Η συλλογή ποιημάτων του Ονούφριου Ντοβλέτη Θάνατος στην Ελλάδα είναι η δεύτερη κατά σειρά ποιητική του συλλογή, μετά την κυκλοφορία της συλλογής Ένας νέος δίχως νέα, με την οποία και έρχεται αυτόματα αντιμέτωπη. Στο πρώτο του βιβλίο, ο τίτλος δηλώνει ότι πρόκειται για προσωπική και υπαρξιακή συλλογή ποιημάτων, όπου γίνεται αναφορά στον έρωτα, στη φθορά, στην παρακμή, στον θάνατο, στους προσωπικούς εφιάλτες, στις αποτυχίες και στους χωρισμούς του ποιητή. Πρόκειται για ποίηση που τη διατρέχει η ενόρμηση του θανάτου. Από την άλλη πλευρά, το βιβλίο Θάνατος στην Ελλάδα –υπογραμμίζω ότι και πάλι αναδύεται το στοιχείο του θανάτου– έχει προσανατολισμό περισσότερο κοινωνικό, απευθύνεται στους συμπολίτες του και στους συν-Έλληνες, όπως ο ίδιος δηλώνει στην «Εις Αγωγήν»:
Έτσι, νιώθω ότι κατά κάποιον τρόπο μιλάω με εσάς που διαβάζετε τώρα αυτά τα λόγια. Ελπίζω να αισθάνεστε κι εσείς το ίδιο, μιας και δεν πρόκειται για ένα βιβλίο για τη μοναξιά αλλά για το συνυπάρχειν και το συμφιλείν. (σελ. 7)
Όσον αφορά στη δομή της συλλογής, πρόκειται για ένα σύμμεικτο έργο, δηλαδή αποτελείται από πεζά τμήματα, τα οποία συνοδεύονται από μια σειρά ποιητικών. Η πρώτη ενότητα τιτλοφορείται «Αρχαία Έμπνευση ή Ακόμα να βαρεθείς τις πέτρες;» και περιέχει οκτώ ποιήματα σε ελεύθερο στίχο. Η δεύτερη ενότητα φέρει τον τίτλο «Λυρική ποίησις ή Α-σύνθετοι στίχοι» με επίσης οκτώ ποιήματα σε παραδοσιακό στίχο – πρόκειται για εν δυνάμει τραγούδια. Ακολουθεί η ενότητα «Περί αθηναϊκής αρχιτεκτονικής ή Μικρό μεγάλο τερατάκι» με επτά ποιήματα και εν συνεχεία οι ενότητες «Πάσχα 2020 ή “Είμαστε κρύοι”» με τρία ποιήματα, «Το τοπίο της Ελλάδας ή Μικρό μεγάλο μεγαλείο» με εννέα ποιήματα, «Συναισθηματικά συμ-πτώματα ή Κάτι σχετικό με συναισθήματα» με εννέα ποιήματα, επίσης, και η συλλογή ολοκληρώνεται με την τελευταία ενότητα, «Σημαίας απέχθεια ή Πώς καταλήξαμε να τους λέμε όλους εθνικιστές», επίσης με εννέα ποιήματα, το τελευταίο εκ των οποίων χαρίζει και τον τίτλο στη συλλογή. Τα πεζά κείμενα που προηγούνται και που έχουν όλα τους διασταλτικούς διπλούς τίτλους αποτελούν μανιφέστα και κατάθεση σημαίας του συγγραφέα, ενώ παράλληλα υποδεικνύουν την ανάγνωση των ποιημάτων που ακολουθούν σε συγκεκριμένη κατεύθυνση.
Προκειμένου να ερμηνεύσω την ποιητική του Ονούφριου Ντοβλέτη, ας μου επιτραπεί ένας αυθαίρετος και αυθόρμητος παραλληλισμός. Θα συγκρίνω ένα μικρό απόσπασμα από το Μικρό Ναυτίλο του Οδυσσέα Ελύτη, το οποίο θα μεταφέρω ως εργαλείο ερμηνείας της ποιητικής του Ντοβλέτη στη συγκεκριμένη συλλογή. Το απόσπασμα του Ελύτη έχει ως εξής:
Είπα θα φύγω. Τώρα. Μ’ ό,τι να ’ναι: τον σάκο μου
τον ταξιδιωτικό
στον ώμο· στην τσέπη μου έναν Οδηγό·
τη φωτογραφική μου μηχανή
στο χέρι. Βαθιά στο χώμα και βαθιά στο σώμα μου θα πάω να βρω
ποιος είμαι.
Ας το πάρουμε φράση-φράση: ο ποιητής είναι ένας περιηγητής, ένας ταξιδιώτης. Πώς να μην είναι έτσι, όταν στο ποίημα «Αυτοάλωση» (σελ. 40) γράφει:
Σαν στο σπίτι μου δεν ένιωσα ποτέ.
Δεν έχω μάλλον σπίτι.
Αυτοί οι στίχοι είναι αποκαλυπτικοί της ξενιτείας και της ανεστιότητας. Δεν υπάρχει εστία φυσική ή ψυχική, συνεπώς η αναχώρηση με τον ταξιδιωτικό σάκο αποτελεί φυσικό επακόλουθο. Ξένο το σπίτι, ξένη η πόλη, ξένη η χώρα.
Συνεχίζω με τον Ελύτη στο επόμενο κομμάτι: στην τσέπη μου έναν Οδηγό. Οδηγός του Ντοβλέτη είναι η σκευή του: η ακαδημαϊκή και επιστημονική του κατάρτιση, τα προσωπικά του διαβάσματα, η καλλιέργειά του, οι πλούσιες εμπειρίες του.
{jb_quote}Ο ποιητής μας είναι «πανούργος», χρησιμοποιεί δηλαδή με ευρηματικότητα παρηχήσεις, παρετυμολογίες, εναλλακτικές γραφές, συνηχήσεις, ώστε να εμπλέξει τον αναγνώστη σε ένα παιχνίδι παράλληλων και πολλαπλών ερμηνειών.{/jb_quote}
Συνεχίζω με τη φράση: τη φωτογραφική μου μηχανή στο χέρι. Αυτό το διαβάζω εντελώς κυριολεκτικά, φαίνεται μέσα από τις φωτογραφίες που βγάζει και διανθίζουν το βιβλίο. Η έννοια του φωτογράφου παρεμβαίνει και σε μια δεύτερη ανάγνωση. Ο ποιητής καταλαβαίνει την εξάρτησή του από τη στιγμιοτυπική αποτύπωση της φύσης μέσα από την τεχνολογία του κινητού, ένας προβληματισμός που φαίνεται διάσπαρτος σε αρκετά ποιήματα και εμφατικά στο καταληκτήριο (σελ. 87):
– Μα εγώ
θα γράφω ώσπου να σβήσει το κινητό.
Ή εγώ.
Πολύ σχετικό επίσης είναι και ολόκληρο το ποίημα «Έτσι έχασα κι εγώ» (σελ. 49):
Ε και πόση ώρα να κοιτάξεις κάτι όμορφο
Όταν μπορείς μια οθόνη να κοιτάξεις…;
Κι εγώ άλλωστε που το σκέφτηκα,
Για να το καταγράψω δεν έκανα το ίδιο;
Κι έτσι έχασα κι εγώ
Ολίγα δευτερόλεπτα ηλιοβασιλέματος
Για να κοιτάξω ένα κινητό
Που όσα ηλιοβασιλέματα και να χωρέσει
Πάντα θα είναι αδειανό…
Συνεχίζω με τον Ελύτη: Βαθιά στο χώμα και βαθιά στο σώμα μου θα πάω να βρω ποιος είμαι. Πρόκειται για τον στίχο του Ελύτη που μας δίνει το κλειδί για να διαβάσουμε και τον Ονούφριο Ντοβλέτη. Στο χώμα συμπυκνώνεται η έννοια της εντοπιότητας, είτε πρόκειται για την Ελλάδα είτε για επιμέρους τόπους, όπως καταγράφονται σαν ψηφιδωτό πάνω στον χάρτη του ελληνισμού. Ενδεικτικά αναφέρω: Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Σύρος, Τήνος, Μύκονος, Μήλος, Επίδαυρος, Σαλαμίνα, Θήβα, Μικρά Ασία κτλ. Κάθε πόλη, κάθε τόπος, κι ένα ποίημα.Ο Ντοβλέτης παίρνει συνήθως αφορμή από τα απομεινάρια, από τα συντρίμμια, από τον πολιτισμό που αυτοί οι τόποι εκπροσωπούσαν. Βέβαια, τα συντρίμμια δεν είναι μόνο οι πέτρες, συντρίμμια είναι και ο ίδιος. Κι εδώ πάμε στο σώμα. Το σώμα του ποιητή φέρει την ταλαιπωρία, την παρακμή, τη μνήμη της ομορφιάς, την αίσθηση του τραύματος, όπως οι τόποι, τα μνημεία, τα έργα τέχνης και τα σπίτια, στα οποία αναφέρεται. Και εδώ ολοκληρώνεται ο κάπως αυθαίρετος παραλληλισμός μου της ποιητικής συλλογής του Ονούφριου Ντοβλέτη με τον Ελύτη.
Τώρα γενικά ισχύει ως θεωρία και πιστεύεται ότι η ποίηση πρέπει να διαβάζεται εκφώνως, δυνατά. Αυτό ισχύει αλλά και δεν ισχύει ταυτόχρονα για την ποίηση του Ονούφριου Ντοβλέτη. Ο ποιητής μας είναι «πανούργος», χρησιμοποιεί δηλαδή με ευρηματικότητα παρηχήσεις, παρετυμολογίες, εναλλακτικές γραφές, συνηχήσεις, ώστε να εμπλέξει τον αναγνώστη σε ένα παιχνίδι παράλληλων και πολλαπλών ερμηνειών. Την ποίησή του πρέπει να τη δεις γραμμένη. Ορίστε δύο παραδείγματα:
Ακρόπολη – Άκρο πολύ (σελ. 19)
Λυπαρά – Λυποδιαλύτης (σελ. 62)
Θα κλείσω με λίγες σκέψεις πάνω στην τελευταία ενότητα της συλλογής, που έχει τίτλο «Σημαίας απέχθεια ή Πώς καταλήξαμε να τους λέμε όλους εθνικιστές». Πρόκειται για το πιο αναλυτικό και εκτεταμένο πεζό κείμενο του βιβλίου, στο οποίο αντιδιαστέλλει τις έννοιες εθνικιστής και εθνιστής. Παρότι ο ποιητής είναι λειτουργικά δίγλωσσος, κάνει αναφορά στην ξενομανία, στη χρήση και κατάχρηση και εντέλει στην επικυριαρχία της αγγλικής γλώσσας και του αγγλοσαξονικού τρόπου ζωής, του lifestyle για να το πούμε σε… καλά ελληνικά, όπως μας δίδαξε και μας «ξεβλάχεψε» γνωστό περιοδικό και ο μέντοράς του. Η μάχη χάθηκε από τότε. Όμως ο Ντοβλέτης επιμένει να φυλάει Θερμοπύλες και να δίνει μια μάχη οπισθοφυλακών, μια μάχη που όπως δείχνουν τα πράγματα είναι χαμένη. Το τραγικό για τη συγκυρία τη σημερινή είναι το γεγονός ότι ενώ απαιτείται ομοψυχία και συσπείρωση γύρω από την έννοια «ελληνικότητα» με δεδομένη την απειλή και την εκτράχυνση των γειτόνων, οι Νεοέλληνες μοιάζουν να είναι ανεπίγνωτοι ακόμη και στους εορτασμούς τους.
Τελευταία μου φράση. Ο Ντοβλέτης ξεκινάει με έναν διαλογικό χρησμό:
– Απλά εύχομαι, από ανθρώπινο και μόνο ενδιαφέρον,
να είναι καλά.
– Αν είναι καλά όμως
μπορεί να σταματήσει και να γράφει.
Και κλείνει με τα εξής λόγια:
– Μα εγώ
θα γράφω ώσπου να σβήσει το κινητό.
Ή εγώ.
Δεν με νοιάζει τόσο για το κινητό, αλλά ελπίζω ο Ονούφριος Ντοβλέτης να μείνει μαζί μας για πολλά ακόμη χρόνια.
Θάνατος στην Ελλάδα
Ονούφριος Ντοβλέτης
96 σελ.
ISBN 978-618-00-2861-4
Τιμή €12,72
Κεντρική διάθεση: Μαρία Εψήμου – Λόντου 4, 10681, Αθήνα, 2103803334
