Ανθούλα Δανιήλ, Οι αξέχαστοι φίλοι μου, εκδόσεις Νίκας, Αθήνα 2023.
Μετά από το Ψηφιδωτό προ πάντων (εκδόσεις Νίκας, 2021) και τη σημαντική συμβολή της στο συλλογικό έργο Η χαμηλόφωνη τόλμη, έξι λυρικές ποιήτριες του 20ου αιώνα, Αθήνα, 2023 από τον ίδιο εκδοτικό οίκο, η Ανθούλα Δανιήλ δίνει και πάλι το παρόν με το μόλις εκδοθέν νέο της βιβλίο. Προηγήθηκαν και άλλα σημαντικά και ενδιαφέροντα έργα της. Εξάλλου η συγγραφική της παρουσία είναι σχεδόν καθημερινή με τις συνεχείς δημοσιεύσεις και αναρτήσεις της σε έντυπα και ηλεκτρονικά περιοδικά, βιβλιοκρισίες, κριτική θεατρικών και μουσικών παραστάσεων, δοκίμια αλλά και ενδιαφέρουσες παρεμβάσεις της στα πνευματικά δρώμενα του τόπου μας.
Ως μότο παραθέτει το Σεφερικό ποίημα από το Μυθιστόρημα:
Κι αν ο αγέρας φυσά δε μας δροσίζει/κι ο ίσκιος μένει στενός κάτω απ’ τα κυπαρίσσια/ κι όλο τριγύρω ανήφοροι στα βουνά΄/
μας βαραίνουν/ οι φίλοι που δεν ξέρουν πια πως να πεθάνουν.
Έτσι, προσημαίνει έξοχα τις αφηγήσεις που θα ακολουθήσουν, πέρα από το γεγονός ότι το έργο της βρίσκεται σε έναν διαρκή διάλογο με την ποίηση που αποταμίευσε δια μακρόν σε νου και ψυχή και εγκιβωτίζει εύστοχα στο σώμα της γραφής της.
Στον πρόλογο του βιβλίου θα μας αποκαλύψει την ώθηση που την καλεί να μιλήσει, ώθηση που περνάει μέσα της αστραπιαία, …μια βοή και ύστερα φως για να αναδυθούν όλα εκείνα τα πρόσωπα που πέρασαν από τη ζωή της, μορφές αγαπημένες που φεύγοντας άφησαν πίσω τους τα αποτυπώματα ωραίων συναντήσεων, σχέσεων ζωής. Αυτή λοιπόν την πινακοθήκη της ψυχής της θα εκθέσει με σεβασμό, λεπτότητα και αγάπη κάνοντάς μας κοινωνούς των αξιών και της ομορφιάς της. Είναι πολύ σημαντικό το γεγονός ότι η Δανιήλ κατορθώνει πέρα από τη λεπτή θλίψη και συγκίνηση που μεταγγίζει στον αναγνώστη της, ακόμη και όταν ανακαλεί στη μνήμη της πρόσωπα συγγενικά ή φιλικά της, να μιλήσει για το άλυτο αίνιγμα του θανάτου, δεδομένου στην ανθρώπινη μοίρα, που απασχόλησε όλα τα μεγάλα πνεύματα στην πορεία του χρόνου ως τον απλό, καθημερινό άνθρωπο. Και το σπουδαιότερο, οικειώνοντας τον αναγνώστη της με τους δικούς της αξέχαστους φίλους, τον ωθεί να βρει αναλογίες σκέψεων και συναισθημάτων με τα προσωπικά του βιώματα, επομένως να διευρύνει και να εμβαθύνει την επικοινωνία του με τον λόγο της, συνομιλώντας ταυτόχρονα με τη δική του ψυχή. Και επειδή στις αφηγήσεις της ανακαλούνται πολλές στιγμές χαράς, συμπόρευσης, αγάπης, συνδημιουργίας με τα αγαπημένα πρόσωπα που πέρασαν στην αθανασία, αποφορτίζεται το κείμενο από το βάρος της απώλειας καθώς στην πορεία του χρόνου αποσταλάζουν όλα εκείνα της χαράς τα ανταμώματα, όσα άφησε πίσω του το θαύμα της επικοινωνίας, πλούτος που παραμένει αξόδευτος, παραμυθία και γλύκα και ακόμη ευγνωμοσύνη για ό,τι αξιώθηκε να ζήσει και να απολαύσει.
Στο πρώτο μέρος του βιβλίου σε ένα τρισέλιδο αναφέρεται σύντομα στην ιστορία του σχολείου της, εκεί απέναντι από το άλσος Παγκρατίου, όπου υπηρέτησε ως φιλόλογος επί 14 συναπτά έτη της εκπαιδευτικής της διαδρομής και οικοδόμησε σχέσεις αληθινής φιλίας με τους συνυπηρετούντες συναδέλφους της. Εκεί άνθισε εκείνη η ζεστή ζηλευτή παρέα, εκεί στο Παγκράτι, …στους πρόποδες του Υμηττού και στις όχθες του Ιλισσού.
Στο δεύτερο μέρος που ακολουθεί θα σημειώσει τις απώλειες όσων συναδέλφων της παρέας εκείνης «έφυγαν» την τελευταία δεκαετία αφήνοντας στην ψυχή της, θλίψη, νοσταλγία και για πάντα την αγάπη. Η συγγραφέας μάς «συστήνει» τους αξέχαστους φίλους της μέσα από μια πληθωρική εξιστόρηση που αφορά στην εξωτερική τους εμφάνιση, σε στοιχεία του χαρακτήρα τους, στα συναισθήματα και τις αξίες τους, σε όσα αγαπούσαν και μοιράζονταν. Άλλοτε στέκεται σε μικρές καθημερινές στιγμές τους φωτίζοντας σκέψεις, απόψεις, στιγμιότυπα, συμπεριφορές. Απολαυστικά τα κοινά τους γλέντια, οι γιορτές, οι οικογενειακές συναντήσεις, οι εκδρομές, οι χοροί και τα τραγούδια σε μια μακρά κοινή διαδρομή, που σηματοδοτεί έξοχα τις αφηγήσεις που θα ακολουθήσουν, πέρα από το γεγονός, όπως προειπώθηκε, ότι το έργο της βρίσκεται σε έναν διαρκή διάλογο με την ποίηση που αποταμίευσε δια μακρόν σε νου και ψυχή και εγκιβωτίζει εύστοχα στο σώμα της γραφής της κι ακόμα με τον ποιητικό λόγο όσων κατά την πορεία του βίου τους εκφράστηκαν ποιητικά. Άλλοτε πάλι κυριαρχεί η πίκρα από τις κακές ειδήσεις των αιφνίδιων «αναχωρήσεων» ή της αρρώστιας που ενέδρευε ύπουλα και σκοτείνιαζε τις μέρες της χαράς. Η απόφασή της Δανιήλ να αποδώσει τιμές σε συναδέλφους και φίλους, με μια φωνή τόσο ανθρώπινη και μετρημένη, χωρίς υπερβολές, με ζεστασιά, χιούμορ, υψηλή συγκίνηση και πάνω από όλα αγάπη, είναι πραγματικά ανεκτίμητη και αποκαλύπτει ποιότητες που αναζητούμε στον καιρό μας και μας λείπουν. Κλείνοντας, θα τους αποχαιρετήσει για άλλη μια φορά τους με ένα αγαπημένο τους τραγούδι, με την επίγνωση του τέλους που κάποτε έρχεται για όλους, ορίζοντας όμως μια νέα συνάντηση:
…Στο νου μου έρχεται μια εικόνα. Να πάω, λέει, εκεί και να τους δω όλους στη Μεγάλη Πύλη να στριμώχνονται να δουν ποιος νέος έρχεται. Εγώ έρχομαι, αρχίστε, Γιάννη, τη Φραγκοσυριανή και τον Ικαριώτικο, Θόδωρε την Ιτιά και το Βουνό, Βιβή, τις Νταλίκες, Νέλη, τη Λούνα λουνέρα, κασκαμπελέρα, το πιο όμορφο φεγγάρι τον νου μου έχει πάρει…
Το τρίτο μέρος του βιβλίου στεγάζεται κάτω από τον τίτλο «Οι άλλοι φίλοι μου». Δεκατρία «πορτραίτα» λογοτεχνών, καλλιτεχνών, ανθρώπων των γραμμάτων που γνώρισε περισσότερο ή λιγότερο συγκροτούν ετούτη την πινακοθήκη. Ανάμεσά τους ο Νάνος Βαλαωρίτης, ο Γιάννης Βαρβέρης, ο Νίκος Κούνδουρος, ο Χριστόφορος Μηλιώνης. Αναμνήσεις προσωπικών στιγμών που πάντα φωτίζουν τα τιμώμενα πρόσωπα και το έργο τους που η συγγραφέας αγάπησε, μελέτησε, έγραψε γι’ αυτό και πάντα κρατά τη σοφία και την ομορφιά που άντλησε στη διαδρομή αυτή, την οποία και μοιράζεται απλόχερα με τον αναγνώστη της.
Όπως έχει επισημανθεί [1], η Δανιήλ «…διαλέγεται πολύπλευρα με συγγραφείς, κείμενα, ταινίες, θεατρικά και μουσικά έργα, όπερες, γλυπτά, πίνακες ζωγραφικής κι ακόμα ιστορίες καθημερινές ή μεγάλα γεγονότα. Η μνήμη, ενεργό εργαλείο, τα φέρνει στο παρόν, άλλοτε φωτισμένα με το πρώτο φως της ανακάλυψής τους και άλλοτε ιδωμένα μέσα στο φόντο της ώριμης θέασής τους που συχνά συνιστά μια νέα ανακάλυψη ή τροφοδοτεί νέους δημιουργικούς συνειρμούς». Αυτή η διατύπωση, κατά τη γνώμη μου, αφορά συνολικά στο έργο της και εν προκειμένω στο παρόν βιβλίο, τόσο που ο εξοικειωμένος αναγνώστης της θα μπορούσε να αναγνωρίσει τη γραφή της ακόμη κι αν είχε μπροστά του ένα κείμενό της χωρίς να φαίνεται σε ποιον ανήκει. Επιστρέφοντας στους «Άλλους φίλους» της ερχόμαστε πολύ κοντά στα πρόσωπα και το έργο τους. Αναφορές σε προσωπικές στιγμές τους καθημερινές, σε έργα τους, ποιητικές συλλογές, στάσεις ζωής. Συχνά παρατίθενται αποσπάσματα ποιημάτων, σχολιάζονται έργα τους, όσα ξεχώρισε και την συγκίνησαν περισσότερο. Και εδώ ένας πλούτος συνειρμικών αναφορών σε μια απίστευτη ποικιλία, όπως προκύπτουν και αντλούνται μέσα από το απέραντο τοπίο της γνώσης, της σκέψης, της συγκίνησης. Έξοχες οι αναφορές στα ποιήματα-μινιατούρες του Γιάννη Βαρβέρη, στο τραγικά ωραίο παράδοξο «Εν τη μονή Ρωγών» του Γιάννη Δάλλα, στην εκρηκτική πνευματική προσωπικότητα του διανοούμενου, μεταφραστή και ποιητή Αντώνη Ζέρβα, στο …πολύ, βαθύ… και πλατύ και πρωτότυπο έργο του Κώστα Παπαγεωργίου, στην αξεπέραστη Ολυμπία Καράγιωργα και σε όλους τους άλλους φίλους της ενότητας. Τα κείμενα της, γραμμένα με ενθουσιασμό εφηβικό, σοφία και ωριμότηττα και πάνω απ’ όλα με πάθος για την αλήθεια, την αισθητική, την ομορφιά που εκείνη άντλησε από τους ανθρώπους και το έργο τους καθιστούν κτήμα κοινόν τους ωραίους καρπούς της συγκομιδής της. Το βιβλίο της το κλείνει κυκλικά καθώς στο τέταρτο μέρος του « Θεοί, θείοι και Ηλιαχτίδες» θα μνημονεύσει τους αγαπημένους θείους που δυνάμωσαν και αυτοί με το δικό τους τρόπο τους δεσμούς της οικογένειας, την εστία, ιερό του καθενός μας, όπου όταν οι δεσμοί ευτυχούν, όποιος ευλογήθηκε από την αρμονία ετούτη ανθίζει στη ζωή του και εκπέμπει φως και αγάπη. Και είναι αυτή η εσωτερική αρμονία που μας επιτρέπει να απολαμβάνουμε της ηλιαχτίδες, τη νέα ζωή που τρέχει γύρω μας σαν τα κοριτσάκια, την Έρση και την Ίφι, τις παιδίσκες που χορεύουν το γύρω-γύρω όλοι, ανοίγοντας τον δικό τους δρόμο, γελώντας στην καινούρια μέρα και βεβαιώνοντάς μας πως η ζωή συνεχίζεται.
Σημειώσεις:
1. Δήμητρα Γ. Μπεχλικούδη, (κριτική για το βιβλίο της Ανθούλας Δανιήλ, Δεκαετίες τερματίζουν όλες μαζί το νήμα, εκδ. Βακχικόν, 2020), Poeticanet,14 Σεπτεμβρίου 2020.
⸙⸙⸙
[Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ. Φωτογραφία: Flor Garduño. Δείτε τα περιεχόμενα του ένατου ηλεκτρονικού μας τεύχους εδώ.]
