Bill Brandt 1904-1983
1904: Γέννηση στο Αμβούργο της Γερμανίας
1930: Συναντά τον Man Ray στο Παρίσι
1931: Εκδίδει το βιβλίο «The English at home»
1936: Εκδίδει το βιβλίο «A night in London»
1961: Εκδίδει το βιβλίο «Perspectives of Nudes»
1966: Εκδίδει το βιβλίο «Shadow of Light»
1983: Πεθαίνει στο Λονδίνο
Aν και Γερμανός, γεννημένος στο Αμβούργο, στη Μεγάλη Βρετανία ο Bill Brandt βρήκε το πραγματικό φωτογραφικό του «τεριτουάρ». Μετά από μια σύντομη παραμονή στη Γαλλία, περίπου το 1930, όπου επηρεάσθηκε απ’ τη δουλειά του Man Ray, θα βρεθεί στην Αγγλία και συγκεκριμένα στη Σκωτία όπου θα πραγματοποιήσει το κύριο μέρος του έργου του, πάντοτε σε ασπρόμαυρο. Τέσσερις μεγάλες θεματικές αναδύονται στη δουλειά του Brandt.
Η κοινωνική φωτογραφία, η εξπρεσιονιστική πρακτική του τοπίου, οι γραφιστικοί πειραματισμοί γύρω από το γυναικείο σώμα και μια εκπληκτική σειρά πορτραίτων διασημοτήτων (ζωγράφων, συγγραφέων…). Ακολουθώντας χρονολογικά αυτή την πορεία μπορούμε να κατανοήσουμε την εξέλιξη του βλέμματός του που είναι ταυτόχρονα σαφές και πολυδιάστατο.
Η κοινωνικοκεντρική ματιά του στην Αγγλία του 1930 & 1940 εδράζεται σ’ έναν σκοτεινό νατουραλισμό που εκφράζεται απόλυτα σε δύο σημαντικά βιβλία του: Στο «The English at home» (1931) και στο «A night in London» (1936). Στη συνέχεια επιδεικνύοντας ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το φυσικό τοπίο θ’ αναπτύξει μια τεχνοτροπία του μαύρου προκειμένου να επαναπροσδιορίσει την ψυχογραφία ενός τόπου. Στις συνθέσεις του Brandt, νιώθουμε το κλίμα, τον άσχημο καιρό και την μελαγχολία του χρόνου που περνάει. Αναμφισβήτητα το έργο του είναι διαποτισμένο με την ιδέα του θανάτου και το μεγαλύτερο μέρος από τις εικόνες του φέρει τα ίχνη μιας άυλης ύπαρξης.
Ο Brandt θα διατηρήσει αυτή την μοναδική «γραφή» σε μια αξέχαστη σειρά με πορτραίτα καλλιτεχνών. Οι εικόνες του που αναπαριστούν τον Françis Bacon και τον Rene Magritte είναι πραγματικά έργα τέχνης. Θα συγκρατήσουμε ασφαλώς την εκπληκτική γραφιστική του δουλειά γύρω απ’ το γυμνό που ανοίγει νέους ορίζοντες. Χρησιμοποιεί υπερευρυγώνιο φακό για να αλλοιώσει τις προοπτικές, να αποδομήσει τους κανόνες της σύνθεσης και να μεταμορφώσει τα σώματα που φωτογραφίζει σε γλυπτά αφηρημένης τέχνης. Η συγγενής ομοιότητα με τις παραμορφώσεις του Kertesz είναι προφανής. Συναντώνται και οι δύο μέσα σ’ αυτή την παράξενη ενόραση μιας καθαρά φωτογραφικής θεώρησης του γυναικείου σώματος.
Tokyo, Ιαπωνία, 2001
Όταν κοίταξα στο κοντάκτ του φιλμ αυτή τη φωτογραφία δρόμου που είχα βγάλει μ’ ένα φιλμ 400 ISO δεν μου κίνησε το ενδιαφέρον στο πρώτο editing που έκανα. Την αλίευσα εκ νέου κάποιους μήνες αργότερα και έκτοτε έχει γίνει μια απ’ τις αγαπημένες μου εικόνες – φετίχ όταν βρήκε την φόρμα που ήθελε μετά από συνεχείς πειραματισμούς στο εργαστήριό μου. Εδώ, κάτω από τον μεγεθυντήρα «ανέβασα» πολύ τα μαύρα του πίσω πλάνου έχοντας κατά νου τις κατάμαυρες καμινάδες που φωτογράφισε στη Μ. Βρετανία ο Bill Brandt. Έχανα εν γνώσει μου μια κάποια αίσθηση ρεαλισμού, όμως η εικόνα έβγαινε από το πεδίο του ρεπορτάζ για να αποκτήσει μια διάσταση ποιοτική και κινηματογραφική.
Αυτή η «Τοκιώτικη» ατμόσφαιρα του 2001 μου θύμιζε το πολύ καλά α/μ φιλμ του Kengo Mizoguchi που γύρισε στις αρχές της δεκαετίας του 1960.
Το ριζοσπαστικό κοντράστ
Σπεσιαλίστας του κοντράστ και της σκοτεινής ατμόσφαιρας ο Bill Brandt είναι πολύ κοντινός ξάδερφος του Brassaϊ. Όμως οι εικόνες του είναι πιο στεγνές, πιο ρομαντικές, πιο γραφιστικές. Η σύνθεση της εικόνας του και η γεωμετρική δομή της είναι ουσιώδεις στο στυλ του, όμως ποτέ δεν θα κυριαρχήσουν στην συνολική ατμόσφαιρα. Ο Bill Brandt συσκοτίζει ηθελημένα τα πίσω πλάνα, υπερβάλλει στο κοντράστ και δεν διστάζει καθόλου να ξανακακαδράρει τα αρνητικά του. Σε κάθε περίπτωση ξέρει να σταματάει όταν πρέπει. Πριν η φωτογραφία του αρχίσει να γίνεται τεχνητή, κατασκευασμένη και υπερφίαλη, πριν επίσης, χαθεί το μήνυμα στο όνομα μιας πιεσμένης αισθητικής. Με αυτή του την επανερμηνεία του αρνητικού στον μεγεθυντήρα του, το έργο του Bill Brandt μας θυμίζει ότι μια φωτογραφία τέχνης συλλαμβάνεται σε δύο φάσεις. Πρώτα κατά τη λήψη, μπροστά στην πραγματικότητα και στη συνέχεια στη μοναξιά του εργαστηρίου (συμβατικού ή ψηφιακού δεν έχει σημασία!) τη στιγμή που θα δώσουμε την οριστική φόρμα στην εικόνα που έχουμε απαθανατίσει. Δυο στιγμές στενά συνδεδεμένες, όπου το περιεχόμενο και η φόρμα θα συνδιαλέγονται μέσα σε μια υποθετική υποκειμενικότητα. Ακριβώς εδώ, μέσα σ’ αυτή την λεπτεπίλεπτη χρήση δοσολογίας διαφαίνεται ένα στυλ και μια ξεχωριστή όψη του κόσμου.
Ο Bill Brandt υπήρξε πάντοτε για μένα ένας μάγος της σκιάς, μιaς κυρίαρχης σκιάς που σμίλευε με επιδεξιότητα, αφήνοντας να διαφανούν μικρές φωτεινές πηγές στην καρδιά μεγάλων σκοτεινών μαζών. Ο πολύ προσωπικός του τρόπος οικειοποίησης του φωτός προκειμένου να πετύχει αρνητικά με εξαιρετικό «φυσιολογικό» κοντράστ αξίζει να μελετηθεί πολύ προσεκτικά.
Γυμνό στον καθρέπτη, Μασσαλία 1988
Πάντοτε μου άρεσε η ανήσυχη παραξενιά των γυμνών του Bill Brandt. Προσπάθησα να ξαναβρώ αυτή την ατμόσφαιρα χρησιμοποιώντας την αναλογική Hasselblad με τον υπερευρυγώνιο 38mm (τον περίφημο Biogon του μοντέλου SWC). Αυτό το μείγμα μηχανής-φακού είχε κατασκευαστεί για αρχιτεκτονική φωτογραφία κι όχι για γυμνά. Εξ ου και το ενδιαφέρον μου για την “εκτροπή” απ’ την κανονική λειτουργία αυτής της μηχανής και τη λήψη μίας μοναδικής εικόνας όπου γραφισμός και γυμνό εμπνέονται από το έργο του Bill Brandt.
Από το έργο του Bill Brandt έχω συγκρατήσει δύο ακόμη θεμελιώδεις αρχές:
– Το γραφιστικό ενδιαφέρον για τους φακούς μικρής εστιακής απόστασης των οποίων δεν πρέπει να θεωρήσουμε υπερβολικές τις παραμορφώσεις εάν αυτές δικαιολογούνται από τη γενικότερη σύνθεση της εικόνας και ενσωματώνονται στο πνεύμα μιας σειράς. Με αυτόν τον τρόπο ήξερε να μεταμορφώνει ένα οπτικό «ελάττωμα» σε νέο καλλιτεχνικό όραμα.
– Η αναμφισβήτητη οπτική δύναμη των βαθύτατων μαύρων του. Ο Brandt μ’ έμαθε να μην φοβάμαι τις ζώνες που είναι πραγματικά μπουκωμένες στο μαύρο, γιατί είναι διαβολικά όμορφο το βαθύ μαύρο, το έντονο και ακέραιο! Όπως
ο Soulages στη ζωγραφική του κάνει από το μαύρο ένα «φωτεινό» χρώμα. Ένα μάθημα που προσπάθησα να εφαρμόσω στο βιβλίο μου «Noir Vertical».
BILL BRANDT «Σκιά & Φως»
Ένα έργο-ρετροσπεκτίβα, που μεταφράστηκε στα γαλλικά για λογαριασμό των εκδόσεων Hazan το 2003. Πρόκειται για μια καλή επισκόπηση του έργου του Bill Brandt.
Mε αφορμή την έκδοση του βιβλίου του Ιnfluences με τις φωτογραφικές επιρροές που δέχτηκε, ο εδώ και πολλά χρόνια τακτικός Γάλλος συνεργάτης μας Jean Christophe Béchet, μας προτείνει ένα οδοιπορικό μέσα από τα μονοπάτια της ιστορίας της φωτογραφίας.
Ο J.C.B. σταχυολόγησε 51 ονόματα γι’ αυτή τη σύντομη ιστορία της φωτογραφίας που είναι ταυτόχρονα πρακτική και αυτοβιογραφική. Έτσι θα σας προτείνουμε ανά τακτά διαστήματα και από ένα νέο κεφάλαιο αυτού του εξαίρετου βιβλίου ακολουθώντας την χρονολογική σειρά γέννησης των φωτογράφων.
Τ.Τζίμας
