Εδώ και δυο τρεις μέρες, στα σόσιαλ και γενικά στο ελληνικό διαδίκτυο συζητιέται πολύ μια αποκάλυψη που ξεκίνησε από την ερευνητική ομάδα XYZ Contagion, με τη συμβολή και άλλων ενεργών κυβερνοπολιτών, όπως ο φίλος μας ο Phrasaortes.
Η αποκάλυψη συνίσταται στο ότι κάποιοι από τους αρθρογράφους του ιστότοπου Protagon (protagon.gr) είναι «ανύπαρκτοι» -θα καταλάβετε πιο κάτω τα εισαγωγικά.
Ας πάρουμε για παράδειγμα τον Δημήτρη Ευθυμάκη, για τον οποίο έχουμε γράψει καναδυό φορές και στο ιστολόγιο. Όπως βλέπετε στη σελίδα του στο Πρόταγκον, από τις αρχές Μαΐου έως τις 17 Ιουνίου δημοσίευσε 20 άρθρα στον ιστότοπο -παναπεί, είναι τακτικός αρθρογράφος, όχι κάποιος περιστασιακός.
Επίσης, φαίνεται να είναι φτασμένος δημοσιογράφος, όχι κάποιος αρχάριος. Όμως, με τον Ευθυμάκη συμβαίνει κάτι περίεργο. Το όνομά του δεν εμφανίζεται πουθενά αλλού, ούτε σε τηλεοπτικό σταθμό, ούτε σε εφημερίδα, ούτε σε περιοδικό, ούτε σε άλλον ιστότοπο. Στις μέρες μας όλοι οι δημοσιογράφοι, ακόμα και όσοι είναι αρκετά τυχεροί ή εύκαμπτοι να έχουν και κρατική θέση, είναι πολυαπασχολούμενοι -πώς αποτελεί εξαίρεση ο Ευθυμάκης;
Ακόμα πιο εντυπωσιακό είναι το γεγονός ότι, στη σελίδα του στο Πρόταγκον το εικονίδιο του Φέισμπουκ και του Τουίτερ, που σε άλλους συντάκτες οδηγεί στο προφίλ του δημοσιογράφου στα αντίστοιχα ΜΚΔ, στην περίπτωση του Ευθυμάκη δεν οδηγεί πουθενά, ενώ το εικονίδιο του μέιλ οδηγεί στο κεντρικό μέιλ του Πρόταγκον! Σε μια εποχή που όλοι οι δημοσιογράφοι έχουν προφίλ στα σόσιαλ, άσχετο αν είναι δραστήριοι σε αυτά, μια τέτοια ολοκληρωτική απουσία φαντάζει αδιανόητη.
Υπάρχει βέβαια η φωτογραφία του Δημ. Ευθυμάκη στο σάιτ, αλλά -έκπληξη!- όπως βρήκαν οι φίλοι ερευνητές, η φωτογραφία του γκριζομάλλη διοπτροφόρου άνδρα διατίθεται στο στοκατζίδικο φωτογραφιών CanStockPhoto.com, με την περιγραφή «Γκριζομάλλης ώριμος άνδρας που ελέγχει λογαριασμούς στο λάπτοπ του». Πληρώνοντας 8 δολάρια μπορείτε να αγοράσετε τη φωτογραφία σε μεγάλο μέγεθος και να τη χρησιμοποιείτε νόμιμα στο σάιτ σας π.χ. για να εικονογραφήσετε ένα άρθρο «Πώς να συμπληρώσετε έξυπνα τη φορολογική σας δήλωση».
Συμπέρασμα; Ή ο κ. Ευθυμάκης συμπληρώνει το εισόδημά του ποζάροντας ως μοντέλο ή η περσόνα Ευθυμάκης είναι πλαστή, κατασκευασμένη, και τα άρθρα του τα γράφει άλλος ή άλλοι.
Παρόμοια χαρακτηριστικά με τον Ευθυμάκη έχει και ο Αλέκος Παπαναστασίου. Από αρχές Μαΐου έως σήμερα έχει 17 άρθρα στο Πρόταγκον, λίγο λιγότερα δηλαδή από τον Ευθυμάκη, αλλά ενώ εκείνος είναι απλώς αρθρογράφος ο Παπαναστασίου ανήκει και στη συντακτική ομάδα του ιστοτόπου.
Kατά τα άλλα, ο κ. Παπαναστασίου είναι εξίσου αόρατος διαδικτυακά όπως και ο κ. Ευθυμάκης. Δεν υπογράφει σε κανένα άλλο έντυπο ή ηλέντυπο, ούτε έχει παρουσία στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης -και πάλι τα εικονίδια πλάι στη φωτογραφία του δεν οδηγούν πουθενά.
Όσο για τη φωτογραφία, θα το μαντέψατε, είναι κι αυτή από στοκατζίδικο, από το Shutterstock.com, όπου προσφέρεται με την περιγραφή «Μεσήλικας καθηγητής με φαλάκρα και γυαλιά» (για την ακρίβεια, το αγγλικό λέει balding, όχι bald όπως θα έλεγα εγώ -ίσως είναι θέμα ορισμού, ίσως από τακτ).
Κατά σύμπτωση, πριν από λίγους μήνες, σε άρθρο μας για τον όρο «λούμπεν», ο φίλος μας ο Θρασύμαχος είχε παρατηρήσει ότι ο όρος είχε χρησιμοποιηθεί για τον Ευάγγ. Αντώναρο από τον Αλέκο Παπαναστασίου, και τότε ο φίλος μας ο Phrasaortes είχε σχολιάσει: Παρεμπιπτόντως, είναι αρκετά ενδιαφέρουσα περίπτωση ο Παπαναστασίου. Εκτός του πρόταγκον δεν υπάρχει πουθενά. Αόρατος εντελώς, κάτι το οποίο είναι σχετικά ύποπτο για δημοσιογράφο που γράφει σε πρωτοσέλιδο μεγάλης ιστοσελίδας. Κι άλλοι αρθρογράφοι του πρόταγκον παρουσιάζουν τέτοια χαρακτηριστικά, όπως για παράδειγμα ο Ευθυμάκης. Όλων τους τα άρθρα μάλιστα έχουν και μια συγκεκριμένη θεματολογία, οπότε μάλλον πρόκειται για συντονισμένη προσπάθεια προπαγάνδας μέσω ψευδωνύμων. Είχα μπει κι εγώ στη συζήτηση, λέγοντας ότι «λένε ότι ο Ευθυμάκης είναι ο Δημήτρης Καμπουράκης». Δεν είναι δική μου άποψη, κάπου το άκουσα να το λένε. Πάντως, ο Ευθυμάκης άρχισε να γράφει στο Πρόταγκον, το μόνον της ζωής του στασίδιον, μετά τη λήξη της συνεργασίας του Καμπουράκη με τον ιστότοπο.
Κοντά σ’ αυτούς, και ο Ανδρέας Στασινός, ο Πέτρος Καράς και η Ματίνα Δελή συμπληρώνουν την πεντάδα των ψεύτικων αρθρογράφων: κι αυτοί δεν έχουν άλλη παρουσία κι έχουν φωτογραφία στοκατζίδικη, ψεύτικη.
Όπως ήταν φυσικό, έγινε μεγάλος θόρυβος στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, φυσικά και με τη δέουσα καζούρα, και βγήκαν και ανέκδοτα όπως «Μπαίνουν οι Δημήτρης Ευθυμάκης, Αλέκος Παπαναστασίου, Ανδρέας Στασινός, Πέτρος Καράς και η Ματίνα Δελή σε ένα μπαρ και συζητάνε για τα ανώνυμα τρολ του διαδικτύου» (ο Παπαναστασίου έχει όντως γράψει άρθρο, το 2018, για τα «τρολ του ΣΥΡΙΖΑ», που τα «πληρώνουμε με τους φόρους μας για να βρίζουν ανώνυμα τον Μητσοτάκη»).
Βγήκαν και μιμίδια με άλλες πασίγνωστες στοκατζίδικες φωτογραφίες, όπως του ηλικιωμένου κυρίου με το φλιτζάνι καφέ, να συνοδεύουν περισπούδαστα δήθεν άρθρα του Πρόταγκον, ή με πειραγμένες φωτογραφίες σαν κι αυτήν, με τη λεζάντα:
Γιατί κινδυνεύει η επενδυτική βαθμίδα από τις κραυγές της αντιπολίτευσης σχετικά με το πόρισμα των ειδικών εμπειρογνωμόνων που δόθηκε στον Εφέτη Ανακριτή για το δυστύχημα στα Τέμπη. Γράφει στο protagon η Ελπινίκη Αλεβιζοπούλου. (Δεν φαίνεται να υπάρχει πρόσωπο με τέτοιο ονοματεπώνυμο στο γκουγκλ).
Αυτά με τη σάτιρα, αλλά διατυπώθηκαν και σοβαρές επικρίσεις, και όχι μόνο από την Αριστερά. Όμως υπήρξε και απάντηση του περιοδικού, και μάλιστα διπλή (ως τώρα που γράφω το άρθρο).
Πρώτα απάντησε, όπως όφειλε, το ίδιο το περιοδικό, με ένα σύντομο σημείωμα με τίτλο «Το Protagon και οι αρθρογράφοι του», που το αναδημοσιεύω ολόκληρο:
Η χρήση ψευδωνύμων στη δημοσιογραφία είναι κοινή και αποδεκτή πρακτική, στην Ελλάδα και διεθνώς, και χρησιμεύει για να προστατεύονται οι αρθρογράφοι και οι πηγές τους.
Άλλοτε τα ψευδώνυμα είναι αληθοφανή και άλλοτε εμφανώς κατασκευασμένα, και άλλοτε τα ψευδώνυμα είναι ατομικά, και χρησιμοποιούνται από ένα πρόσωπο, και άλλοτε ομαδικά, και χρησιμοποιούνται από διαφορετικά πρόσωπα.
Σε κάθε περίπτωση, την ευθύνη για τα ψευδώνυμα κείμενα, όπως και για το υπόλοιπο site, την έχουν ο εκδότης και διευθυντής του. Η χρήση ψευδωνύμων στο Protagon.gr εφαρμόζεται τουλάχιστον από το 2016. Είναι αξιοσημείωτο πως κάποιοι όψιμοι «ερευνητές» του Διαδικτύου (ψευδώνυμοι οι ίδιοι!) το ανακάλυψαν τώρα, μέσα στην προεκλογική περίοδο, ίσως επειδή δεν συμφωνούν με τις απόψεις που εκφράζουν οι αρθρογράφοι. Αλλά αυτό το τελευταίο είναι άσκηση πολιτικής. Το Protagon.gr, από την πλευρά του, θα συνεχίσει να ασκεί δημοσιογραφία.
Νομίζω ότι επιχειρούν να μετατοπίσουν τη συζήτηση. Το πρόβλημα δεν είναι ότι κάποιοι αρθρογράφοι χρησιμοποιούν ψευδώνυμα. Αυτό είναι, όπως σωστά λένε, απολύτως αποδεκτή πρακτική, είτε τα ψευδώνυμα είναι «κατασκευασμένα» (π.χ. Ίακχος, Φορτούνιο, κ. Μάξιμος, Βηματοδότης) είτε «αληθοφανή» (πχ Μ. Καραγάτσης, Κ. Καρθαίος). Το πρόβλημα είναι όταν, με την προσθήκη της φωτογραφίας, καλλιεργείται η εντύπωση ότι ο Δημήτρης Ευθυμάκης είναι ένα καινούργιο, υπαρκτό τάχα πρόσωπο. Το πρόβλημα είναι δηλαδή η εξαπάτηση του αναγνωστικού κοινού, ιδίως όταν η αρθρογραφία από κατασκευασμένες περσόνες γίνεται σε τόσο μεγάλη έκταση (τα 4 από τα 12 ονόματα «αρθρογράφων» στη σχετική σελίδα του Πρόταγκον είναι φέικ, το ένα τρίτο!)
Και βέβαια, όταν οι φέικ αρθρογράφοι δεν γραφουν περί ανέμων και υδάτων αλλά τα πολιτικά τους άρθρα είναι όλα σε μία κατεύθυνση, αναφανδόν φιλοκυβερνητική και φανατικά εναντίον της Αριστεράς, με την κατασκευή πλαστών περσονών (περσονών ή περσόνων; το συζητάμε) πολλαπλασιάζονται οι φωνές. Ο αναγνώστης που διαβάζει ένα υμνητικό για τον Μητσοτάκη άρθρο και βλέπει την υπογραφή του κ. Καμπουράκη, δεν εντυπωσιάζεται. Ξέρει ότι ο Καμπουράκης είναι ενθουσιώδης οπαδός του Μητσοτάκη, οπότε δεν του κάνει μεγάλη εντύπωση -ετούρκεψε ο Σουλτάνος; για νέο μας το λες; Βλέποντας όμως ένα νέο όνομα, όπως νέο ήταν το όνομα του Ευθυμάκη το 2019, αμέσως καταγράφει έναν ακόμα υποστηρικτή. Ακόμα περισσότερο αν υποθέσουμε (όπως αφήνει να εννοηθεί η απάντηση του Πρόταγκον) ότι κάποιοι από τους φέικ είναι συλλογικό ψευδώνυμο άλλων αρθρογράφων, που εμφανίζονται στο Πρόταγκον δύο φορές, μία με το πραγματικό τους όνομα και μία άλλη με το συλλογικό ψευδώνυμο. Αν συμβαίνει κάτι τέτοιο, αβγατίζουν και τα ονόματα στην προμετωπίδα του ιστότοπου -εξαπατούνται δηλαδή και οι διαφημιστές ως προς το ανθρώπινο δυναμικό του ιστότοπου.
Κάτι που προσθέτει στην εξαπάτηση είναι η αναφορά προσωπικών βιωμάτων. Η κ. Ματίνα Δελή, μία από τους πέντε φέικ, σε πρόσφατο άρθρο της, με τίτλο «Ο Μητσοτάκης, ο Πνευματικός και το κοινό αίσθημα» έγραφε: Το έχω ζήσει πρόσφατα με τον πατέρα μου. Σε δημόσιο νοσοκομείο. Το ξέρω ότι δυστυχώς δεν είναι πρωτοτυπία αυτό που λέω. Ο καρκίνος είναι μια σκληρή πραγματικότητα για πολλές οικογένειες. Αμέσως η αρθρογράφος κερδίζει τη συμπάθεια του αναγνώστη, τουλάχιστον τη συμπάθεια όσων αναγνωστών έχουν βιώσει παρόμοια περιπέτεια με συγγενικό τους πρόσωπο. Αν ο αναγνώστης ήξερε ότι η κ. Δελή είναι ψευδώνυμη, μπορεί και να μην χάριζε τη συμπάθειά του τόσο ανεπιφύλακτα.
Υπήρξε και μια δεύτερη απάντηση, από τον αρθρογράφο κ. «Παπαναστασίου». Ο ψευδώνυμος Παπαναστασίου ελάχιστα γράφει ο ίδιος στο άρθρο του, που κατά το πολύ μεγαλύτερο μέρος του είναι παράθεση απόψεων άλλων ομοφρόνων δημοσιογράφων. Ας πούμε, ο Ηλίας Κανέλλης θυμάται ότι και ο Μανόλης Αναγνωστάκης αγαπούσε να χρησιμοποιεί ψευδώνυμα, στην Αυγή ας πούμε, και παραθέτει αρκετά από αυτά. Κι η μυλωνού τον φίλο της, βέβαια, αλλά ξεχνάει ο κ. Κ. ότι ο Αναγνωστάκης, όταν χρησιμοποιούσε «αληθοφανή» ψευδώνυμα όπως Δήμος Κρητικός δεν εξαπατούσε τους αναγνώστες παραθέτοντας φωτογραφία ή βιογραφικό του Κρητικού, ενώ τα ψευδώνυμά του ήταν σχεδόν πάντοτε εφάπαξ, για μία επιστολή, για ένα άρθρο, και όχι επαναλαμβανόμενα, ορισμένα δε ήταν ψευδώνυμα ειδικού σκοπού, όπως ο Μίνως Αμαριώτης, ο στιχουργός του τραγουδιού » Θεόφιλε, Θεόφιλε!» και βέβαια ο Μανούσος Φάσσης, το άλτερ έγκο του για τα σατιρικά στιχουργήματα. (Και βέβαια, όχι μόνο οι παροικούντες την Ιερουσαλήμ αλλά και η γάτα μου ήξεραν ποιος είναι ο Μανούσος Φάσσης!)
Διότι υπάρχει και η παιγνιώδης χρήση των ψευδωνύμων. Γράφει ο φίλος Στρατής Μπουρνάζος στο Φέισμπουκ:
Γιρόδαμος Γουικιδρής, Θεοτούμπης, Αβδούλ Κισλάραγας, Πέτρος Κοτόπητας, Θεοτούμπης, Σκνίπας, Οικονόμος Κενοβαρελίδης: μερικά από τα δεκάδες ψευδώνυμα του Εμμανουήλ Ροΐδη. Ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται αμέσως ότι πρόκειται για ψευδώνυμα. Βασικός κανόνας της ψευδωνυμίας, ιδίως στη δημοσιογραφία: δηλώνεται (π.χ. Ειδικός Συνεργάτης) ή υποδηλώνεται.
Στην περίπτωση του Prοtagon πρόκειται για κάτι εντελώς διαφορετικό: για παραπλάνηση, καθώς τίποτα δεν υπαινισσόταν την ψευδωνυμία, οι αναγνώστες δεν το ήξεραν ούτε μπορούσαν να το υποψιαστούν (από το όνομα ή το ύφος των κειμένων), καθώς μάλιστα οι αρθρογράφοι μόστραραν ως υπαρκτά πρόσωπα με φωτογραφίες αλιευμένες από το shutterstock και άλλα φωτογραφικά πρακτορεία. Αν μάλιστα σταθμίσουμε και άλλες παραμέτρους (τον κεντρικοπολιτικό χαρακτήρα τής fake αρθρογραφίας, τη συστηματικότητά της κλπ.) η υπόθεση παίρνει διαστάσεις μεθοδευμένης απάτης και πολιτικής χειραγώγησης.
Ετσι είναι που τα λέει. Ακόμα κι όταν ο Ροΐδης χρησιμοποιούσε εντελώς αληθοφανή ψευδώνυμα, όπως εκείνο του Αγρινιώτη Διονυσίου Σουρλή, που ανέλαβε να τον υπερασπίσει με τις διάσημες επιστολές του όταν τον κατηγορούσε η Ιερά Σύνοδος για ασέβεια, και παρόλο που πρόσθετε και «προσωπικές πληροφορίες» το έκανε με τρόπο που να φαίνεται ότι πρόκειται για παιχνίδι, όχι για άσκηση παραπλάνησης: Όταν ήμην νέος, υπήγα εις την Πάδοβαν να σπουδάσω ιατρικήν και έπειτα επέστρεψα εδώ, όπου υπανδρεύθην και κατοικώ τριάντα επτά χρόνους. Αλλ’ ο Θεός δεν μου εχάρισεν ούτε αρρώστους ούτε τέκνα’ προ δώδεκα χρόνων, μού επήρε και την γυναίκα μου και, διά να μη μείνω αβασάνιστος, μου έστειλεν εις τον τόπον της ένα οξύν ρευματισμόν, όστις με άφησε παραλυτικόν.
Δεν χωράει αμφιβολία πως η πρακτική του Πρόταγκον επιφέρει καίριο πλήγμα στην (όποια…) αξιοπιστία της δημοσιογραφίας. Ο αναγνώστης που διάβαζε άρθρο του κ. Παπαναστασίου κι έβλεπε και τη φωτογραφία του συμπέραινε ότι ο κ. Παπαναστασίου είναι υπαρκτό πρόσωπο -τώρα μαθαίνει ότι μπορεί να είναι ψευδώνυμο κάποιου άλλου, μπορεί όμως να είναι και εντελώς ανύπαρκτος, τα άρθρα του να γράφονται εκ περιτροπής από όποιον «πραγματικό» αρθρογράφο έχει διάθεση, αύριο μεθαύριο μπορεί και από το ChatGPT αν βελτιώσει λίγο τα ελληνικά του.
Θα πει κάποιος: Και τι σημασία έχει αν υπάρχει ο Ευθυμάκης ή ο Στασινός; Το σημαντικό είναι τα άρθρα, κι όχι ποιος τα υπογράφει. Πέρα απ’ όσα είπαμε πιο πάνω, υπάρχει και η γενική τοποθέτηση, που την εκφράζει εύστοχα πιστεύω ο Γιώργος Νικολού από το Φέισμπουκ:
Όποιος θεωρεί ότι δεν υπάρχει πρόβλημα με τους ανύπαρκτους αρθρογράφους του Protagon ας αναρωτηθεί αν και γιατί έχει πρόβλημα με τα fake accounts στο fb ή στο twitter. Εκτός αν το μόνο πρόβλημά μας είναι ότι τα fake accounts ξεκίνησαν να τα χρησιμοποιούν ο Πούτιν και οι διάφοροι authoritarians ανά τον κόσμο-αλλά αν το μόνο μας πρόβλημα είναι το πρόσημο των εκφραζόμενων απ’ τα fake accounts απόψεων τότε προφανώς η αντίρρησή μας δεν στηρίζεται σε καμία αρχή: είναι βασικά unprincipled.
Με δυο λόγια, οι ανύπαρκτες περσόνες αρθρογράφων που παρίστανται ως υπαρκτές εξαπατούν τον αναγνώστη και διαστρεβλώνουν τους όρους της δημόσιας συζήτησης.
Συναφές και το συμπέρασμα του νομικού Αντώνη Καραμπατζού:
Η συστηματική αυτή εξαπάτηση-παραπλάνηση, με την παράσταση του ψευδούς ως αληθινού, δεν έχει καμία σχέση με την ελευθερία στην ψευδωνυμία ή την ανωνυμία. Δεν τιμά το δημοσιογραφικό λειτούργημα, δημιουργεί συνθήκες υποβάθμισης του δημοσίου διαλόγου, εντείνει την καχυποψία των πολιτών έναντι των μέσων ενημέρωσης.
Κανονικά, θα αρκούσε μία θαρραλέα συγγνώμη εκ μέρους του μέσου, αντί για την περαιτέρω επιμονή στο λάθος.
Και κάτι τελευταίο, διότι μακρηγορήσαμε. Όποιος αρθρογραφεί επώνυμα, κρίνεται -και για το αν λέει αλήθεια ή ψέματα, και για το πώς το λέει. Ο Θανάσης Καρτερός ακόμα και σήμερα «πληρώνει» όσα είχε γράψει για το Τσέρνομπιλ, πριν από 37 χρόνια. (Βέβαια, ο Παύλος Τσίμας, που είχε γράψει πολύ περισσότερα, είναι στο απυρόβλητο διότι στο μεταξύ είδε το φως του και αναβαπτίσθηκε). Από την άλλη, ο φέικ Δημήτρης Ευθυμάκης γράφει διάφορες εξαλλοσύνες, όπως «ο Αλέξης ήδη νιώθει σαν ζαρκαδάκι απέναντι στο αδίστακτο τσιτάχ του Μαξίμου» ή το υπέροχο άρθρο για τον Μονομάχο Μητσοτάκη (το είχα θεωρήσει υποψήφιο για το βραβείο Χρυσή Παρκετέζα του 2022) χωρίς να θίγεται η υπόληψη του πραγματικού προσώπου που κρύβεται πίσω από το ψευδώνυμο (αν βεβαίως υπάρχει ένα πρόσωπο).
Το κατανοώ ότι ντρέπεται να υπογράψει τέτοιους δουλοπρεπείς λιβανωτούς, αλλά να μη βάζει και ψεύτικη φωτογραφία!
