της Λένας Καλλέργη
Το βιβλίο ποίησης του Ηλία Κουρκούτα «Ο σκύλος της αγάπης» (Τόπος, 2021) δομείται σε τρεις ενότητες. Η πρώτη, η ενότητα «Συναντήσεις με τον Πατέρα» (με κεφαλαίο Π), μιλά για τον πατέρα ως ρόλο, ως ιδέα και ως ιδανικό, σε αντιστοιχία και σύγκριση πάντα με τον πραγματικό πατέρα και τους πατεράδες που συναντήσαμε και συναντάμε στη ζωή. Μιλά επίσης για τον πατέρα ως μορφή που γίνεται ιερή μέσα από την απόσταση και μέσα από την προσπάθεια προσέγγισης και κατανόησής της. Στη συνέχεια έρχεται η ενότητα «Ο σκύλος της αγάπης», που τη διάβασα ως προσφορά σε πρόσωπα, πραγματικά, ιδανικά ή φανταστικά, στα οποία ο ποιητής αποτίει φόρο αγάπης, και όπου οι μορφές των γυναικών έχουν ξεχωριστή παρουσία. Τέλος, το βιβλίο κλείνει η ενότητα «Τελετές ταφής», η οποία πραγματεύεται τη συνθήκη του θανάτου στη ζωή των ανθρώπων. Η συγκεκριμένη και αγωνιώδης συνειδητοποίηση της αναπόφευκτης απώλειας της ζωής πρωταγωνιστεί εδώ, μαζί με διαφόρων ειδών θανάτους και τους τρόπους με τους οποίους τους διαχειρίζονται τα πρόσωπα που πρωταγωνιστούν στα ποιήματα.
Στην πρώτη ενότητα ακολούθησα με ιδιαίτερο ενδιαφέρον τα ποιήματα του Κουρκούτα, ανακαλύπτοντας και αναζητώντας κάτι από την ανδρική εμπειρία, τον τρόπο που οι άντρες βιώνουν τα συναισθήματα και τις σχέσεις τους με τους άλλους ανθρώπους και τον κόσμο. Δεν είναι ότι ο Κουρκούτας γράφει ποιήματα για άντρες, ποιήματα που απευθύνονται από έναν άντρα προς άντρες˙ απλώς είναι έντονη η παρουσία και η απουσία μορφών αρσενικών και πατρικών, ενώ οι μητρικές και γυναικείες μορφές είναι λιγότερο ορατές. Το διακύβευμα είναι το τι συμβαίνει στους άντρες, στη σχέση τους με τον πατέρα και τον Πατέρα-θεό, με την καταγωγή, με την ικανότητα να συνδεθούν και να αγαπήσουν, με την πατρίδα τους που είναι και οι πρόγονοί τους, με άλλους ανθρώπους που λειτουργούν ως φιγούρες πατρικές ή με τους οποίους μοιράζεται κανείς τη μοίρα να είναι γιος, δηλαδή άνθρωπος σε αυτή τη γη.
Με ευχαρίστησε η ειλικρινής πρόθεση του δημιουργού, τα άρτια ποιήματά του όπου ζυγίζεται η εμπειρία και η συγκίνηση με τρόπο άμεσο, που φανερώνει έναν άνθρωπο που έχει δουλέψει με συναισθήματα και βιώματα και προσφέρει μια δουλειά κατασταλαγμένη. Οι παρατηρήσεις του σχετικά με τις δυσκολίες και τις ελλείψεις των αντρών φανερώνουν πτυχές του ψυχισμού τους με σαφήνεια, ευαισθησία, και συμπάθεια, γιατί είναι σαφές ότι η ποιητική φωνή πονάει τους άντρες, τους πατεράδες, τους φίλους, όπως άλλωστε βλέπει με συμπόνοια όλους τους χαρακτήρες των ποιημάτων του. Ενδεικτικά αναφέρω στίχους: «Ο κόσμος είναι γεμάτος πατέρες / που δεν έγιναν ποτέ πατέρες», από το ποίημα Συναντήσεις με τον πατέρα, «αμήχανοι στον πόνο του άλλου / οι άντρες αγαπάνε» και παρακάτω «αλλά υπάρχουν νύχτες / που οι άντρες ξαπλώνουν / από φόβο / σφίγγοντας την ανάσα / να ακούσουν τα πουλιά / και τα φτερά / να νομίσουν ότι πετάνε / να νομίσουν ότι αγαπάνε», από το ποίημα Τα φτερά του άντρα και «Έχει η καρδιά αδήλωτα οράματα / … / τις φωτογραφίες δυο παιδιών / στον δρόμο / ενός άντρα μπρος σ’ έναν καθρέπτη / δυο νεκρούς γονείς / πλήθη ανθρώπων να χορεύουν / κι έναν νάνο να φωνάζει: / Πατέρα, γιατί μ’ εγκατέλειψες;» από το ποίημα Το υποσυνείδητο της καρδιάς.
Συνεχίζοντας στη δεύτερη ενότητα, βρήκα να πρωταγωνιστούν οι γυναίκες, μητρικές φιγούρες αλλά περισσότερο σύντροφοι, αγαπημένες, ερωμένες, και κόρες. Εδώ μοιάζει ο ποιητής να υπαινίσσεται ότι οι ελλείψεις και οι δυσκολίες των γυναικών, μόνων ή μέσα σε ζευγάρι, είναι ίσως πιο λειασμένες, μια που παρουσιάζεται η γυναίκα ως τροφός και μορφή προσφοράς. Παρατήρησα επίσης το βίωμα των γυναικών που έχουν υποφέρει από άντρες, καθώς ο ποιητής πραγματεύεται τις προκλήσεις των ερωτικών δεσμών και των σχέσεων μεταξύ ανδρών και γυναικών. Από αυτή την ενότητα προκύπτει και ο τίτλος του βιβλίου – παραθέτω την τελευταία στροφή του ομώνυμου ποιήματος: « η αύρα του έρωτα / σαν να ‘πεσε βαριά στη μοίρα μας / και μάθαμε από τις ειδήσεις / ότι το κάρμα μας / χτυπήθηκε από πύραυλο / κοντά στην Παλαιστίνη / κι έτσι ξαπλώσαμε / στη σκιά / κουλουριασμένοι / κι ο σκύλος της αγάπης / έγλειψε τις πληγές μας.» Ο σκύλος της αγάπης επανέρχεται στο τελευταίο ποίημα της ενότητας με τίτλο Μοιραστήκαμε: το ποίημα αυτό μιλά για την εμπειρία ολόκληρης της ζωής, απευθυνόμενο μάλλον σε φίλο ή σύντροφο (άλλωστε είναι αφιερωμένο στον Θάνο Γώγο): «Στο τέλος αναρωτηθήκαμε / ξύσαμε λίγο από τον χρόνο / ξύσαμε λίγο από τον πόνο / αφήσαμε το αποτύπωμα / στον έρημο βράχο / που τώρα γλείφει / ο σκύλος της αγάπης».
Στην τρίτη ενότητα τα ποιήματα παρουσιάζουν ό,τι απομένει από τη ζωή, που έχει πια προχωρήσει. Στο στάδιο αυτό ο άνθρωπος πλέον έχει μάθει να χάνει, κι έτσι προκύπτουν ποιήματα με τίτλους όπως Μάθημα απώλειας. Ο ποιητής αναλογίζεται τι έχει κάνει, τι έχει ζήσει, και φαντάζεται με ποιον τρόπο μπορεί να έρθει ο θάνατος. Μιλά ξανά με τους προγόνους και τα φαντάσματα, αλλά από άλλη θέση πια: από τη θέση εκείνου που ξέρει ότι θα έρθει η ώρα να γίνει κι εκείνος φάντασμα και σκέφτεται όσους θα αφήσει πίσω. Πραγματεύεται το πένθος και την απώλεια όχι πια του γονέα αλλά του συντρόφου, του συνοδοιπόρου, της γυναίκας του, όπως διαβάζουμε στο τελευταίο ποίημα. Πρόκειται για ποιήματα που μιλούν με συγκινητικό τρόπο για τον φόβο των ανθρώπων απέναντι στον θάνατο και τη θλίψη της απώλειας. «Όλοι οι άνθρωποι βλέπουν / τον θάνατο σαν συνάντηση / παλιών συμμαθητών / κι απελπισμένων φίλων» διαβάζουμε στο ποίημα Τελετές ταφής. Κι επανέρχεται η αγάπη κοντά στη φιγούρα ενός σκύλου, στο ποίημα Μάζωξη πνευμάτων και οστών στο σπίτι της μητέρας: «Έχουν ρωγμές οι τοίχοι / της μητέρας / αραιώσαμε και μείναμε σκιές / κάποιοι άνθρωποι και στόματα με ήχους / σχισμένο σεντόνι / ο ουρανός / και τα δέντρα πέφτουν / σαν αστέρια / οι μπαμπούσκες / βγάζουν απ’ τα σωθικά τους / τις μικρές σιαμαίες αδελφές τους / κι ένας άγγελος αυτιστικός / μιλάει με νοήματα / στα σκυλιά για την αγάπη / των ανθρώπων». Εδώ επανέρχεται το θέμα της αγάπης που είναι γεμάτη ελλείψεις, φθορά και ελαττώματα, όπως κάθε τι που φτιάχνουν και προσφέρουν οι άνθρωποι.
Συνοψίζοντας, διάβασα το βιβλίο με ενδιαφέρον και συγκίνηση, και παρατήρησα ότι ο Κουρκούτας μας δίνει, μέσα από τα ποιήματά του, τρία στάδια της εξέλιξης της ανθρώπινης ζωής: στο πρώτο στάδιο ο άνθρωπος είναι περισσότερο παιδί και συνδιαλέγεται με τους προγόνους, στο δεύτερο είναι ενήλικος και συνδιαλέγεται με τους συντρόφους, και στο τρίτο βρίσκεται σε προχωρημένη ηλικία και τον απασχολεί το τέλος και η συνέχειά του. Αυτό βέβαια λειτουργεί ως βασικός σκελετός, γιατί σε κάθε ενότητα υπάρχει πλούτος εμπειριών, φωνών και αλληλεπιδράσεων μεταξύ τους. Και ο σκύλος της αγάπης έρχεται στις πιο δύσκολες στιγμές για να προσφέρει παρηγοριά μέσα από μια αγάπη πρωτογενή και άδολη, πιστή και τρυφερή, ίσως λιγότερο ελλιπή και φθαρμένη από αυτήν που προσφέρουν οι άνθρωποι.
Ηλίας Κουρκούτας, Ο σκύλος της αγάπης, Τόπος
Βρες το εδώ
