Λίγες σκέψεις ως αντίδωρο γι’ αυτό το κερί και μέλι που γεύτηκα
Ο Ισίδωρος Ζουργός θεωρείται και είναι μία από τις πιο σημαντικές πένες της εποχής μας. Η μαεστρία του λόγου του, η εικονοπλαστική δύναμη των ελληνικών του, η ιστορική του εμβρίθεια και η ικανότητά του να αναβιώνει μία ολόκληρη εποχή είναι γνωστά τοις πάσι.
Η σχέση όμως του αναγνώστη με ένα βιβλίο είναι ιδιαίτερη, καθαρά προσωπική –για μένα είναι ιερή συνομιλία– μία αμφίδρομη σχέση, αφού κάθε αναγνώστης νοηματοδοτεί το κείμενο που διαβάζει με τον δικό του τρόπο. Ως αναγνώστρια θέλω κάθε φορά να σκαλίσω την κρούστα της γραφής και να ανακαλύψω μυστικά κρυμμένα· μυστικά του συγγραφέα και –γιατί όχι– δικά μου μυστικά ανείπωτα. Προσπαθώ να φανταστώ τον δημιουργό την ιερή ώρα της γραφής του και να κοινωνήσω από το μυστήριο ενός νου σπουδαίου, όπως αυτός ενός συγγραφέα. Φαντάζομαι, λοιπόν, τον Ισίδωρο Ζουργό να «μελετά Βυζάντιο». Βιβλία και μελέτες, για να αναπλάσει έναν ολόκληρο κόσμο: μία sui generis ιστορία της πρώτης Ευρωπαϊκής αυτοκρατορίας, πολιτιστικό μεγαλείο, 11ος και 12ος αιώνας και το Βυζάντιο να κλονίζεται μετά τη μάχη του Ματζικέρτ. Κομνηνοί αυτοκράτορες, στρατιωτικοί, πόλεμοι και συνωμοσίες αλλά και απλοί άνθρωποι, αντιγραφείς, μοναχοί, αγρότες, τεχνίτες, αγιογράφοι. Του αρέσει η ιστορία του Ζουργού και γι’ αυτό φυσά επάνω της μια βαθιά ανάσα αγάπης και σεβασμού. Την χαϊδεύει και την ψάχνει με τη Γλώσσα και τον Νου.
Λατρεύω την Ιστορία και πιστεύω ότι μόνο με την ιστορική γνώση συγκροτείται η προσωπικότητα, γίνονται νηφάλιες εκτιμήσεις και βγαίνουν ασφαλή συμπεράσματα. Κάθε φορά που μελετώ Ιστορία, συνειδητοποιώ πόσο λίγα γνωρίζω. Έτσι καταφεύγω σε μία «πονηριά». Συνδυάζω στοιχεία από το επιστημονικά ιστορικό γεγονός με τη λογοτεχνία. Και ναι, αυτό μπορώ να το κάνω με το Περί της εαυτού ψυχής. Να μάθω και να μάθω… Να μάθω Ιστορία και να μάθω Γλώσσα μέσα από γλαφυρούς διαλόγους, κινηματογραφικές αφηγήσεις, αφηγηματικά παιχνιδίσματα, περιγραφές που ανοίγουν έναν πίνακα ζωγραφικής. μπαίνω και ζω την κάθε του πινελιά. Το Περί της εαυτού ψυχής σε ταξιδεύει σε τοπία, μοναστήρια, αντιγραφεία χειρογράφων, στο σπίτι του φιλοσόφου Μιχαήλ Ψελλού, στους δρόμους της Πόλης, στις αλυκές του Κίτρους, στη Βέροια, την Καστοριά και τη Θεσσαλονίκη και –κυρίως– στην ανθρώπινη ψυχή, την ψυχή σου.
Ο τίτλος του μυθιστορήματος παραπέμπει στο Εις εαυτόν του Μάρκου Αυρήλιου. «Ουδαμού γαρ άνθρωπος αναχωρεί ούτε ησυχιώτερον ούτε απραγμονέστερον ή εις την εαυτού ψυχήν« και «συνεχώς ουν δίδου σεαυτώ ταύτην την αναχώρησιν και ανανέου σεαυτόν». Αυτό κάνει ο Σταυράκιος. Ο Ισίδωρος Ζουργός δημιουργεί έναν ακόμα ιδιότυπο ήρωα, συνώνυμο της περιπλάνησης και της αυτογνωσίας. Ο ίδιος καταγράφει τη ζωή του «παραμερίζοντας το βήλο του χρόνου». Από την ήρεμη οικογενειακή ζωή παίρνει τον δρόμο της προσφυγιάς ως ουραγός μιας πορείας (μεγάλο δώρο να είσαι ουραγός –μπορείς να κλαις και να μη σε βλέπουν οι άλλοι), ενώ οι γονείς του σφαγιάζονται. Χρόνια μετά παρακαλεί την Παναγιά τη Δέσποινα να προσέχει τη μάννα του εκεί στον Παράδεισο. Αλήθεια, πόσες μάνες μπορεί να έχει ένα παιδί; Ο Σταυράκιος είχε δύο. Μάννα του και η Μαξιμώ που είχε καλοσύνη στην ψυχή, που τον κρατούσε απ’ το χέρι κι ήταν ο αγαπημένος της. Από αντιγραφέας στη Μονή Στουδίου θα βρεθεί δίπλα στον Μιχαήλ Ψελλό που θα του καλλιεργήσει την αμφιβολία και θα του μάθει ότι στη ζωή υπάρχουν πάσσαλοι για να στηρίζεσαι αλλά όσους κι αν μπήξεις βαθιά στο χώμα, οι καταιγίδες θα σε βρουν ή ότι «ο Θεός είναι ένα πάπλωμα που ο καθένας το ράβει στα μέτρα του». Με την αμφιβολία, που μόνο μια ομιχλώδης και ταραγμένη ψυχή μπορούσε να του γεννήσει, με έναν στίχο «Ο κλέφτης φεύγοντας ξέχασε το φεγγάρι στο παράθυρο» και μία κλεμμένη πραγματεία, θα βρεθεί πλάνητας στον κόσμο… Ένας άνθρωπος που ψάχνει το δικό του άκρο του κόσμου και θέλει να μάθει πώς είναι να ζεις. Βοηθός του ο Άγιος Θάρρος. Έζησε με ανθρώπους που «τους απασχολούσαν οι εικόνες και οι λέξεις», που «εγκυμονούσαν εικόνες και τις ανέθρεφαν με χρώματα». Είδε το τρύγημα των αμπελιών, άκουσε τα βρόχινα τραγούδια των κοριτσιών, γνώρισε τον έρωτα, θήτευσε κοντά στον μεσάζοντα Λεόντιο κι έγινε γι’ αυτόν ο γιος που δε θα μπορούσε εκείνος ποτέ να αποκτήσει, γοητεύτηκε από τη Γρηγορία των ονείρων του και παντρεύτηκε τη Θεολένια «γιατί αυτή ήταν το χώμα και η σάρκα, αυτή ο ιδρώτας και τα δάκρυα, κι αυτή ήθελε ο Σταυράκιος να γεννήσει τα παιδιά του». Έζησε την περιπέτεια –εξωτερική και εσωτερική.
Ιχνηλατώ βήμα-βήμα την πορεία του Σταυράκιου. Ιχνηλατώ την κουλτούρα μιας εποχής. Αποκτώ έναν νέο φίλο… Εγκρατής, συνετός, εργατικός, με αγάπη για τους ανθρώπους, που κάποτε ντρέπεται για τις πράξεις του ή που τον κυνηγούν οι Ερινύες, ένας “ακοσμαντάμωτος” που ονομάτιζε ό,τι ήταν γύρω του, για να ορίσει τον κόσμο όπως ήθελε να είναι ή όπως θα έπρεπε να είναι. Αυτές είναι φιλίες που κρατούν για μια ζωή… Φιλίες που ζουν στη μνήμη του ανθρώπου.
Μνήμη. άλλο μεγάλο θέμα στο βιβλίο. Η μνήμη που βάλλεται από τη λήθη – η μνήμη που έχει τρύπες και σκοτάδια –η μνήμη που έχει τα δικά της καρφιά– που πρέπει να χαραχτεί στο χαρτί, για να ελαφρύνει ο άνθρωπος στην πορεία για το μεγάλο ταξίδι –η μνήμη που έχει μυρωδιές– οι αναμνήσεις που έρχονται από τις παλιές μυρωδιές, όπως όταν ανοίγεις συρτάρια με ρούχα του παρελθόντος… Και βέβαια, πρέπει να την αφήνεις να κυλάει η μνήμη κρατώντας σταθερή τη ροή της. Έτσι μετράς και τον χρόνο – με τα εξωτερικά γεγονότα και με τα εσωτερικά σταθμά, με την προσωπική κλεψύδρα και τις εσωτερικές πληγές. Είναι βαρύς ο σταυρός της μνήμης για κάποιους –«πιο βαρύς κι απ’ το υγραμένο αλάτι». Σε κάποιο σημείο του βιβλίου έκανα μία σημείωση στο περιθώριο: «η μνήμη μου είμαι εγώ –η μνήμη μου είναι εξουσία επί του εαυτού μου».
Θα μπορούσα να γράψω σελίδες επί σελίδων για το βιβλίο. Θα αρκεστώ να πω ότι ως παθιασμένη αναγνώστρια απόλαυσα την κάθε λέξη –την κάθε εικόνα– το κάθε νόημα. Έχω στ’ αυτιά μου το γρατζούνισμα από το ξύσιμο της γραφίδας στην περγαμηνή. Έχω ακόμα τη μυρωδιά από άγιο ξύλο, λιβάνι και πόλεμο. Έχω ακόμα την αίσθηση του αλατιού στις παλάμες μου.
Την αγαπάει τη γραφή ο Ισίδωρος Ζουργός. Μ’ αυτήν νιώθει μέλισσα που αφήνει πίσω της γενναιόδωρα κερί και μέλι να το γευτούν οι άλλοι.
⸙⸙⸙
[Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ. Δείτε τα περιεχόμενα του έκτου ηλεκτρονικού μας τεύχους εδώ.]
