Εδώ και λίγο καιρό έχω αρχίσει να δημοσιεύω χρονογραφήματα του παππού μου, που δημοσιεύτηκαν το 1928-29 στην εφημερίδα Δημοκράτης της Μυτιλήνης, με το ψευδώνυμο Βριάρεως. Το προηγούμενο άρθρο της σειράς αυτής είναι εδώ. H δημοσίευση κανονικά γίνεται κάθε δεύτερη Τρίτη, αλλά εκτάκτως τούτη τη φορά μετατέθηκε για Τετάρτη, επειδή χτες ήταν η μέρα του π.
Ο Βριάρεως ήταν ένας από τους τρεις Εκατόγχειρες της Τιτανομαχίας. Το όνομα του Βριάρεω συνδέεται με το επίθ. βριαρός = ισχυρός, ενώ στην Ιλιάδα μαθαίνουμε οτι οι θεοί τον έλεγαν έτσι αλλά στους ανθρώπους ήταν γνωστός ως Αιγαίων. Στην αγγλική Βικιπαίδεια βρίσκω μια γελοιογραφία που παρουσιάζει το εργατικό κίνημα ως Εκατόγχειρα Βριάρεω, οπότε ίσως δεν είναι τυχαία η επιλογή του ψευδωνύμου από τον παππού μου.
Τα χρονογραφήματα αυτά τα εντόπισε και τα κατέγραψε ο φίλος ερευνητής Αριστείδης Καλάργαλης στο αρχείο του Δημοκράτη -συνολικά κατέγραψε, με επιτόπια αποδελτίωση στα γραφεία της εφημερίδας, σχεδόν 40 χρονογραφήματα για την περίοδο από Αύγουστο 1928 έως Μάιο 1929 και μου έστειλε τις φωτογραφίες. Ο παππούς μου είχε στα χαρτιά του κρατήσει αρκετά από αυτά, σε ένα τετράδιο με κολλημένα αποκόμματα, που το τιτλοφορεί «Περισωθέντα νεανικά αμαρτήματα».
Επειδή τα πιο πολλά «περισωθέντα» χρονογραφήματα είναι μάλλον σύντομα, έβαλα δύο για να μη με κατηγορήσετε για ελλιπή μερίδα. Τα δυο σημερινά χρονογραφήματα είναι τα πρώτα πρώτα που δημοσίευσε ο Βριάρεως στην εφημερίδα. Το πρώτο, Ο χορευτής του Κήπου, δημοσιεύτηκε στις 18 Αυγούστου 1928 και το δεύτερο στις 23.8.1928.
Και τα δυο έχουν τον υπέρτιτλο Μύτιληναϊκοί περίπατοι, και δικαίως αφού περιγράφουν μέρη της πόλης της Μυτιλήνης: τον Κήπο και την Απάνω Σκάλα. Σκέφτηκα ότι ταίριαζε να τα βάλω σήμερα, μια που τις προάλλες είχαμε το διήγημα του Λάκη Παπαστάθη που επίσης αναφερόταν στη Μυτιλήνη. Ο «φορολογικότατος» [Γεώργιος] Μαρής του δεύτερου διηγήματος, θα το καταλάβατε, ήταν υπουργός Οικονομικών στην κυβέρνηση Βενιζέλου.
Μονοτονίζω, εκσυγχρονίζω την ορθογραφία και προσθέτω δυο παλιές φωτογραφίες του Κήπου και της Απάνω (σήμερα: Επάνω) Σκάλας, που βρήκα σε μυτιληνιούς ιστότοπους.
ΜΥΤΙΛΗΝΑΪΚΟΙ ΠΕΡΙΠΑΤΟΙ
Ο ΧΟΡΕΥΤΗΣ ΤΟΥ ΚΗΠΟΥ
Εις όλα τα μέρη του κόσμου κήποι πόλεων λέγονται δενδρόφυτα γήπεδα επιμελώς καλλιεργούμενα με πλήρη χλωρίδα, ποικιλίαν ανθέων, πίδακας, αγάλματα και κελαρύζον ύδωρ. Παρ ημίν εγένετο μικρά τις παρεξήγησις της σημασίας της λέξεως «κήπος». Ούτω αποκαλούμεν τοιούτον το γνωστόν τοις πάσι σύμφυρμα ολίγων φθειριώντων δένδρων, χαλασμένων συρματοπλεγμάτων περικλειόντων αοράτους ανθώνας και αγκωνάρια ατάκτως ερριμμένα. Την πλουσίαν χλωρίδα αποτελεί το προ της εισόδου παράπηγμα ενός οπωροπώλου όπου θαυμάζομεν πεπόνια βαρέα ως δηλώσεις πολιτευομένων και καρπούζια ελαφρά ως κεφαλάς αντιπολιτευομένων αιωρούμενα ως αερόστατα εις τα απρόσιτα ύψη της ελληνικής ακριβείας (δηλ. της ακρίβειας).
Ο κήπος μας όντως φαίνεται ως προάστειον της κολάσεως όπου οι ευνοούμενοι του Σατανά εισέρχονται και όπου συγκεντρούμεθα καθ’ εκάστην εσπέραν ως Ρώσοι μηδενισταί υπό τό «μελιχρόν» φως μιας λάμπας Lux, επικρεμαμένης ως κίνδυνος επί τας κεφαλάς μας.
Προ ημών ευρίσκεται ξύλινος μπαράγκα επί της οποίας «παίζει μουσική».
Από τινων ημερών η μπαράγκα μετεσκευάσθη εις θέατρον ως τα ακμάζοντα κατά την νεανικήν ηλικίαν του Σαίξπηρ, εις τα οποία αντί εγχρώμων σκηνικών ανεγράφετο επί των ξυλίνων τοίχων με κάρβουνον «τούτο είναι κήπος» «τούτο είναι δένδρον» «αυτό είναι πηγάδι» κλπ., χωρίς όμως τας επιγραφάς αυτάς. Εκ των αδύτων δε ταύτης εξέρχεται καθ’ εσπέραν νεαρός χορευτής, μεταμορφούμενος ως ο Ζευς, πότε εις κύκνον και πότε εις νεαρόν της εποχήςy χορεύων, πρωτοτύπους ή συνήθεις χορούς, ή ιπτάμενος εις ακρωρείας νοητών ορέων ως αετός.
Δεν λείπει ούτε «ο κυνηγός που κυνηγούσε εις τα δάση μια φορά». Αλλ’ είναι αόρατος και μόνον ο κρότος του όπλου του (ήγουν δύο συγκρουομένων σανίδων) προδίδει την παρουσίαν του.
Αποφεύγοντες να εξάρομεν την σωματικήν καλλονήν του εν λόγω, δια το ασκανδάλιστον των αναγνωστών μας, περιοριζόμεθα να υμνήσομεν το πράσινον φύλλον της συκής του νεοτέρου Αδάμ, τα πτερά του και την απαράμιλλον τέχνην τού κινείν ιδιαζόντως τας κνήμας του (προ των οποίων —ειρήσθω εν παρόδω— ωχριούν αι της Αφροδίτης της Μήλου).
Τινές των θαμώνων υπέθεσαν ότι ο νεωτερίσας καταστηματάρχης του κήπου ηθέλησε να αναπληρώσει την έλλειψιν αγαλμάτων κομίσας την αρρενα ταύτην Ζοζεφίναν Μπαίκερ. Αλλ’ ημείς κάλλιον αυτών πληροφορημένοι τοις καθιστώμεν γνωστόν ότι ο σκοπός του καταστηματάρχου είναι να ανοίξει τα ερμητικώς κλειστά χρηματοφυλάκιά των, δικαίως φοβούμενος μήπως ξινίσουν αι βυσσινάδαι του.
Διότι πρέπει να ομολογηθεί ότι είμεθα όλοι εξηνταβελόνηδες και ότι μόνον εν Μυτιλήνη δύναταί τις να ανακαλύψει αρχαία νομίσματα εις το σκοτεινόν βάθος των ανηλίων σεντούκιών, περιζήτητα και εις αυτά τα νομισματικά Μουσεία.
Περαίνοντες ελπίζομεν ότι δεν θέλομεν παρεξηγηθεί διά το παρόν ούτε υπό του χορευτού βιοπαλαιστού πιθανώς αποζώντος εκ του ιδρώτος των κάτω άκρων του όπως ημείς εκ της μελάνης του μελανοδοχείου μας, ούτε υπό του καταστηματάρχου ούτε υπό άλλου τινός, υποσχόμεθα δε μεταγενεστέρως να «παραλάβομεν» εις άλλους «περιπάτοϋς» και άλλα της πόλεως σημεία.
ΑΠΑΝΩ ΣΚΑΛΑ
Η πολιτογραφηθείσα και αποκτήσασα την ελληνικήν υπηκοότητα ιταλική λέξις scala κατόρθωσεν, όπως κάθε ξένος εγκαθιστάμενος εν Ελλάδι, να αποκτήσει πλείονα των εντοπίων προσόντα, δηλαδή διπλήν σημασίαν ενώ τινές των αυτοχθόνων oίον αι λέξεις αρετή, εντιμότης κλπ. ουδέν σήμερον σημαίνουσιν.
Διά της λέξεως «σκάλα» νοούμεν ήδη κλίμακα και λιμένα …. αλλά δεν προτιθέμεθα να κάμομεν δωρεάν γλωσσικά μαθήματα. Σκεπτόμεθα απλώς να σας εκθέσομεν εν συντόμω πώς βλέπομεν την Επάνω ! Σκάλαν, ή μάλλον πώς την βλέπει ο φανταστικός εκάστου χρονογράφου συνομιλητής εις όν επιρρίπτεται ακεραία η ευθύνη των γραφομένων.
Την «άνω κλίμακα» επεσκέφθην πολλάκις μόνος, δηλαδή με τον φίλον μου, ο οποίος μου είπε περί αυτής τα κατωτέρω, τα οποία παραθέτω υπ’ ευθύνην του.
«Η Απάνω Σκάλα, φίλε μου, παρουσιάζει διαφόρους φάσεις όπως η σελήνη ή ο εκλογικός αγών. Έρχονται ημέρες όπου είναι ερημία και τα γκαρσόνια των εκεί κέντρων μεταβάλλονται σε ισαρίθμους προδρόμους βοώντας εν τη ερήμω. Άλλοτε πάλιν η κοσμοπλημμύρα είναι τέτοια που μεταβάλλεται κάθε πελάτης εις Ιωάννην Πρόδρομον και βοά εν τη ερήμω προς τα άφαντα γκαρσόνια ενώ αυτά λαμβάνουν θέσιν Ηρωδιάδων ζητουσών επί πίνακι την κεφαλήν των πελατών εν είδει πουρμπουάρ.
Εις άλλην φάσιν εγκαθίσταται εκεί ο Ναός του Αιόλου και οι τέσσαρες άνεμοι οι πνέοντες από κοινού κλυδωνίζουν τας εξέδρας και τα παραπήγματα που τρίζουν με θλιβερον παράπονον. Τα σφοδρά ταύτα ρεύματα του αέρος διαδέχεται η φάσις της απολύτου νηνεμίας επιφέρουσα νεκρικήν σιγήν, επιτρέπουσαν ν’ ακουσθεί το βάδισμα κορέου επί του καθίσματος του γείτονος, και ταύτην, επιδρομή κουνουπιών που μεταβάλλουν τους λαμπτήρας εις κονουπίδια.
Αλλά η φοβεροτέρα φάσις που μόνον με ορισμένας σκηνάς της Αποκαλύψεως ή της Θείας Κωμωδίας ημπορεί να συγκριθεί, είναι η του παιξίματος της Μουσικής. Υπάρχει εκεί πλειάς Μπετόβεν, Μόζαρτ και Παγανίνηδων υπερτέρα από την της «απάνου σκάλας του Μιλάνου» παίζουσα μπάσα βιόλαν, σαξόφωνον, γκάιδαν και γκραν κάσαν και άλλα θορυβωδέστατα όργανα, τύπτοντα ανηλεώς τα ακουστικά τύμπανα των πελατών, διά τρομεροΰ πατάγου άποσιωποΰντος πάντας τους λοιπούς και μόνον προς τον θόρυβον των Κουρητών κρουόντων τας ασπίδας δυναμένου να παραβληθεί. Μετά τινας αιώνας τοιαύτης Μουσικής αρχίζει άσμα, δηλαδή ο βρυγμός των οδόντων των «μαιτρ» βρυχωμένων ”Αχ μαρή . . . μπρεεε Μαρήήήή … με τόνον αγρίου μίσους διά τον φορολογικώτατον κ. Μαρήν.
Και ο επίλογος του δράματος είναι ότι μεταβαίνεις να κοιμηθείς μεταμεσονυκτίοις πόθ’ ώραις γεμάτος τσίπουρο, βόμβον, κώνωπας, Μαρήν και . . . μαρίδες».
Δεν σας φαίνεται σαν πολύ υπερβολικός ο φίλος μου;
Εμένα πάντως περισσότερη εντύπωση μου κάνει ότι το 1928 στη Μυτιλήνη πίνανε τσίπουρο και όχι ούζο!
