Eίδα αποσπάσματα από τη μεγάλη τηλεοπτικη συνέντευξη του Διονύση Σαββόπουλου στον Σταύρο Θεοδωράκη, και γενικά μου άρεσε, αλλά το απόσπασμα που έχει προκαλέσει τόση συζήτηση στα σόσιαλ το έχασα. Θα ήταν σε στιγμή που η χειρίστρια του διαυλεπιλογέα έκανε διαυλοπεριήγηση.
Οπότε, αφού δεν ήμουν αυτόπτης, μεταφέρω το επίμαχο απόσπασμα από κάποιο σάιτ μουσικών ενδιαφερόντων.
Για την ραπ και την τραπ μουσική μίλησε, μεταξύ πολλών άλλων, ο Διονύσης Σαββόπουλος όταν συνάντησε τον Σταύρο Θεοδωράκη στους Πρωταγωνιστές του Alpha με αφορμή τα 80 χρόνια του Διονύση Σαββόπουλου.
«Το ραπ βγαίνει από το rhapsody, τη λέξη ραψωδία, δηλαδή από τον Όμηρο. Τα πρώτα μεγάλα ραπ διεθνή σουξέ είναι η Ιλιάδα και η Οδύσσεια. Εγώ παρακολουθώ με ενδιαφέρον τους ράπερ και τους τράπερ», ανέφερε ο μουσικοσυνθέτης.
«Μολονότι το θέμα τους είναι πολύ ναρκισσιστικό. Δηλαδή όλο λιμουζίνες, καλάσνικοφ, ναρκωτικά και εμφανίζονται με κάτι γυαλιά έτσι να πούμε. Χάλια! Παρόλα αυτά το παρακολουθώ όλο αυτό» εξήγησε.
Πολύ καλά κάνει ο Διονύσης Σαββόπουλος και παρακολουθεί τη ραπ, είναι πολύ ενδιαφέρον μουσικό και κοινωνικό φαινόμενο -και, παρόλο που έγινε σχεδόν ογδόντα χρονών, δεν απαξιώνει τα νεότερα καλλιτεχνικά ρεύματα, όπως κάνουν πολλοί μόλις καβατζάρουν τα σαράντα.
Αλλά ο θόρυβος δεν προκλήθηκε επειδή ο Σαββόπουλος (δήλωσε ότι) παρακολουθεί τη ραπ και την τραπ ούτε επειδή επικρίνει κάποιους πρωταγωνιστές της σκηνής αυτής. Το σούσουρο έγινε για την πρώτη παράγραφο των δηλώσεών του: Το ραπ βγαίνει από το rhapsody, τη λέξη ραψωδία, δηλαδή από τον Όμηρο. Τα πρώτα μεγάλα ραπ διεθνή σουξέ είναι η Ιλιάδα και η Οδύσσεια.
Στα σόσιαλ έγιναν μερικά αστεία σχόλια -ας πούμε, ένας φίλος έγραψε ότι η ραπ βγαίνει από τη ραψωδία και η τραπ από την Τραπεζούντα. Δυο τρεις σχολιαστές έγραψαν στο Τουίτερ ότι η δήλωση αυτή είναι δείγμα γεροντικής άνοιας, μια κακιασμένη άποψη που δείχνει πολλά για τους ίδιους και τίποτα για τον Σαββόπουλο. Διότι βέβαια οι εθνικιστικές παρετυμολογήσεις α λα Πορτοκάλος και η αναγωγή των πάντων στους αρχαίους ημών προγόνους δεν είναι αποκλειστικότητα της τρίτης ηλικίας αλλά δυστυχώς απαντούν σε όλες τις ηλικίες, ίσως μάλιστα περισσότερο στα -άντα παρά στα -ήντα.
Εκτός αυτού, κατά σύμπτωση τυχαίνει να έχω στο ηλετεφτεράκι μου την εξής καταχώριση (ή καταχώρηση, μη μαλώσουμε τώρα):
Διονύσης Σαββόπουλος (παίρνοντας το βραβείο που του απένειμε το ‘Αετοπούλειο’): «Το ‘ραπ’ βγαίνει από το ‘ράψοντι’. ‘Αρα ο πρώτος ράπερ ήταν ο ‘Ομηρος»
Ελευθεροτυπία, 8.2.95, σ. 2
Επομένως, ο Διονύσης αυτά τα πράγματα τα λέει τουλάχιστον από τότε που ήταν πενηντάρης, άρα δεν οφείλονται στην ηλικία του οι απόψεις του.
Τη σημείωση την είχα κρατήσει, επειδή μελετάω τα αντιδάνεια, κι αν το ραπ βγαίνει από το ράψοντι, τότε είναι αντιδάνειο. Αν όχι, όχι -όπως έλεγε εκείνο το παλιό ανέκδοτο.
Και δεν είναι. Το ραπ δεν βγαίνει από το rhapsody, από τη ραψωδία. Όπως λέει και το ετυμολογικό λεξικό του Μπαμπινιώτη, «δεν ευσταθεί η διαδεδομένη παρετυμολογική αναγωγή στο ελληνογενές αγγλ. rhapsody «ραψωδία» «.
Η αμερικανική λέξη rap εμφανίστηκε περί το 1979 στη νιουγιορκέζικη αργκό για το συγκεκριμένο είδος μουσικής, ανάγεται δε ατο αγγλικό ρήμα rap = χτυπάω, δίνω επανειλημμένα χτυπήματα, που είναι ηχομιμητικής αρχής και απαντάει από τον Μεσαίωνα. Προηγουμένως, στην αμερικάνικη αργκό είχε εμφανιστεί η σημασία «κουβεντιάζω χαλαρά», που έγινε δημοφιλής στην αφροαμερικάνικη καθομιλουμένη από το 1965.
Η ραψωδία, πάλι, είναι σύνθετο από το ράπτω και ωδή, όπου το ράπτω σήμαινε συνθέτω. Λέει ας πούμε ο Πίνδαρος «εν νεαροίς ύμνοις ράψαντες αοιδήν».
Να πούμε εδώ ότι η λέξη είναι της κλασικής αρχαιότητας, δεν υπήρχε στην εποχή του Ομήρου. Ο Όμηρος, αν υπήρξε ως ένα ιστορικό πρόσωπο, δεν έγραψε ραψωδίες, και όχι μόνο επειδή δεν υπήρχε η λέξη: ο χωρισμός των ομηρικών επών σε 24 μέρη (που ονομάστηκαν ραψωδίες) έγινε στα χρόνια του Πεισίστρατου.
Οπότε, η πορτοκαλίστικη ετυμολογία του Σαββόπουλου δεν ισχύει, ούτε ως προς την ετυμολογία καθαυτήν, ούτε ως προς το «από τη ραψωδία, δηλαδή από τον Όμηρο». Αλλά μάλλον δεν είναι «του Σαββόπουλου» η ετυμολογία, αφού είναι πράγματι διαδεδομένη -εκτός αν ο Σαββόπουλος υπήρξε ο πρώτος διδάξας.
Να πω επίσης ότι διαφωνώ με την άποψη ότι «ο Όμηρος ήταν ο πρώτος ράπερ» -ακριβέστερα, δεν μου αρέσει το χούι που έχουμε πολλοί Έλληνες να ανάγουμε τα πάντα στους αρχαίους και δη στον Όμηρο και να λέμε «τα αγγλικά είναι ομηρική διάλεκτος», «τα πρώτα ρομπότ περιγράφονται στον Όμηρο», «η πίτσα/το σούσι/η καρμπονάρα/η σαμπάνια/το κεμπάπ έχουν τις ρίζες τους στην αρχαία Ελλάδα / στον Όμηρο» και πάει λέγοντας.
Παρόλο που είναι χαριτωμένο, και που πρέπει να το έχουν και άλλοι αρχαίοι λαοί, Αιγύπτιοι ή Εβραίοι αίφνης, δεν είναι σωστό και δεν είναι και εντελώς ανώδυνο, αφού εντείνει τους εθνικούς μυθους που τόσο μας έχουν στοιχίσει.
Ενώ όμως θεωρώ πως λαθεύει σε αυτά ο αγαπητός Διονύσης Σαββόπουλος, θεωρώ ότι σε τίποτα δεν μειώνουν την αξία του και την προσφορά του, παρά την πολιτική του μεταστροφή, που άλλωστε κι αυτή δεν είναι απόρροια της μεγάλης ηλικίας, αφού συνέβη τη μακρινή δεκαετία του 80. Άλλωστε, προσωπικά δεν συμμερίζομαι την παροιμία που αγαπάει να χρησιμοποιεί το ΚΚΕ «τα στερνά τιμούν τα πρώτα» και ούτε ο Λένιν τη συμμεριζόταν καθώς είχε πάντοτε σε εκτίμηση τον Πλεχάνοφ. Ο Στάλιν, ναι -και γι’ αυτό πάνω από τα μισά μέλη της Κεντρικής Επιτροπής του κόμματος των Μπολσεβίκων που εξελέγησαν στο συνέδριο του 1934 βρήκαν τον θάνατο σε μεταγενέστερες εκκαθαρίσεις. Εγώ πιστεύω πως τα στερνά δεν σβήνουν τα πρώτα.
(Στη μακρινή δεκαετία του 80, σε ένα πολιτιστικό αχτίφ στον Περισσό, κάποιοι νεαροί πνέαμε μένεα εναντίον του Σαββόπουλου, και θυμάμαι ότι ο Γρηγόρης Φαράκος, ο «δογματικός» είχε μιλήσει με πολλή σύνεση για το πώς πρέπει να αντιμετωπίζει το κόμμα τους καλλιτέχνες).
Θα πείτε, να μη σταθούμε στην ετυμολογία -δεν είναι η ραπ κάτι καινούργιο, αφού δίνει την πρωτοκαθεδρία στον λόγο, στον στίχο, και όχι στη μουσική; Και μάλιστα αφού οι στίχοι απαγγέλλονται μάλλον παρά τραγουδιούνται; Ναι, ασφαλώς είναι κάτι καινούργιο, πάντως όχι από παρθενογένεση (να αναφέρουμε, ας πούμε, τα talking blues). Και ασφαλώς έχει μεγάλο ενδιαφέρον -και καλά κάνει ο Σαββόπουλος, όπως έγραψα και πιο πάνω, να την παρακολουθεί αντί να την περιφρονεί. Αλλά δεν ξέρω αν στέκει η παρομοίωση με τους αρχαίους αοιδούς, αν δηλαδή η δική τους μουσική συνοδεία ήταν υποτυπώδης. Και ποτέ δεν θα το μάθουμε με βεβαιότητα.
Οπότε, ας θεωρήσουμε πως η σύγκριση της Ιλιάδας και της Οδύσσειας με τη ραπ έγινε καλλιτεχνική αδεία, ας κρατήσουμε ότι ετυμολογικά η ραπ δεν έχει καμιά σχέση με τη ραψωδία, κι ας ευχηθούμε στον Διονύση Σαββόπουλο να είναι πάντα ακμαίος και υγιής!
