Καίτη Στεφανάκη, Στις άκριες γυναικείων χωραφιών, εκδ. Εντευκτηρίου, Θεσσαλονίκη 2021.
Η συλλογή διηγημάτων της Καίτης Στεφανάκη Στις άκριες γυναικείων χωραφιών είναι ένα βιβλίο ποιητικό, με την αύρα της Κρήτης και του Θερμαϊκού, με γεύσεις, αφές, σωματικότητα. Εικοσιέξι ιστορίες με συνεκτικό ιστό το παραμύθι, χωρισμένες σε τρία μέρη, Τα Παραμύθια, οι Παραβολές, Τα χειρόγραφα· και ένα Υστερόγραφο.
Οι ιστορίες εξελίσσονται σπονδυλωτά. Η Στεφανάκη κεντάει σταυροβελονιά. Αντλεί μοτίβα από την παράδοση, δημιουργεί μυθοπλασίες από βιώματα, από το σπίτι στο χωριό, τη μητέρα, τη γιαγιά, τις εγγονές. Οι γενιές διασταυρώνονται στον χρόνο. Ανοίγουν μεταξύ τους έναν διάλογο με βασική θεματική τη θέση της γυναίκας. Στον χορό των λέξεων παρεμβάλλονται όρνια και σαρκοβόρα τέρατα. Ξεπηδούν θεότητες της ελληνικής μυθολογίας: η Γοργώ με τα πελώρια μάτια και τα φίδια στα μαλλιά, η Μέδουσα, η Ελενθώ –θεά των πόνων του τοκετού–, η Δηώ –το καλό ξωτικό της αυλής. Ενώνονται με μύθους άλλων λαών.
[…] Όταν, πολύ αργότερα, στη χώρα των Τευτόνων, διάβασα πρώτη φορά το παραμύθι με το Rumpelstilzchen –τον Κοντοδαχτυλούλη, που λέμε στα ελληνικά–, ένιωσα πως οι μύθοι των ανθρώπων ήτανε ακόμα εκεί βαθιά σαν φυλαχτό πολύτιμο και χαραγμένο μες στα κύτταρα, μία αρχέγονη μαγιά, ένα προζύμι που φούσκωνε και έβγαινε από τη μήτρα κάθε τόπου, εποχής και γλώσσας, κάθε φορά κι αλλιώς αλλά και ίδιο. […] (σελ. 91)
Οι ιστορίες ξετυλίγονται κινηματογραφικά και με ρυθμό. Συνθέτουν ένα σύμπαν υπερρεαλιστικό, μαγικό. Καταφθάνει ο Λουκιανός από τα Σαμόσατα της μακρινής Συρίας, για να διεισδύσει στο παιχνίδι της μυθοπλασίας. Μέσα σε κλίμα ονειρικό, με τα αρχέτυπα να κυριαρχούν, εικονογραφούνται στιγμιότυπα καθημερινής ζωής από την εποχή της μητέρας και της γιαγιάς.
[…] Για χρόνια όμορφα που τα ’ζησα παιδί, είχαμε δυαρχία· τότε η γιαγιά η Μαρία ήταν συγκυβερνώσα δύναμη. Εκεί οι γυναίκες έπλεκαν, κεντούσαν, μπορεί και φασολάκια να καθάριζαν, όμως μιλούσαν κι ιστορούσαν –ιστορίες παλιές και νέες, συχνά ανακατεμένες κι απ΄ την αρχή πλεγμένες, δεν είχε διαφορά· τότε το παρελθόν έμοιαζε πολύ με το παρόν, το μέλλον φάνταζε κι αυτό γνωστό. Κι οι ιστορίες ζωντανεύαν στο μετά και στο ξανά μετά και στο αναμεταξύ· στο μεταξύ των γενεών το δίκτυο ακόμα λειτουργούσε. Μέσο κοινωνικής δικτύωσης ήτανε τότε ο καφές ο τούρκικος, δεν είχε ακόμα μετονομαστεί σε ελληνικό. (σελ. 37)
Με τη μνήμη παρούσα, η μνήμη είναι κάθαρση και ιστορία (σελ. 38), στήνονται σκηνές. Ήθη μιας άλλης εποχής. Η Κατοχή, οι Γερμανοί, η πατριαρχία. […] Γιατί την εποχή εκείνη, για να υπάρχει μια γυναίκα, έπρεπε σε κάποιον να ανήκει (σελ. 48). Τα κορίτσια ήταν ανεπιθύμητα, έπρεπε να μείνουν παρθένα και αμόρφωτα.[…] Και εδώ με λύπη σάς το ομολογώ, δεν είχα καταφέρει τη γνώμη να αλλάξω στον ξερακιανό κι απολυταρχικό της κύρη. Δεν θα άφηνε αυτός την κόρη, την παρθένα του, ξένα αρσενικά να του σπιλώσουν, στον δρόμο, στο πήγαινε-έλα στο σχολειό να του την ξεμυαλίσουν, καλύτερα αμόρφωτη, της φτάνουν όσα ξέρει (σελ. 25).
Το σπίτι της γέννησης με τη μάνα και τις επισκέψεις στην αυλή. Καφέδες, τσικουδιά, ζωντανοί, πεθαμένοι, και ένα παιδί που γράφει τα χειρόγραφά του. Κατοικεί σ’ ένα πλατωνικό σπήλαιο και έχει ανάγκη από παιδεία. Συνομιλεί με ξωτικά. Αφήνει το ασυνείδητο ελεύθερο. Βγαίνουν από το βάθος οι θυμοί, οι χαρές, οι λύπες, ο έρωτας. Στο μεταξύ καταποντίζονται αερόπλοια, επαναλαμβάνοντας την ιστορία του Ιωνά.
[…] Οι δυο τους έζησαν έτη πολλά μες στην κοιλιά του κήτους. Νύχτες και μέρες διηγούνταν εναλλάξ παράξενες κι αλλοπαρμένες ιστορίες. Λένε ότι το κήτος αισθανότανε τα γέλια τους ωσάν γαργαλητό στα εντόσθιά του, γι’ αυτό και συνεχώς υποθαλάσσια ρεψίματα ακούγονταν, που ανεβαίνανε αφρός στην επιφάνεια κι έκαναν τα χελιδονόψαρα να θέλουν ν’ ανεβούν στα σύννεφα και τα δελφίνια να χορεύουν στον αέρα.[…] (σελ. 24)
Η παιδική ηλικία, η ενηλικίωση. Μυρωδιές, ήχοι, γεύσεις. Μύθοι και αλληγορίες με βιωματική, κυρίως εξομολογητική και ποιητική γραφή.
Στο διήγημα «Επίσκεψη», αναβιώνει ο μύθος της Άλκηστης που παρεδόθη ψυχή τε και σώματι στον Άδμητο, γιατί το θέλησε η ίδια. Στην ώρα του απογευματινού καφέ εμφανίζεται μια γυναίκα από το παρελθόν. Έρχεται από χειροκίνητους καιρούς, όχι με τον ηλεκτρικό (σελ. 62). Είναι υπέρμαχος της συζυγικής πίστης, ακόμα και να θάβονται οι γυναίκες ζωντανές με τους άνδρες τους, όταν εκείνοι πεθαίνουν –ένα βάρβαρο έθιμο που επικρατούσε στην αρχαία Ινδία.
[…] Οι γυναίκες της αυλής οργίστηκαν ακόμα περισσότερο με αυτά τα λόγια, άρχισαν να πετούν επάνω της ό, τι είχανε στα χέρια τους και βρίσκανε μπροστά τους.
Νιάαααρ, στρίγκλισε η Τειρεσία από ψηλά, γάτα ξανά σκαρφαλωμένη σε ψηλό κλαρί για να γλιτώσει.
-Τον εαυτό σου να αγαπάς! φώναζαν τώρα οι γυναίκες έξαλλες. Πώς θα αγαπήσεις άλλον, αφού δεν αγαπάς εσένα; Ποια είσαι εσύ που ’ρθες εδώ για να κλαφτείς κι όλο και περισσότερο θολώνεις; Σκιά, σκιά είσαι κι αραιώνεις. Εξαφανίσου! Μια επινόηση ανδρική είσαι μονάχα!
Η γυναίκα δίπλα στη μητέρα πράγματι δεν υπήρχε πια, αέρας είχε γίνει τελικά, σκόνη. Κι αλήθεια, μια χούφτα σκόνη είχε απομείνει μόνο στο σκαμνί ή μήπως ήταν στάχτη; (σελ. 64)
Η συμβολική αναφορά στην πρόοδο που έχει συντελεστεί όσον αφορά το ζήτημα της γυναικείας χειραφέτησης, καταλήγει σε ένα υπέροχο ποίημα, «Το ΑΩ». (σελ. 66)
Όνειρα και τραύματα, έρωτας και θάνατος. Γλωσσοπλαστία, ευρηματικότητα, φαντασία. Ιστορίες της αυλής, του ονείρου και του μύθου. Μια επίσκεψη στη λαϊκή καταλήγει σε ένα κείμενο-ποίηση (δαύοις απάλας ετάρας εν στήθεσιν, σελ. 82-84). Η Καίτη Στεφανάκη στη γεμάτη σημαινόμενα συλλογή της με τίτλο Στις άκριες γυναικείων χωραφιών, υφαίνει με κλωστή χρυσή. Με εικονοποιία πλαστική, με σύμβολα και εξωλογικά στοιχεία, όπως στα λαϊκά παραμύθια, αποτυπώνει έναν κόσμο που ρέπει προς τα αρχετυπικά σημεία του βάθους της ψυχής και του πολιτισμού. Ο δρόμος, ο κήπος, το σπίτι, είναι μια γωνιά πολιτισμού. Είναι ο αισθητός κόσμος, τον οποίο η Στεφανάκη ντύνει με την ονειρική και εφιαλτική του πλευρά.
⸙⸙⸙
[Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ. Ζωγραφική: Vasily Ivanovich Shukhaev. Δείτε τα περιεχόμενα του πέμπτου ηλεκτρονικού μας τεύχους εδώ.]
