Την Κυριακή το βράδυ θα γίνει στο Χόλιγουντ η τελετή απονομής των Όσκαρ, που εμείς τα λέμε έτσι αλλά οι Αμερικανοί τα λένε Academy Awards, διότι τα απονέμει η Ακαδημία Κινηματογραφικών Τεχνών και Επιστημών. Θα είναι η 96η διοργάνωση. Κάποιοι μπορεί να ξενυχτήσουν για να τη δουν, εγώ πάντως όχι, παρόλο που θα υπάρχει και ελληνικό ενδιαφέρον, αφού η ταινία Poor Things του Γιώργου Λάνθιμου είναι υποψήφια για 11 βραβεία, ανάμεσά τους και για το «μεγάλο» βραβείο, της καλύτερης ταινίας.
Για ποιον λόγο τα λέμε Όσκαρ, θα διαβάσετε παρακάτω. Η αλήθεια είναι πάντως ότι τόσα χρόνια που λειτουργεί το ιστολόγιο δεν έτυχε να ασχοληθούμε με τον θεσμό, παρά μόνο παρεμπιπτόντως -ας πούμε, πρόπερσι είχαμε γράψει ένα άρθρο με αφορμή το χαστούκι που είχε ρίξει, κατά τη διάρκεια της απονομής, ο ηθοποιός Γουίλ Σμιθ στον παρουσιαστή Κρις Ροκ, επειδή ο παρουσιαστής έκανε ένα αστείο για τη γυναίκα του ηθοποιού. Αλλά το άρθρο εκείνο περισσότερο ασχολιόταν με την ετυμολογία και τα άλλα λεξιλογικά του χαστουκιού και με διάσημα χαστούκια του ελληνικού κινηματογράφου, και ελάχιστα με τα Όσκαρ.
Το σημερινό άρθρο το οφείλουμε στον φίλο μας Θόδωρο Πέππα, που πρόσφατα χαρήκαμε ένα άρθρο του για τους μεταφρασμένους τίτλους κινηματογραφικών ταινιών. Ο Θόδωρος μού πρότεινε να γράψει κάτι για τα Όσκαρ ως θεσμό, με έμφαση στα λεξιλογικά και την Ελλάδα, και για τίτλους ταινιών που έχουν βραβευτεί με Όσκαρ και έχουν γίνει παροιμιώδεις.
Τελικά, διαπιστώσαμε ότι ένα άρθρο δεν φτάνει, ότι θα χρειάζονταν περισσότερα. Σήμερα λοιπόν δημοσιεύουμε το πρώτο «οσκαρικό» μας άρθρο, υπό τύπον εισαγωγής, και θα ακολουθήσουν κι άλλα, μάλλον δύο, ανάλογα με την όρεξη του Θόδωρου -το επόμενο ίσως σε κανα μήνα.
Πριν δώσω τον λόγο στον Θόδωρο, να πω δυο λόγια για τα φρασεολογικά του Όσκαρ. Στο slang.gr βρίσκω τη φράση «Το Όσκαρ θα πάρεις;», που λέγεται σε κάποιον που σκίζεται στη δουλειά ενώ δεν πρόκειται να έχει κάποιο απτό όφελος (ή που είναι τελειομανής και ψείρας). Επίσης, αν και δεν το έχει το σλανγκρ, συχνά αναφέρουμε το Όσκαρ ειρωνικά, ας πούμε «πήρε Όσκαρ μαλακίας» ή «Το Όσκαρ της μαλακίας το κερδίζει ο…».
Λέξεις των Όσκαρ λοιπόν και για Όσκαρ. Tις εικόνες τις έστειλε ο φίλος μας ο Θόδωρος.
ΛΕΞΕΙΣ ΓΙΑ ΟΣΚΑΡ
Είναι περίεργη η γοητεία που ασκεί στο κοινό, παγκόσμια, η προσμονή της απονομής των Όσκαρ, η ανυπομονησία για τις υποψηφιότητες, η αναζήτηση των αποτελεσμάτων (καθώς η ώρα διεξαγωγής της τελετής είναι απόλυτα απαγορευτική για ραδιοφωνική ή τηλεοπτική παρακολούθηση στη χώρα μας με εξαίρεση τους νυχτοφύλακες!) και, κυρίως, οι ατέλειωτες συζητήσεις, προφορικές και διαδικτυακές, μετά. Συζήτηση για το αν έπρεπε να βραβευθεί ο Α αντί του Β, γιατί δεν βραβεύτηκε ποτέ ο Γ, κοκ. Ακόμα πιο εντυπωσιακό, παίρνοντας μάλιστα το δεδομένο ότι η συντριπτική πλειοψηφία από μας δεν έχει δει τις περισσότερες από τις ταινίες που διαγωνίζονται, το ότι και γνώμη έχουμε και, πολύ συχνά, με φανατισμό την εκφέρουμε υπέρ ή κατά ταινίας, σκηνοθέτη, ηθοποιού αλλά και ολόκληρης της Ακαδημίας.
Δεν είναι παράξενο λοιπόν πως λέξεις αλλά και φράσεις από τις ταινίες αυτές έχουν περάσει στην καθομιλουμένη, στη γλώσσα του τύπου πολιτικού και αθλητικού ,αλλά και σε δηλώσεις κάθε μορφής. Λεξιλογώντας πρώτα την ίδια λέξη για τα βραβεία, καθώς η επίσημη ονομασία, Academy Awards, είναι Βραβεία της Αμερικανικής Ακαδημίας Κινηματογράφου, που είναι όμως ευρύτερα γνωστά ως Όσκαρ, πάλι δεν έχουμε ετυμολογική ομοφωνία.
Επικρατέστερη είναι η εξήγηση που έλκει το όνομά τους από την Margaret Herrick, διευθυντικό στέλεχος και υπεύθυνη βιβλιοθήκης της Ακαδημίας που αποκάλυψε ότι της θύμιζε κάποιο θείο της που λεγόταν Όσκαρ από τη στιγμή που πρωτοείδε το αγαλματίδιο. Διηγήθηκε την ιστορία το 1938 στο περιοδικό Los Angeles Examiner, προσθέτοντας πως συχνά αστειευόταν με το σύζυγό της λέγοντας εναλλάξ τη φράση «How’s your uncle Oscar». Αλλά σύζυγος υπάρχει και σε άλλη, πιο «ασθενή» εκδοχή. Η Μπέττυ Ντέηβις στην αυτοβιογραφία της, το 1962, έγραφε πως εκείνη το επινόησε ήδη από το 1936 επειδή η …οπίσθια όψη του αγαλματιδίου έμοιαζε με την αντίστοιχη του πρώτου συζύγου της Harmon Oscar Nelson. Καθώς το ύψους 34 εκατοστών επιχρυσωμένο αγαλματίδιο, που απεικονίζει έναν γυμνό άνδρα με σπαθί πάνω σε μπομπίνες φιλμ έχει απαθανατισθεί σε εκατομμύρια φωτογραφίες, αλλά από την εμπροσθία πλευρά είναι αδύνατη η σύγκριση με τον (ουδέποτε επίσης φωτογραφηθέντα) γλουτό του κυρίου Νέλσον! Και ένας δημοσιογράφος, ο Sidney Skolsky, δήλωσε πως αυτός το εμπνεύστηκε το 1934 αλλά τον διαψεύδει δικό του κείμενο πριν την Τελετή Απονομής της ίδιας χρονιάς που γράφει ότι «…αποκαλούνται Όσκαρ» «these statues are called ‘Oscars’»
Η πιο διάσημη λέξη από τίτλο βραβευθέντος φιλμ είναι μακράν Ο Νονός, λέξη προαχθείσα σε …ουσιαστικό με τη σημασία του αρχηγού συμμορίας, εκείνου που κινεί παράνομα νήματα σε διάφορους τομείς. Εάν αναζητήσει κανείς στο Γκουγκλ τη λέξη «νονός» ή «νονοί» βγαίνουν σελίδες επί σελίδων, που δεν αφορούν βέβαια μόνο θρησκευτικές λεπτομέρειες ή βαφτιστικά είδη. Ακόμα περισσότερες αναδύονται αν σε συνδυασμό με τις λέξεις «νύχτας» ή «ποδοσφαίρου». Η ταινία κέρδισε επιπλέον δημοσιότητα με την άρνηση του βασικού πρωταγωνιστή Μάρλον Μπράντο να παραλάβει το Όσκαρ, στέλνοντας στη θέση του μια Ινδιάνα. Αυτή, πριγκίπισσα των Απάτσι μάλιστα όπως έγραψαν οι ελληνικές εφημερίδες (αθώοι, όμως, οι δημοσιογράφοι, ο ίδιος ο Φράνσις Κόπολα το μετέφερε) έβγαλε ένα λογύδριο για την καταπίεση των ινδιάνων και αποχώρησε ενώ καμιά δεκαριά άτομα κρατάγανε τον John Wayne που έχοντας πολύ σοβαρά τους ρόλους του ήθελε να εκφράσει εμπράκτως την προσβεβλημένη αγανάκτησή του!
Άλλη μια λέξη που δυσκόλεψε ιδιαίτερα τους Έλληνες δημοσιογράφους ήταν το όνομα του συγγραφέα, ο οποίος είχε κάνει και το σενάριο επίσης κερδίζοντας Όσκαρ για αυτό. Τον Mario Puzo που έχει λίαν πρόσφορο έδαφος για ολίσθημα, παρά πως σαφές «τσ» ακούγεται σε διπλό “z” όπως στο ragazza καλού κακού τον έγραψαν Μάριο Πούκιο», αλλά σε άλλη σελίδα διαφήμιση της ταινίας αναφέρεται μετά τη βράβευση που εκμεταλλεύεται την βράβευση τον αναφέρει ως «Μάριο Πούτζο», ακολουθώντας την κατά …Γεώργιο Καραϊσκάκη προφορά του οργάνου με «τζ»! Η αλήθεια είναι πως ούτε το γιουτιούμπιο λύνει την απορία αφού στην βράβευση του 1973 ο Τζακ Λέμμον τον προφέρει με την πλέον …αθυρόστομη προφορά, ενώ τον επόμενο χρόνο-καθότι ο Μάριο έκανε νταμπλ-ο Τζέημς Μίτσενερ τον προφέρει «Πούζο». Κάθε Νονός, διότι ο βασικός Νονός , Δον Κορλεόνε, επίσης έκανε το νταμπλ με Όσκαρ για Μπράντο και Ντε Νίρο σε ώριμη και νεαρή ηλικία αντίστοιχα, κατέθεσε και μια ατάκα που επανελήφθη χιλιάδες φορές σε προφορικό και γραπτό λόγο. Στον πρώτο η ατάκα «θα του κάνω μια προσφορά που δεν θα μπορέσει να αρνηθεί» και που έφτασε να χρησιμοποιείται σε πολλές περιπτώσεις, όπως στην πρώτη μέσω γκουγκλ αναζήτηση για ανανεώσεις συμβολαίων αθλητών. Η ατάκα από τον δεύτερο Νονό «κράτα τους φίλους σου κοντά και τους εχθρούς σου ακόμα κοντύτερα» είναι αντίθετα δημοφιλέστατη σε παραπολιτικά ρεπορτάζ, ιδίως επί ενδοκομματικών συγκρούσεων.
Η κάλυψη στον ελληνικό τύπο ήταν ανύπαρκτη, προπολεμικά, όσο μπορεί τουλάχιστον να δει κανείς από τις ηλεκτρονικά προσβάσιμες εφημερίδες. Αν και ρεπορτάζ ή ειδήσεις για σταρ του Χόλλυγουντ είναι συχνό φαινόμενο-το Εμπρός μάλιστα έχει πρωτοσέλιδο τρίστηλο με την «Ερωτική Ζωή της Γκλόρια Βάνσον»(sic)-η πρώτη τελετή, που έγινε στις 16 Μαΐου του 1929, δεν αναφέρεται πουθενά. Όχι πως και στις ΗΠΑ χάλασε ο κόσμος, η προσέλευση στην τελετή απονομής «έγραψε» μόλις 270 άτομα.
Το ωραίο όμως είναι πως την επόμενη μέρα των πρώτων Όσκαρ η ελληνική εφημερίδα είχε είδηση, «εξ Όσλο της Νορβηγίας» την πρόταση για «Νόμπελ φιλολογίας», όπως το γράφει, στον Έριχ Μαρία Ρεμάρκ «για το διήγημά του Ουδέν νεώτερον εις το Δυτικόν Μέτωπον». Και το μεν Νόμπελ δεν το κέρδισε -πήγε στον Τόμας Μαν- το συγκεκριμένο έργο, όμως, έγινε ταινία και κέρδισε 2 Όσκαρ στα βραβεία του 1930 (και όταν ξαναγυρίστηκε το 2022 πήρε άλλα 4). Αντίθετα ο George Bernard Shaw, που είχε ήδη το Νόμπελ Λογοτεχνίας από το 1925, πήρε και Όσκαρ σεναρίου το 1938, για την κινηματογραφική προσαρμογή του δικού του έργου Πυγμαλίων, το οποίο όταν έγινε μιούζικαλ με τίτλο Ωραία μου Κυρία είδε την κινηματογραφική μεταφορά του να παίρνει άλλα …οκτώ! (με το «είδε» εννοούμε το έργο, ο συγγραφέας του είχε αποθάνει προ πολλού!). Αφού όμως μιλάμε για «νταμπλ» (ποδοσφαιρικό λεξιδάνειο!) φαίνεται όμως και ο Μπομπ Ντίλαν ήταν αποφασισμένος να μπει στο ίδιο υψηλό επίπεδο βραβείων γιατί κέρδισε το Όσκαρ καλύτερου τραγουδιού από το 2000 για το τραγούδι του “Things Have Changed” στην ταινία “Wonder Boys” και επίσης το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 2016.
Το ενδιαφέρον για τα Όσκαρ στην Ελλάδα αρχίζει να σπιθίζει μετά τον πόλεμο και ασφαλώς έπαιξε ρόλο σε αυτό η νίκη της Κατίνας Παξινού που το 1943 πήρε Όσκαρ δεύτερου ρόλου στην πρώτη της κινηματογραφική εμφάνιση. Ο τίτλος του φιλμ «Για ποιον χτυπά η Καμπάνα» βεβαιότατα χρησιμοποιήθηκε πολλές φορές, καθώς και η φράση «Κανένας άνθρωπος δεν είναι νησί» που υπάρχει στους αρχικούς τίτλους της ταινίας (όπως και στην προμετωπίδα του βιβλίου) σε βαθμό που γενική εντύπωση είναι πως ανήκουν στον (επίσης Νομπελίστα) συγγραφέα Χεμινγουέη. Η αλήθεια όμως είναι πως προέρχονται από ένα κείμενο με τίτλο «17ος Διαλογισμός» («Meditation XVII») που έγραψε το 1624 ο Άγγλος ποιητής John Donne «No man is an island….therefore never send to know for whom the bell tolls; it tolls for thee».
Η πρώτη φορά που αναφέρεται διαφημιστικά η βράβευση φιλμ με Όσκαρ θα έλθει με τη «Συμφωνία Κυρίων», με δόση εθνικής υπερηφάνειας μάλιστα καθώς βραβευμένος είναι «…και ο πολυθόρυβος συμπατριώτης μας σκηνοθέτης Ελία Καζάν» όπως έγραψε στην κριτική των Νέων Ταινιών της εφημερίδας Ελευθερία ο Μ.ΠΛ. που ήταν βέβαια ο Μάριος Πλωρίτης. Το «Νέων Ταινιών» βέβαια ηχεί κάπως περίεργα, με ημερομηνία Φεβρουαρίου 1949 όταν ο Καζάν κρατούσε το Όσκαρ ήδη από τον περασμένο Απρίλιο, αλλά ήταν και ταραγμένες εποχές εδώ.
Eν καιρώ, η συνέχεια….!
