Όταν γράφουμε ένα βιβλίο, είτε αυτό είναι πεζογραφικό είτε ποιητικό, κινούμαστε σε δύο άξονες: πρώτο, θεματικά, και δεύτερο, καλλιτεχνικά. Το βιβλίο κρίνεται ως προς το τι θέλει να πει και, το σημαντικότερο, ως προς τον τρόπο που το λέει. Αυτό ισχύει για όλα τα βιβλία και για όλα τα έργα τέχνης, σε όλους τους καιρούς. Ο κανόνας είναι απαράβατος. Το αποτέλεσμα είναι εκείνο που μετρά ή, ακριβέστερα, εκείνο που μας μετρά. Εδώ θα ήθελα να διευκρινίσω πως δεν μιλώ για το αποτέλεσμα που πετυχαίνει ο συγγραφέας, αλλά και για το αποτέλεσμα που πετυχαίνει ως προς τη σύλληψη του έργου και ο ίδιος αποδέκτης, ή για να το πω διαφορετικά, κατά πόσο το βιβλίο καθίσταται αποτελεσματικό στην ψυχή του αναγνώστη. Αυτό το τελευταίο, η αποτελεσματικότητα, μπορεί ενδεχομένως να προκαλεί μια νέα σχέση μεταξύ του έργου και του αναγνώστη, εφόσον στοχεύει να καταστήσει τον δέκτη του συμμέτοχο στο εκπεφρασμένο βίωμα του καλλιτέχνη.
Αν προσέξατε, προσπαθώ να θεωρήσω την ποιητική δημιουργία ως καθαρή καλλιτεχνία, εφόσον είναι και αυτή ένα έργο τέχνης, όπως η εικαστική έκφραση των ζωγράφων και των άλλων επιμέρους καλλιτεχνών. Το παράδειγμα μάλιστα μας το δίνει εδώ η πρώτη και ογκώδης ποιητική συλλογή της Δήμητρας Δημητρίου, που χωρεί δυνητικά περισσότερες από μία συλλογές, καθώς προσπαθεί να χωρέσει στοιβαγμένες μέσα της φωνές που αναδρομούν σε τραγικά βιώματα του λαού της, καθώς αυτή τα επωμίζεται σωματικά και τα αναπαριστά με τη συνδρομή και οπτικού υλικού.
Αγωνίες είναι το όνομα των βιωμάτων που την κυκλώνουν σπαρακτικά, με κεκρυμμένη στο βάθος τρυφερότητα ή μάλλον απαρηγόρητη ευαισθησία αθεράπευτου τραύματος. Ο γυμνός τίτλος «Αγωνίες» επιχειρεί θαρρώ να ανακαλέσει και να παραπέμψει προς το πρωτότυπο, δηλαδή στις εικαστικές Αγωνίες του ζωγράφου Διαμαντή. Το σημαντικό εν προκειμένω είναι η φόρτιση της λέξης. Η ποιήτρια θέλει να υποβάλει ότι η ποίηση δεν πρέπει να είναι περιγραφική ιστορία, αλλά να προσηλώνεται σαν σταυρωμένο σώμα με τα καρφιά του πόνου και του μαρτυρίου. Υπό αυτή την έννοια και οι στίχοι είναι καρφωμένοι κι αιματωμένοι μέσα από τη δυναμική της ιστορίας που ενορχηστρώνει αβάστακτο καημό. Σε τούτο θα πρέπει να επισημάνουμε και τη μυθιστορηματική ανάπτυξη της ποίησης, όπως τη δίνει η Δήμητρα Δημητρίου, στηριγμένη σε γεγονότα από τη σύγχρονη κυπριακή τραγωδία και κυρίως τον βιασμό του νησιού από τους εξωτερικούς εισβολείς και τους εσωτερικούς ραγιάδες υποταγμένους. Η απροσκύνητη ποιήτρια επαναστατεί και ανασυντάσσεται δυναμικά προς πάσα κατεύθυνση, πατώντας επάνω σε μνήμες και γεγονότα που τα αναπλάθει ευρηματικά. Το βιβλίο της είναι μια ηχηρή πράξη πολιτική, και τούτο συντελείται ως έκφραση ανάγκης θεληματικής. Και θέλει δηλαδή και είναι πολιτικό, δοξαστικό για το θαύμα που ήταν ο τόπος, και συνάμα καταγγελτικό για τα πάθια και τη μεγάλη αδικία που επέφερε η τουρκική εισβολή και η συνεχιζόμενη κατοχή.
Μέσα σε όλο αυτό το πολύπτυχο δείγμα της αγωνίας της και της αγάπης της για την πατρίδα υπάρχουν στοιχεία που νομίζω θα κέρδιζαν ακόμη περισσότερο εάν δεν λέγονταν ευθέως, αλλά καταλαβαίνω και τον λόγο που η Δήμητρα Δημητρίου επιχειρεί να τα εκθέσει ξεκάθαρα. Υπάρχουν πάντως εξαίρετα περάσματα, όπου η ποιήτρια πετυχαίνει με οξεία ευαισθησία την απόλυτη ισορροπία, και ως παράδειγμα επικαλούμαι το ποίημα «Πράξη πέμπτη» από τη σπονδυλωτή ενότητα «Σημείο με θέα (View-point)». Για του λόγου το αληθές, παραθέτω το ποίημα.
{jb_quote} Οριοθετεί τον δικό της τρόπο έκφρασης, που διαισθάνομαι ότι θα προωθήσει, μέσα από τη συνειδητή δική της αισθητική της μοναξιάς, έναν νέο τρόπο δημιουργικής αντίστασης. {/jb_quote}
[ΠΡΑΞΗ ΠΕΜΠΤΗ]
Πίσω από τα τρανεμένα δέντρα, οι πατούσες του βυθίζονταν αργά στη λάσπη, αφήνοντας πίσω τους χνάρια βαθιά και μαυροπράσινα. Έστρωσε έναν γαλάζιο χάρτη κατάχαμα, που καθρεφτίστηκε σαν κρύσταλλο στον θόλο του ουρανού. «Αν θέλεις να κάνεις έναν χάρτη του κόσμου», είπε ο γυμνοσάλιαγκας, «πρέπει ο χάρτης σου να έχει την έκταση του κόσμου», αν θέλεις να μετρήσεις πατρίδες, θέλω να πω, πρέπει να μετρήσεις την έκταση του γαλάζιου, το βάθος του, τα όριά του, την περιεκτικότητά του σε σταγονίδια βροχής, τις πενήντα συν μία εκατομμύρια αποχρώσεις του, τις κοσμικές τις συναρτήσεις του και να δεις ποια από όλες αυτές σου ταιριάζει, από ποια γωνία διαθλάται το φως μας μέσα σ’ αυτά τα σταγονίδια, ποια εκτροπή (και πόση) παρουσιάζει ο καθένας μας μέσα από όλα αυτά τα πρίσματα, σε πόσα χρώματα αναλύεται το φάσμα που μας εμπεριέχει και, εν τέλει, αν θα μπορέσει ποτέ κανείς ν’ αγγίξει την καρδιά του. «Αν καταφέρεις», ψιθύρισε ο σάλιαγκας, «αν καταφέρεις ποτέ ν’ αγγίξεις το γαλάζιο, να φτάσεις στο τέλος της οπτικής εικόνας του, ο χάρτης αυτός θα γίνει για πάντα δικός σου». Αυτά είπε, κι ο ουρανός, από γαλάζιος που ήταν, είχε ήδη βαφτεί μπλε σκούρο, απλώνοντας ένα πέπλο χρυσαφί και πορφυρό στον ορίζοντα, υπόσχεση για το πιθάρι εκείνο με τα χρυσά νομίσματα, που περιμένει εκείνον που θ’ αγγίξει την καρδιά του.
(δαγκωμένα πέλματα και το χρυσό
δοξάρι του ήλιου)
Δείτε τους συμβολισμούς, το γαλάζιο κυρίως, τα όρια και το βάθος και την έκτασή του, που πρέπει να το πλάσει και να το αγγίξει ο γυμνοσάλιαγκας στον στοχασμό του. Εκεί που χύνονται, ωσάν τον Κύριο των Ουρανών υπό μορφή χρυσής βροχής, νομίσματα ικανά ν’ αγγίξουν την καρδιά μας. Με τούτο θέλω να πιστεύω ότι η ποιήτρια ευαγγελίζεται την αναστάσιμη Αμμόχωστο και το απέραντο γαλάζιο της Ελληνίδος ψυχής μας.
Από ποιες ορατές ή αόρατες πηγές η Δήμητρα Δημητρίου εκκεντρώνει στα ποιήματά της αφομοιωμένα αλλά και συχνά αναγνωρίσιμα στοιχεία ή λέξεις από άλλους συγγραφείς; Ο Μόντης, ο Παπαδιαμάντης, ο Βασίλης Μιχαηλίδης, ο Λεόντιος Μαχαιράς, ο Παλαμάς, ο Ρίτσος, ο Σεφέρης, ο Ελύτης, ο Λόρκα και άλλοι παλαιοί και νεότεροι αναγνωρίζονται να διακινούν τις δικές της «νάρκας του άλγους». Κάποτε το πράγμα γίνεται αριστοτεχνικά, άλλοτε είναι εμφανέστατα περιπτυγμένο, ενίοτε συνοδεύεται και με ψήγματα κυπριώτικης λαλιάς. Ασφαλώς η ποιήτρια οριοθετεί τον δικό της τρόπο έκφρασης, που διαισθάνομαι ότι θα προωθήσει, μέσα από τη συνειδητή δική της αισθητική της μοναξιάς, έναν νέο τρόπο δημιουργικής αντίστασης και αναθεώρησης της ιστορίας. Το βέβαιο είναι, πάντως, ότι η Δήμητρα Δημητρίου έχει γνήσια αίσθηση των πραγμάτων και του ρόλου της απέναντι στην τέχνη και στον λαό. Με τη δύναμη του πνεύματός της και τη φιλολογική καταβολή της και φεγγοβολή θα ακολουθήσει τον δρόμο της, τον οποίο άλλωστε προκαθορίζει με θεατρική ζωντάνια, κίνηση κι εκφραστικότητα, η εν λόγω φιλόδοξη ποιητική συλλογή της.
Αγωνίες
Δήμητρα Δημητρίου
Σμίλη
σ. 216
ISBN: 978-618-211-045-4
Τιμή: 18,00€
