Σήμερα, 8 Ιανουαρίου, συμπληρώνονται 79 χρόνια από την αυτοκτονία του αγαπημένου μου ποιητή Ναπολέοντα Λαπαθιώτη. Κάθε χρόνο, τη μέρα τούτη ή την κοντινότερη Κυριακή, το ιστολόγιο συνηθίζει να δημοσιεύει ένα άρθρο σχετικό με τον ποιητή, παρουσιάζοντας είτε κάποιο άγνωστο κείμενό του είτε στοιχεία για τη ζωή του.
Στη φετινή δημοσίευση θα παρουσιάσω μερικά στιχουργήματα του Λαπαθιώτη, που βρίσκονται χειρόγραφα στο τμήμα του αρχείου του που απόκειται στο ΕΛΙΑ και που είναι δημόσια προσβάσιμο. Τα χαρακτηρίζω «φαιδρά», παρόλο που η λέξη έχει και αρνητική σημασία, επειδή δεν είναι, όλα, ακριβώς σατιρικά -αλλά είναι γραμμένα με ανάλαφρη, ευτράπελη διάθεση. Επίσης, βρίθουν από λογοπαίγνια και αποτελούν επίδειξη στιχουργικής αρτιότητας και μαστοριάς. Κάποια είναι επιγράμματα. Πολλά από αυτά γράφτηκαν το 1922, όταν ο ποιητής ήταν 34 ετών.
Κάποια από τα επιγράμματα υπάρχουν ήδη στο Διαδίκτυο π.χ. στον παλιό μου ιστότοπο. Άλλα δεν έχουν δημοσιευτεί ονλάιν, αλλά μόνο στα Μικροφιλολογικά Τετράδια από τον φίλο Λευτέρη Παπαλεοντίου.
Ξεκινάω με το πρώτο, που πρέπει να είναι το παλιότερο -είναι αχρονολόγητο βέβαια. Πρόκειται για ένα μπιλιετάκι προς τον Τάκη Παπατζώνη:
Τάκην Παπατζώνην
Αν θες δος τον Δ’Αννούντσιον,
μαζί και το Κοράνιον,
στον κομιστή τον βλάκα.
Πότε θα πιούμε πούντσιον;
και πότε και στον Ράνιον
θα πάγωμεν την πλάκα;
Το μπιλιετάκι αυτό το αναφέρει ο Παπατζώνης στο άρθρο που έγραψε στη Νέα Εστία όταν πέθανε ο Λαπαθιώτης (Λαπαθιώτης, μετέωρο και σκιά). Εκεί γράφει ότι όντως ο Λαπαθιώτης ήθελε το Κοράνι και το βιβλίο του ντ’Ανούντσιο, και όντως έπιναν παντς εκείνη την εποχή και ότι πράγματι ήθελαν να πάνε στον οπτικό τον Ράνιο για να εμφανίσουν μια φωτογραφική πλάκα.
Ο κομιστής ήταν στρατιώτης. Ο πατέρας του Λαπαθιώτη ήταν στρατηγός και είχε ορντινάντζες, που έκαναν και όλα τα θελήματα της οικογένειας και τα ψώνια κτλ. χωρίς αυτό να θεωρείται καταχρηστικό.
Τλα
Να δούμε κι άλλο ένα μπιλιετάκι, ελαφρώς αθυρόστομο, όπου πάλι εμφανίζεται στρατιώτης κομιστής, αλλά αυτή τη φορά από τη φρουρά των ευζώνων, μια και απευθύνεται στον Νίκο Αποστολόπουλο, που ήταν τότε (1925) διευθυντής του πολιτικού γραφείου του Προέδρου της Δημοκρατίας. Ο Αποστολόπουλος ήταν στενός φίλος του Λαπαθιώτη και στο αρχείο του (πάλι στο ΕΛΙΑ) υπάρχουν πολλά χειρόγραφα σημειώματα σαν κι αυτό.
Τετράστιχον επίγραμμα του φέροντος ευζώνου
Ο κομιστής, ως βλέπετε, δεν είναι κόμης-τις:
απλώς το Κυβερνείον σας φυλάττει, και τον κήπον·
δεν αποκλείει πλην αυτό, ως λαύρος εραστής,
να επιβαίνη ικανών κομήτων και πριγκίπων…
To επόμενο στιχούργημα έχει γλωσσικό ενδιαφέρον και γλωσσικό αντικείμενο αφού είναι μια έμμετρη λεξικογραφική σημείωση για την αργκό των χασικλήδων. Το χαρτί είναι σκισμένο και δεν φαίνεται η χρονολογία, που πρέπει πάντως να είναι το 1922. ‘Εχει ήδη δημοσιευτεί στο περιοδικό Λέξη και στον παλιό μου ιστότοπο.
….Οσάκις οι «ντερβίσσηδες», καλά «μαστουρωμένοι»,
την «τσίκα» τους φουμέρνοντας, στο «μάπαν» έχουν κάτσει,
συνήθως ένας απ’ αυτούς, «χαρμάνι» πάντα, μένει,
απ’ όξω, και παραφυλά μην τους «μπλοκάρουν μπάτσοι»
και βολτετζάρει, σα σκοπός εκεί, σιμά στις γρίλλιες:
αυτό, στη γλώσσαν την argot, καλείται κοινώς: «τσίλλιες»!
(Άπαξ, αυτήν, δια παντός, την ερμηνείαν δίδων,
κλείω και την παρένθεσιν περί των χασικλήδων…)
Και δεύτερο σημείωμα, είδος γλωσσάρι:
Λεξιλόγιον, απαραίτητον δια την κατανόησιν μερικών όρων:
ντερβίσσης = χασικλής.
μαστουρωμένος = στα κέφια.
τσίκα = μια τραβηξιά χασίσι.
μάπας = αργιλές που φουμέρνουν το χασίσι.
χαρμάνι = εντελώς νηστικός, επομένως νηφάλιος.
μπλοκάρω = περικυκλώνω.
μπάτσος = χωροφύλακας.
Κι ένα πολιτικό επίγραμμα, για τα στέμματα, πάλι του 1922:
Επίγραμμά μου σχετικόν
με τα κομμένα «Στέμματα»,
ολίγον τι πολιτικόν,
για να ξυπνούν τα αίματα…
Ω της ενδόξου χώρας μας νοήμονες πολίται,
το Κράτος, φευ, σας συνιστά θερμώς: μη τα πωλήτε!
Μα να προσθέσει θα ’πρεπε: και μη τ’ αναπολήτε!
12/6/1922
Προσέξτε τη ρίμα «πολίται – πωλείτε» και την επανάληψή της στο «αναπολείτε».
Κι άλλο ένα, επίσης του 1922, αυτό με «ομοιοκαταληξία – μωσαϊκό«, για τον αρμοστή Στεργιάδη -σημειώνω ότι ο Λαπαθιώτης ήταν βενιζελικός και αντιμοναρχικός.
Επίγραμμα
Αν, καθώς λεν, διπρόσωπος είναι κι ο Στεργιάδης,
κι αν όντως ερωτοτροπεί μ’ αυτό το καθεστώς,
μες στους προδότας, ας γραφεί, προδότης ξακουστός:
δεν τον χωρεί παράδεισος, και δεν τον στέργει άδης…
26/7/1922
Kι ένα της ίδιας εποχής, και πάλι με ρίμες-μωσαϊκά, αλλά με πείραγμα σε φίλο που του άρεσαν, όπως φαίνεται, τα αγόρια.
Oλίγα περί Μάνεση…
Αν -τη στιγμή που βρίσκεσθε μετά του φίλου Μάνεση,
μιλώντας για δεν ξέρω τι, με τεμπελιό και μ’ άνεση-
τύχει μπροστά σας και περνούν δουλίτσες, παραμάνες ή
κοπέλες, μην ανησυχείς περί του φίλου Μάνεση:
Αυτά δεν τον απασχολούν μήτε στ’ αστεία. Μ’ αν εσύ
κοτάς, για πε
μονάχα «παι…»
και πριν ακόμα βγει το «…δι!» τον έχασες το Μάνεση!…
26/3/1922
Και κλείνουμε με ένα στιχούργημα με λογοπαίγνιο, κι αυτό προς τον Νίκο Αποστολόπουλο. Αξίζει να σημειωθεί ότι για το διαγλωσσικό αυτό λογοπαίγνιο του Λαπαθιώτη υπάρχει μαρτυρία, αλλά δεν θυμάμαι τώρα από ποιον, που βεβαιώνει ότι το έπλασε εκείνη την ώρα, μέσα στο τραμ. Τα Παραπήγματα ήταν στρατιωτικές εγκαταστάσεις και κατ’ επέκταση η περιοχή γύρω από το σημερινό άγαλμα Βενιζέλου. Το στιχούργημα το έχω παραθέσει σε παλιότερο άρθρο περί λογοπαιγνίων.
Τα καλαμπούρια, ως γνωστόν, ο Νίκος τ’ αγαπάει’
του στέλνω ένα, το λοιπόν, απ’ τα καλά μου δείγματα:
Μια μέρα που πηγαίναμε να πάρουμε το τσάι,
σε κάποιο σπίτι φιλικό, κοντά στα Παραπήγματα,
την ώρα που ‘φθανε το τραμ στην ορισμένη στάση,
κι ένας εισπράκτωρ φώναζεν απ’ έξω «Αρεταίειον»,
είπε ο γράφων το παρόν, και δίχως να διστάσει:
— Ορθώς ελάλησεν: εδώ είναι arrêt και τέιον!
31/1/1926
Στα γαλλικά, arrêt είναι η στάση.
Στο αρχείο Λαπαθιώτη, τα φαιδρά ή σατιρικά ή λογοπαικτικά στιχουργήματα αραιώνουν πολύ μετά το 1933 -μόνο ένα ή δυο υπάρχουν περί το 1937. Ίσως βέβαια να βρίσκονται στο (πολύ μεγαλύτερο σε όγκο) τμήμα του αρχείου που δεν είναι διαθέσιμο στο κοινό, αλλά έτσι κι αλλιώς μετά το 1937 ο ποιητής πολύ σπάνια είχε ευφρόσυνη διάθεση…
