Μπέι Ντάο: «Το ρόδο του χρόνου»

Μια από τις πιο σημαντικές –αν όχι η σημαντικότερη– παραμέτρους του σύγχρονου ποιητικού γίγνεσθαι είναι η κυκλοφορία ποιητικών έργων προερχόμενων από διαφορετικές γλωσσικές και πολιτιστικές παραδόσεις και η γνωριμία του κοινού μαζί τους μέσα σε ένα πλαίσιο δημιουργίας και διαμόρφωσης μιας κοινής, πλέον, οικουμενικής πολιτιστικής και, πιο συγκεκριμένα, ποιητικής παράδοσης, ενός κοινού προσανατολισμού και ορίζοντα. Μέσα σε αυτό ακριβώς το πλαίσιο θα πρέπει να εντάξει και να ερμηνεύσει κανείς την πρόσφατη έκδοση των ποιημάτων του Κινέζου ποιητή Μπέι Ντάο, ενός από τους σημαντικότερους λογοτέχνες της χώρας του, αλλά και παγκοσμίως. Πρόκειται για έναν ποιητή που, όπως γίνεται φανερό από την πρώτη ανάγνωση των ποιημάτων που προσφέρονται στο ελληνόγλωσσο κοινό στην εξαιρετική μετάφραση του Αναστάση Βιστωνίτη, διαθέτει τη δική του ποιητική ιδιοσυγκρασία, που έγκειται κατά βάση σε μια εξωστρεφή ποιητική έκφραση που δεν στοχεύει τόσο στην αυτοαναφορά, όσο στην ετεροαναφορά, η οποία προσλαμβάνει τη χροιά και τον χαρακτήρα της απεύθυνσης προς τον άλλον, τον άνθρωπο, τη φύση, το εξωτερικό περιβάλλον, τον κόσμο. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο, η ποίηση του Ντάο μπορεί να εκπέμπει σε τόσο πολλές κατευθύνσεις και να ενταχθεί σε ένα παγκόσμιο, πανανθρώπινο περίγραμμα μέσα από το οποίο δύναται, απρόσκοπτα, να καταυγάσει το μήνυμά της.

Κεντρική μέσα στο ποιητικό σύμπαν του λογοτέχνη είναι η έννοια της λέξης, ως εργαλείο, ως όργανο και μέσο, αλλά και ως αδιαμόρφωτο υλικό που προσδοκά τη μορφοποίηση και τη σχηματοποίησή του σε έργο τέχνης. Αυτή ακριβώς η διαδικασία είναι που παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον στο μέτρο και στον βαθμό που το ποίημα προσφέρεται σαν εξέλιξη και όχι σαν ολοκληρωμένη εργασία, προσφέρεται δηλαδή στην κίνηση και την εξέλιξή του και όχι τόσο στην ακίνητη και ακινητοποιημένη του μορφή, σε ένα σχήμα που μοιάζει άκαμπτο και παγωμένο. Το ειδοποιό αυτό χαρακτηριστικό της ποίησης του Ντάο είναι που προσδίδει στο έργο του μια σπάνια ζωντάνια, μια ευελιξία και μια κινητικότητα και το κάνει να μετακυλίει από το επίπεδο του λόγου στο επίπεδο της πράξης, της ποιητικής πράξης όπως μπορεί να νοηθεί η σύνθεση υπό την καταλυτική επενέργεια και συνδρομή της έμπνευσης, αλλά και της σκέψης. Γιατί αυτό ακριβώς που προκρίνεται και προεξάρχει, αυτό που αναδύεται με απόλυτο δυναμισμό από τους στίχους του ποιητή είναι οι βαθιές ρίζες που έχει η τέχνη του στη λογική και τη νόηση, στη σκέψη και την περίσκεψη για αυτό που αποτελεί την ουσία όχι πια της ζωής, αλλά της ίδιας της τέχνης. Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι συχνά δίνεται η εντύπωση πως τα ποιήματα του Ντάο απέχουν λίγο-πολύ από την πραγματικότητα όπως αυτή υπάρχει ως συνέχεια, ως ολότητα και σύνθεση των επιμέρους μερών της και διαμορφώνουν μια δική τους, παράλληλη πραγματικότητα που συνίσταται από λέξεις, από λεκτικά σύνολα που αποδίδουν σκέψεις ή εικόνες, όπως αυτές συλλαμβάνονται με τη δύναμη μιας φαντασίας που λειτουργεί με τους δικούς της νόμους και κανόνες, τις δικές της αρχές, το δικό της, εν τέλει, όραμα.

{jb_quote}Ποίηση, λοιπόν, όχι απλώς και μόνο υποσχετική ενός καλύτερου αύριο, αλλά ποίηση που το πραγματώνει, το κάνει να φαντάζει απτό και αληθινό μπροστά στα μάτια του αναγνώστη.{/jb_quote}

Μεγάλο μέρος των ποιημάτων του Ντάο εκκινεί και αφορμάται από φυσικά στοιχεία, από τη φυσική συνθήκη με τον τρόπο που αυτή εισχωρεί στην αντίστοιχη ανθρώπινη, για να της προσδώσει το ιδιαίτερο στίγμα και τη λειτουργία της. Η φύση δηλαδή βρίσκει πάντα τη θέση της ως μήτρα της δημιουργίας, ως αρχή των πάντων και με αυτή την ιδιότητά της γίνεται αντιληπτή από τον ποιητή και περνά μέσα στη στιχουργία του: ο Μάρτιος φτερουγίζει έξω από την πόρτα// κάποια μπαμπού λικνίζονται/ κάποιος κολυμπάει κάτω από τη γη/ έχει περάσει η χιονοθύελλα/ μαζεύονται ξανά οι πεταλούδες// σαν μια πίστη σ’ ακολουθώ/ εσύ ακολουθείς το θάνατο («Αφοσίωση»). Αυτή ακριβώς η ιδιότητα της φύσης μετακυλίει από το πεδίο της πραγματικότητας και μεταφέρεται στο πεδίο της τέχνης, καθιστώντας την τελευταία ικανή να λειτουργεί ως τέτοια, ως κιβωτός δηλαδή και ως αφετηρία του νέου κόσμου, ο οποίος είναι γερά θεμελιωμένος πάνω στον λόγο, νοούμενο στην εσωτερικευμένη και εξωτερικευμένη του όψη, ως λογική και έκφραση μαζί. Ο Ντάο επανέρχεται συχνά σε αυτό το σχήμα για να αντικρίσει πράγματι στην ποίηση όχι απλώς και μόνο την ελπίδα, την προοπτική, την υπόσχεση, αλλά κυριολεκτικά την πράξη εκείνη της ανανέωσης, της αναγέννησης και της θεώρησης του φαινομένου της τέχνης ως φαινόμενο πια της ίδιας της ζωής. Έτσι μπορεί να εξηγηθεί και ο έντονος παλμός από τον οποίο εμφορείται η ποίησή του, ένας παλμός που άλλοτε προσλαμβάνει μια επιθετική, διεκδικητική χροιά και άλλοτε χαμηλώνει για να μπορέσει να αναδειχθεί η λυρικότητα και ο στοχασμός των στίχων.

Ποίηση, λοιπόν, όχι απλώς και μόνο υποσχετική ενός καλύτερου αύριο, αλλά ποίηση που το πραγματώνει, το κάνει να φαντάζει απτό και αληθινό μπροστά στα μάτια του αναγνώστη. Κι αυτό, στην πραγματικότητα, συμβαίνει επειδή για τον Ντάο η ποίηση είναι βίωμα, είναι συνεχής και εντατική τριβή με όσα οι λέξεις κομίζουν ως πρώτη ύλη που επιζητά τη διευθέτησή της μέσα στον κόσμο του ποιήματος. Έχει ιδιαίτερη σημασία και ξεχωριστές προεκτάσεις το γεγονός ότι η ποίηση, για τον Ντάο, καθίσταται ένα έδαφος που παρουσιάζει τον χαρακτήρα και τα χαρακτηριστικά μιας πατρίδας. Ο ίδιος ο ποιητής, έχοντας χάσει την αληθινή του πατρίδα, καθώς αναγκάστηκε να αυτοεξοριστεί μετά την αιματηρή καταστολή της εξέγερσης των σπουδαστών στην Πλατεία Τιενανμέν, την οποία είχε εμπνεύσει με την καλλιτεχνική και πολιτική του δράση και λόγω της οποίας περιέπεσε σε δυσμένεια, φαίνεται πως επιδιώκει και θέλει να αναγνωρίσει στην τέχνη του τη νέα πατρίδα, εισηγούμενος και μια πρόταση για τον τρόπο με τον οποίο κάθε άνθρωπος θα πρέπει να αντιλαμβάνεται και να υπερασπίζεται την έννοια τoυ οικείου τόπου, την έννοια της δικής του προέλευσης και καταγωγής. Ο Ντάο καταφάσκει ξεκάθαρα σε μια μεταβατική πράξη και πρακτική που θέλει τον άνθρωπο να αναγνωρίζει ως πατρίδα του τη δημιουργία όχι καθεαυτή, αλλά στον βαθμό που τίθεται στην υπηρεσία του ανθρώπου, από τη μία, και του ωραίου, από την άλλη. Οι δύο αυτές πτυχές και όψεις του καλλιτεχνικού φαινομένου συμπλέκονται αίροντας τον άνθρωπο σε ένα υψηλότερο επίπεδο, εκεί όπου η πατρίδα έχει απολέσει το ρεαλιστικό, κυριολεκτικό της περίγραμμα και περιεχόμενο κι έχει μετακυλήσει σε ένα επίπεδο αφαιρετικό για να λειτουργήσει πολύ περισσότερο αφηρημένα, ως έννοια δηλαδή και πράξη που αφορά τη διαχρονία, την αντοχή και τη διάρκεια. Μια τέτοια πατρίδα φτιάχνει με τους στίχους του ο Ντάο και την προσφέρει στον αναγνώστη προκειμένου αυτός να περιηγηθεί, να την εξερευνήσει και να ανακαλύψει τα κομμάτια εκείνα που μοιάζουν με τη δική του εσωτερική πατρίδα, αλλά και αυτά που διαφοροποιούνται πλουτίζοντας έτσι το παγκόσμιο ανθρώπινο γίγνεσθαι, το παγκόσμιο ανθρώπινο ψηφιδωτό.