα, θα μπορούσε… να εφαρμοστεί απευθείας και μεταξύ ομοφύλων. Τό ότι ίσως δεν είχε κάτι τέτοιο στό νου του ο «ιστορικός νομοθέτης» δεν είναι θέσφατο, και πάντως δεν μάς εμποδίζει να πούμε κάποια στιγμή, ότι υπό τίς παρούσες κοινωνικές συνθήκες, ο αντικειμενικός σκοπός τού νόμου καλύπτει και τήν περίπτωση όπου οι μελλοντικοί σύζυγοι ανήκουν στό ίδιο φύλο.
»Σε ό,τι αφορά τά παιδιά τώρα, στό δικό μου τό μυαλό, άλλο η τεκνοποίηση, άλλο η υιοθεσία. Τό πρώτο, αν μιλάμε για τεχνητές γονιμοποιήσεις, δανεικές μήτρες κ.τ.τ., εμένα δεν μού ’ρχεται καλά. Πείτε με παράξενο (τό λέει άλλωστε και τ’ όνομά μου 
), αυτά τά πράγματα κάπως μού ’ρχονται. Δεν μ’ αρέσουν. Είτε πρόκειται για ομοφυλοφίλους, είτε πρόκειται για ετεροφυλοφίλους. Και γω, αν δεν μπορούσα να κάνω παιδιά όπως ο παππούς μου ο χιμπατζής, παιδιά δεν θά ’θελα. Αν πάλι μιλάμε για παιδιά δικά τους τών ομοφυλοφίλων, κανονικά από άλλες σχέσεις, δεν βλέπω, με τό δικό μου – τό παράξενο – μυαλό, να υπάρχει πρόβλημα. Ούτε πιστεύω ότι όποια παιδιά μεγαλώνουν με ομοφυλοφίλους θα τείνουν να αναπτύξουν, απ’ αυτό και μόνο, ομοφυλοφιλικές τάσεις. Αλλά κι αν ήταν να συμβαίνει κι αυτό, ε δεν θα χάλαγε κι ο κόσμος. Βέβαια υπάρχει ένα γενικότερο ζήτημα, ότι, από ψυχολογικής απόψεως, ο άνθρωπος συγκροτείται εν πολλοίς από τή σχέση του με τήν πατρική και τή μητρική φιγούρα. Αλλά, σ’ αυτό ειδικά τό κομμάτι, τά ’χουμε κάνει τόσο πολύ μαντάρα και μεις οι ετεροφυλόφιλοι…
»Οπότε και για τήν υιοθεσία, εντάξει, κι αυτή γενικώς δεν μ’ αρέσει – από τήν οπτική γωνία τού ενηλίκου και ενδεχομένως πατέρα. Από τήν οπτική γωνία τού παιδιού, που έχει γεννηθεί τρέχα γύρευε από ποιόν, είναι καλύτερο να μεγαλώσει τό παιδί σε ορφανοτροφείο; Άμα υπάρχει κάποιος μουρλός που θέλει και θα τό μεγαλώσει καλύτερα, ας τό πάρει. Δεν βλέπω γιατί πρέπει ντε και καλά να είναι εμπόδιο τό ότι αυτός ο μουρλός είναι ομοφυλόφιλος, ή και συζεί με έναν άλλο μουρλό. Εκτός βέβαια, στό βαθμό που ενδέχεται αυτός ο μουρλός να θέλει τό παιδάκι για τίς σεξουαλικές ορέξεις του. Αλλά πάλι, τό ίδιο δεν ισχύει και για τούς ετεροφυλοφίλους;»
Από τότε βέβαια κύλησε νερό στ’ αυλάκι, και αυτό που φαινόταν ακόμη και τρελό τότε, έφτασε να είναι μέρος τής κρατούσας ιδεολογίας, και να προωθείται από συντηρητική λεγόμενη κυβέρνηση. Δυστυχώς, μέσα σε φασαρία και κουρνιαχτό, με νέους νόμους και επιφυλάξεις, και όχι όπως νομίζω εγώ ότι θα ήταν τό σωστό, με σιωπηρή επέκταση ή αναγνώριση τού ότι οι σχετικές διατάξεις τού αστικού κώδικα εφαρμόζονται ευθέως και σε ζεύγη ομοφύλων.
Η φασαρία και ο κουρνιαχτός όμως, όπως είναι φυσικό, περιέλαβε και διάφορες απόλυτες θέσεις και κραυγές. Μια τέτοια απόλυτη θέση εξέφρασαν διάφοροι φίλοι μου φιλελεύθεροι, ότι η αναγνώριση γάμου μεταξύ ομοφύλων είναι αναγκαστική για τήν πολιτεία, όντας υπόθεση δικαιώματος τών σχετικώς ενδιαφερομένων. Και ότι, συνεπώς, είναι αδιάφορη η ύπαρξη πλειοψηφίας μεταξύ τών πολιτών επ’ αυτού, και ανεπίτρεπτη η προκήρυξη σχετικού δημοψηφίσματος.
Ερωτώ λοιπόν. Είναι δικαίωμα τού ανθρώπου να μπορεί να παντρευτεί έναν οποιονδήποτε άλλον άνθρωπο, ανεξαρτήτως φύλου; Ή προϋποτίθεται η θέσπιση τού γάμου από τήν οργανωμένη σε πολιτεία κοινωνία, η οποία θέτει τούς όρους αυτού, μεταξύ τών οποίων μπορεί να είναι ο όρος τού άλλου φύλου; Είναι δικαίωμα τού ανθρώπου να μπορεί να υιοθετήσει (τεκνοθετήσει αν προτιμάτε· μην τά χαλάσουμε) έναν οποιονδήποτε άλλον άνθρωπο; Ή προϋποτίθεται η θέσπιση τής υιοθεσίας (/τεκνοθεσίας) από τήν οργανωμένη σε πολιτεία κοινωνία, η οποία θέτει τούς όρους αυτής, μεταξύ τών οποίων μπορεί να είναι, ξέρω γω, η ατεκνία τού τεκνοθετούντος ή η ανηλικότητα τού τεκνοθετουμένου; Απορρέει από τήν αρχή τής ισότητας ενώπιον τού νόμου (δικαίωμα και εδώ βεβαίως), ότι, εφόσον προβλέπεται ο γάμος ετεροφύλων, δεν μπορεί να μην προβλέπεται και ο γάμος ομοφύλων, γιατί τό αντίθετο θα ήταν αθέμιτη διάκριση; Ή είναι στήν ευχέρεια τής πολιτείας να επεκτείνει, αν επιλέγει, τόν θεσμό τού γάμου και μεταξύ ανθρώπων τού ιδίου φύλου; (Ή, τό αντίθετο, που μπορεί να υποστηρίζεται από τούς πιο παραδοσιακούς, ότι δεν είναι στό χέρι τής πολιτείας, για τό χατίρι κάποιων βλαμμένων, να θίγει κατ’ αυτό τόν τρόπο τά θεμέλια τής κοινωνικής οργανώσεως, βασικό μεταξύ τών οποίων θεμελίων είναι και ο γάμος μεταξύ πατρός και μητρός;).
Και απαντώ. Όχι, δεν υπάρχει τέτοιο δικαίωμα γενικό. Ούτε να παντρευτώ όποιον μού καπνίσει ανεξαρτήτως φύλου, ούτε να υιοθετήσω όποιον θέλω. Ούτε είναι ανισότητα αν δεν προβλέπεται, όντας άνδρας εγώ, να έχω σύζυγο άλλον άνδρα.
Με πιάνει ο πειρασμός να κατευθυνθώ σε τυπικά επιχειρήματα και εξηγήσεις, νομικίστικα αν θέλετε, που στό μυαλό μου έχουν ευρύτερη σημασία στήν πραγματικότητα και ενδιαφέρον, περί τού τί (μπορεί να) σημαίνει δικαίωμα (που συνεπάγεται – ποιά; και τίνος; – υποχρέωση), και περί τού ποιός μπορεί να είναι υποκείμενο δικαιωμάτων (κάθε ένας μόνος του, ή και οποιοιδήποτε δύο, ή τρεις, ή χίλιοι δεκατρείς, από κοινού;). Δεν θα τό κάνω· θα τό αφήσω για άλλη συζήτηση, βλαμμένων σαν κι εμένα, που μπορεί να ενδιαφέρονται να εμπλακούν μ’ αυτά. Θα εστιάσω αντ’ αυτών στά εξής.
Πρώτα σε μια ενδεχόμενη ανακολουθία. Τό να υποστηρίζεται ότι υπάρχει δικαίωμα γάμου με οποιονδήποτε, ανεξαρτήτως φύλου και ανεξαρτήτως ορισμών τής πολιτείας, καθιστά έκθετο τόν υποστηρίζοντα σε περαιτέρω επέκταση τής εννοίας τού γάμου μεταξύ τριών ή περισσοτέρων, μεταξύ αδελφών, μεταξύ θείου και ανεψιάς… Θέλω να πω, αν αληθεύει ότι έχω δικαίωμα, φυσικό, να παντρευτώ άνδρα, και δεν νομιμοποιείται η πολιτεία να μάς τό απαγορεύσει, αλλ’ αντιθέτως οφείλει να προβλέπει και για μάς ό,τι προβλέπει ήδη όταν πω να παντρευτώ γυναίκα, τότε από πού κι ώς πού νομιμοποιείται η πολιτεία να μην τό κάνει, ή και να τό απαγορεύει, αν είμαστε τρεις, ή τέσσερεις (άνδρες και γυναίκες, ή μόνο άνδρες, ή μόνο γυναίκες), ή αν είμαστε εγώ κι η αδελφή μου; Αυτός που υποστηρίζει ότι είναι ζήτημα δικαιώματος, υπέρτερου ή πέραν τού πολιτειακού νόμου, η επέκταση τού γάμου μεταξύ ανθρώπων τού ιδίου φύλου, θα πρέπει να είναι έτοιμος να υποστηρίξει τό ίδιο και για τέτοιους γάμους.
Αντιστοίχως και από τήν οπτική γωνία τής ισότητας ενώπιον τού νόμου. Ή δεχόμαστε ότι καλύπτεται αυτή, επί επιβολής ότι ο σύζυγός μου δεν μπορεί να είναι τού ιδίου φύλου, όπως και επί επιβολής ότι ο σύζυγός μου θα είναι αναγκαστικά μόνο ένας, ανεξαρτήτως δικής μου ερωτικής προτιμήσεως, ή θεωρούμε ότι παραβιάζεται με τό να επιβάλλεται ετεροφυλία τού συζύγου και σε ομοφυλοφίλους, οπότε θα πρέπει να πούμε ότι παραβιάζεται και όταν επιβάλλεται μονογαμία σε πολυγαμικούς.
Στό σημείο αυτό ενδιαφέρει να προσέξουμε τό επιχείρημα που προβλήθηκε κατά κόρον, και που δεν είδα να βρήκε αντίλογο, σχετικά με τό υπέρτερο συμφέρον τού τέκνου, επί ζεύγους ομοφύλων. Ότι, επί παντρεμένων (σε άλλη π.χ. χώρα) τών οποίων ο γάμος δεν αναγνωρίζεται στήν Ελλάδα, οι οποίοι έχουν υιοθετήσει ή εκ τών οποίων έχει ο ένας γεννήσει τέκνο που ζει μαζί τους, αν πεθάνει ο γεννήσας, ή ο όποιος αναγνωρίζεται σε μάς ως γονιός, π.χ. σε ατύχημα, τό τέκνο μένει έκθετο και δεν δικαιούται να τό κρατήσει ως γονιός ο άλλος. Τό ίδιο όμως μπορεί να λεχθεί και στήν περίπτωση τής συμβιώσεως, ή γάμου, τριών μεταξύ τους, ή τεσσάρων. Αν π.χ. πεθάνουν, σε αυτοκινητιστικό, μαζί, οι δύο από τούς τρεις που ζουν μαζί με ένα τέκνο ως οικογένεια, μπορεί και πάλι να μείνει τό τέκνο δυστυχώς έκθετο, χωρίς αναγνωρισμένο συγγενικό δεσμό με τόν τρίτο.
Mutatis mutandis και σε ό,τι αφορά τή σχέση με τόν ετοιμοθάνατο, ή με τήν περιουσία τού νεκρού, που (δεν) έχει αυτός που επιζεί. Οι νεκροί μπορεί να είναι δύο, και να αφήνουν πίσω τους τρίτο, που δεν έχει λόγο στήν κηδεία ή τήν κληρονομιά.
Τό ορθό είναι ότι ο γάμος είναι ένας θεσμός που έχει προκύψει στήν οργανωμένη σε πολιτεία κοινωνία, σε αρμονία με κοινωνικές και ιστορικές συνθήκες, που είναι, ή ήταν, αρρήκτως συνδεδεμένες με τήν γέννηση και τό μεγάλωμα τέκνων από τούς γονείς τους. Μπορεί να είναι αλήθεια ότι οι συνθήκες αυτές αλλάζουν ή έχουν αλλάξει στίς μέρες μας (τά πάντα ρει), και ότι αρμόζει πλέον – εγώ έτσι νομίζω – να ανανοηματοδοτήσουμε τόν γάμο συμπεριλαμβάνοντας εν αυτώ τήν δυνατότητα γάμου ομοφύλων. Στήν ιστορία τών κοινωνιών τών ανθρώπων υπήρξαν και άλλες τέτοιες αλλαγές· υπήρξαν (και υπάρχουν αλλού) πολυγαμικές αναγνωρισμένες ενώσεις, υπήρξαν οίκοι ευρύτεροι και φατρίες που αντικαταστάθηκαν από τήν πυρηνική οικογένεια, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι κάθε φορά που επήλθαν τέτοιες αλλαγές ήταν αυτό υπόθεση δικαιώματος κάποιων, ενώπιον τού οποίου όφειλε να υποχωρήσει η πολιτεία ή η κοινωνία. Στήν πραγματικότητα η γλώσσα τών δικαιωμάτων, και μάλιστα φυσικών, συσκοτίζει σε τέτοιες περιπτώσεις τά ζητήματα και εμποδίζει τήν σώφρονα νομοθέτηση. Για πολλούς λόγους αλλά και διότι με τόν γάμο συναρτώνται πολλά ζητήματα πέραν τής συγγένειας, όπως τό τού φόρου κληρονομιάς, τό τί θα γίνει με τόν νεκρό (ποιός αποφασίζει καύση, ταφή, εξαγωγή οργάνων προς μεταμόσχευση), ή η σύνταξη χηρείας, που μπορεί να πρέπει να ιδωθούν ξεχωριστά, και όχι ως παρεπόμενα απλώς οποιασδήποτε τροποποιήσεως τού τί σημαίνει γάμος, ή τού τί θεσμός θα μπει, εν όλω ή εν μέρει, στή θέση του, ή μάλλον σε μια παρόμοια ή αντίστοιχη θέση.
Έπεται ότι βεβαίως και θα μπορούσε να εξαρτηθεί μια τέτοια τροποποίηση από δημοψήφισμα. Χωρίς μ’ αυτό να θέλω να πω πως πρέπει αυτό να γίνει.
Πάμε τώρα στά τής παρένθετης μήτρας, τής μεσολαβήσεως δηλαδή γυναικός που θα κυοφορήσει και θα τέξει τέκνο που δεν θα είναι ή δεν θα θεωρείται δικό της. Είπαμε ότι αυτό είναι ζήτημα ξεχωριστό, που νομίζω ότι συσκοτίζεται από τόν διαρκή συσχετισμό με τόν γάμο ομοφύλων στόν δημόσιο λόγο. Αφορά εξίσου τό ενδεχόμενο ζεύγους (ή τρίου, ή κουαρτέτου) ετεροφύλων, ή και τό ενδεχόμενο ενός μόνο γονιού, που θα θέλει π.χ. να κλωνοποιηθεί (όπου νά ’ναι έρχεται κι αυτό) και να κρατήσει τό τέκνο μόνος του.
Ενώ στά τού γάμου ομοφύλων είδα να τονίζεται τό – ανύπαρκτο – σχετικό δικαίωμα τών επίδοξων συζύγων, στά τής παρένθετης μητέρας είδα ως επί τό πλείστον να αγνοείται τό απολύτως υπαρκτό και προφανές δικαίωμα αυτής στόν εαυτό της και στό δικό της σώμα. Κι εδώ, αντιθέτως, η κουβέντα έμοιαζε να στρέφεται γύρω από τό – ανύπαρκτο και πάλι – δικαίωμα αναπαραγωγής αυτών που σκέφτονται να χρησιμοποιήσουν έτσι μια γυναίκα, και τό – ξανά ανύπαρκτο – δικαίωμά τους να προβλέπεται και γι’ αυτούς ό,τι προβλέπεται για ζευγάρια ετεροφύλων. Μεταξύ τών φωτεινών εξαιρέσεων ο Νικοκύρης, που σε δύο άρθρα του πρόβαλε πράγματι τό ζήτημα από τήν οπτική γωνία τής μεσολαβούσης, συνήθως επί πληρωμή, γυναικός.
Επ’ αυτών θέλω πάντως να συνεισφέρω μια παραδοσιακή οπτική γωνία, που μοιάζει να έχει ξεχαστεί, ή αγνοηθεί στή σημερινή συζήτηση. Τήν οπτική γωνία που χαρακτηρίζει τήν κλασική φιλελεύθερη, αλλά και σώφρονα, πολιτεία. Και η οποία οπτική γωνία βλέπω να είναι πολύ πιο συμβατή με τό δικαίωμα καθενός στήν αυτοδιάθεση τού σώματός του και φιλική προς αυτό –παρά τό ότι προέρχεται από μια εποχή που δεν πολυήξερε ούτε και έδινε τόσο βάρος στή λογική τών δικαιωμάτων – απ’ ό,τι η σημερινή οπτική, που όλο για δικαιώματα μιλάει και τήν πολιτική (δηλαδή τή φρόνηση στή διοίκηση τών κοινών) ξεχνάει.
Στό κλασικό δίκαιο, κι από τήν αρχαιότητα μάλιστα, υπάρχει ένας γενικός κανόνας, ότι οι ιδιωτικές συμφωνίες που είναι ανήθικες, δεν παράγουν υποχρέωση τηρήσεως. Αυτό σημαίνει δηλαδή ότι και να έχει συμφωνήσει κανείς σε κάτι τέτοιο, δεν έχει υποχρέωση να τό τηρήσει, και δεν μπορεί να εξαναγκαστεί σε αυτό. Μπορεί δηλαδή να μετανιώσει, και να αθετήσει τή συμφωνία που έκανε. Συγχρόνως ισχύει και ένας άλλος κανόνας, ότι, και να έχει πάρει αυτός κάποιο αντάλλαγμα στό πλαίσιο τής συμφωνίας, μπορεί να τό κρατήσει, και δεν οφείλει να τό επιστρέψει, αρκεί να μετέσχε στήν ανηθικότητα και ο άλλος που τού τό έδωσε.
Η αρχαιότερη τέτοια σύμβαση υπήρξε προφανώς η σύμβαση πορνείας. Στό πλαίσιο αυτής, η πόρνη νομιμοποιείται ανά πάσα στιγμή να μετανιώσει και να αρνηθεί τίς υπηρεσίες που υποσχέθηκε – και, αν έχει πάρει χρήματα, δεν έχει υποχρέωση, κατά τό νόμο, να τά επιστρέψει. Τό ίδιο και ο πελάτης· ο οποίος δεν μπορεί να εξαναγκαστεί, κατά τό νόμο, να πληρώσει, ούτε και τίς υπηρεσίες που έλαβε.
(Θυμίζω ότι, παραδοσιακά, η πόρνη, ή ο νταβατζής, απαιτούν να πληρωθούν προκαταβολικώς).
Τά ανωτέρω είναι ανεξάρτητα από τό κατά πόσον ενδέχεται, σε ορισμένη πολιτεία και σε ορισμένο χρόνο, να απαγορεύεται και να αποτελεί ποινικό αδίκημα η εν λόγω συμπεριφορά. Και αφορούν και συμπεριφορές που δεν διώκονται ποινικώς.
Είναι τουλάχιστον προφανές, ότι, από μια παραδοσιακή οπτική γωνία, η συμφωνία με τήν γυναίκα που θα κυοφορήσει ξένο παιδί, ή παιδί που θα οφείλει ακολούθως να παραδώσει, καθώς και η όμοια συμφωνία με γιατρούς, ή κλινικές, είναι κατ’ εξοχήν ανήθικη· με πολλούς τρόπους, καθώς και λόγω υπέρμετρης δέσμευσης τής ελευθερίας τού προσώπου. (Τό τελευταίο τό γράφω, διότι είναι ρητός κατ’ εξοχήν λόγος ανηθικότητας στό ισχύον δίκαιο). Σύμφωνα με τά ανωτέρω, ουδέποτε (θα έπρεπε να) γεννάται υποχρέωση τής «παρένθετης» να προχωρήσει με τήν κύηση, ή να συνεχίσει τήν κύηση, ή να παραδώσει τό τέκνο. Ούτε και να επιστρέψει, αν έλαβε, τήν όποια αμοιβή ή «αποζημίωση».
Αλλά αυτά θα μού πείτε είναι παλιομοδίτικα και ξεπερασμένα.
Και πάντως δεν διευκολύνουν τό εμπόριο, τίς μπίζνες, τήν «υγιή επιχειρηματικότητα». Ούτε ειδικότερα τήν ιατρική βιομηχανία.
