Σήμερα, 6 Απριλίου, έχει κηρυχθεί γενική απεργία από τη ΓΣΕΕ, την ΑΔΕΔΥ, πολλά εργατικά κέντρα και συνδικάτα. Αίτημα ειναι η αύξηση των μισθών και η λήψη μέτρων για την αντιμετώπιση της πρωτοφανούς ακρίβειας, που βέβαια πρώτιστα πλήττει τα λαϊκά στρώματα και τους οικονομικά ασθενέστερους.
Λοιπόν, απεργούν εργάτες, απεργούν υπάλληλοι, κάνουν στάσεις εργασίας τα μέσα μαζικής μεταφοράς, απεργούν υγειονομικοί, καθηγητές και δάσκαλοι, θα απεργούσαν και οι ελεγκτές εναέριας κυκλοφορίας αλλά η απεργία τους κρίθηκε παράνομη και καταχρηστική -τα ιστολόγια όμως; Απεργούν τα ιστολόγια; Κάτι τέτοιο δεν θα ήταν αδιανόητο, ας πούμε σε ένδειξη διαμαρτυρίας, ίσως για κάποιο πρόβλημα της μπλογκόσφαιρας, όπως είχε κάνει παλιά η ιταλική Βικιπαίδεια για να διαμαρτυρηθεί για ένα σχεδιαζόμενο μέτρο -που τελικά αποσύρθηκε. Αλλά συμμετοχή στην απεργία του «πραγματικού κόσμου»; Και με ποιο τάχα αίτημα –και σαν πίεση προς ποιον;
Επειδή δεν είναι προφανείς οι απαντήσεις σ’ αυτά τα ερωτήματα, το ιστολόγιο συνηθίζει, σε τέτοιες μέρες, να μην απεργεί αλλά να δημοσιεύει «απεργιακό άρθρο». Συνήθως, το απεργιακό αυτό άρθρο είναι αφιερωμένο, ακριβώς, στη λέξη «Απεργία» (εδώ βλέπετε την τελευταία δημοσίευση αυτού του άρθρου, πρόπερσι).
Φέτος όμως σκέφτηκα να σπάσω την παράδοση και να δημοσιεύσω, ως απεργιακό άρθρο, ένα άλλο παλιό άρθρο του ιστολογίου, που είχε δημοσιευτεί πριν από σχεδόν 13 χρόνια, αλλά τώρα το αλλάζω αρκετά -ένα λεξιλογικό άρθρο για τη λέξη «συνδικάτο». Επίκαιρο κι αυτό, αφού συνδικαλιστικές οργανώσεις κήρυξαν τη σημερινή απεργία.
Εμείς θα λεξιλογήσουμε όμως. Το συνδικάτο λοιπόν, σωματείο εργαζομένων που αποσκοπεί στην υπεράσπιση των συμφερόντων των μελών του, είναι ένα ακόμα αντιδάνειο από τα πολλά που έχει η ελληνική γλώσσα. Αντιδάνειο, επειδή ναι μεν είναι δάνειο από τα γαλλικά, αλλά η απώτερη αρχή της γαλλικής λέξης είναι μια λέξη ελληνική, ο σύνδικος.
Σύνδικος (σύνθετο από το συν και δίκη) στην αρχαιότητα ήταν ο συνήγορος στα δικαστήρια ή ο δημόσιος επίτροπος με δικαστικές αρμοδιότητες. Ειδικά την περίοδο μετά τους Τριάκοντα τυράννους, ονομάστηκαν σύνδικοι οι δικαστές με αρμοδιότητα να κρίνουν τις υποθέσεις δημευμένης περιουσίας. Η λέξη έχει αναβιώσει και στο σημερινό νομικό λεξιλόγιο, όπου σύνδικος πτωχεύσεως είναι ο διορισμένος από το δικαστήριο εκπρόσωπος που διαχειρίζεται την περιουσία εταιρείας ή ατόμου που πτώχευσε.
Η αρχαία ελληνική λέξη περνάει στα λατινικά ως syndicus όπου σημαίνει τον αξιωματούχο μιας πόλης που ενεργεί ως εκπρόσωπός της, δηλαδή τον πολίτη που ταξίδευε στην έδρα του αυτοκράτορα ή του τοπικού άρχοντα για να προωθήσει και να υπερασπίσει τα συμφέροντα της πόλης του. Από τα λατινικά η λέξη περνάει στις ρωμανικές γλώσσες, στα δε γαλλικά το syndic στην αρχή εξακολουθεί να σημαίνει τον εντολοδόχο εκπρόσωπο μιας περιοχής, ιδίως στη Νότια Γαλλία, αλλά μέσα στους αιώνες παίρνει διάφορες άλλες σημασίες που πάντοτε έχουν κάποια σχέση με τη συλλογική δράση και την εκπροσώπηση –στη μεσαιωνική Γενεύη, οι τέσσερις εκλεγμένοι αστοί που διαχειρίζονταν τις υποθέσεις της πόλης είχαν τον τίτλο του syndic, ενώ τον ίδιο τίτλο (sindic, στα καταλανικά) έχει στη σημερινή Ανδόρρα ο Πρόεδρος του Κοινοβουλίου· στα σημερινά γαλλικά, ο syndic, κάπως άδοξα, είναι ο διαχειριστής της πολυκατοικίας. Εξάλλου, στα ιταλικά, síndaco είναι ο δήμαρχος, σημασία πολύ κοντινή στην αρχική του syndicus. Αλλά και στο Ταλμούδ, ο νονός του παιδιού λέγεται sandik ή sandikus, που κατά την επικρατούσα άποψη είναι δάνειο από το σύνδικος.
Η λέξη syndicat στην αρχή ήταν η δραστηριότητα του syndic, αλλά μετά σήμαινε το σύνολο των syndic μιας περιοχής, οπότε γεννήθηκε η έκφραση faire syndicat που σήμαινε «ενώνομαι για την υπεράσπιση κοινών συμφερόντων». Έπρεπε όμως να φτάσουμε στο 19ο αιώνα (και συγκεκριμένα στο 1839) για να παρουσιαστεί η σημερινή σημασία του επαγγελματικού, και ιδίως εργατικού, σωματείου. Όμως, η ίδια λέξη χρησιμοποιήθηκε επίσης για κάθε είδους κοινοπραξία ή συνεταιρισμό φυσικών προσώπων και εταιρειών, έτσι δεν είναι περίεργο ότι η πρώτη καταγραφή της λέξης «συνδικάτον» στην ελληνική γλώσσα δεν αφορά τα εργατικά σωματεία, αλλά, στα τέλη του 19ου αιώνα, το «συνδικάτον των χρηματιστών», δηλαδή την κερδοσκοπική κοινοπραξία τραπεζιτών, οι οποίοι την άνοιξη του 1884 επιδόθηκαν σε χειραγώγηση της μετοχής της Εταιρείας Λαυρίου.
Την ίδια εποχή, και με αναφορά σε αυτό το συγκεκριμένο συνδικάτο, πλάστηκαν οι λέξεις «συνδικατικός» και «συνδικατιστής», που δεν ευδοκίμησαν, αφού σε εργατικά συμφραζόμενα έχουμε τους όρους «συνδικαλιστής» και «συνδικαλιστικός», που είναι δάνειο από τα γαλλ. syndicaliste, syndical.
Στα πρώτα χρόνια του 20ού αιώνα, η λέξη «συνδικάτο» χρησιμοποιείται στα ελληνικά για διάφορες κοινοπραξίες κεφαλαιούχων, για μονοπώλια (το συνδικάτον της σταφίδας) ή για συμπράξεις (το Συνδικάτον του Τύπου), όμως με τους πρώτους οργανωμένους αγώνες της εργατικής τάξης, η λέξη «συνδικάτο» παίρνει και τη σημασία του εργατικού σωματείου, αρχικά στον Ριζοσπάστη, σημασία που δεν αργεί να γίνει κυρίαρχη.
Εκτός από συνδικάτο, χρησιμοποιούμε επίσης τον όρο «σωματείο», ιδίως για τα πρωτοβάθμια σωματεία. Στην Κύπρο λένε για «συντεχνίες», όχι μειωτικά όπως το λέμε εμείς (συντεχνιακά αιτήματα, ας πούμε) αλλά εντελώς ουδέτερα και θετικά.
Στην Αμερική της ποτοαπαγόρευσης, όταν οι συμμορίες του οργανωμένου εγκλήματος είχαν εξελιχτεί σε πολυπλόκαμους οργανισμούς που έλεγχαν τεράστια οικονομικά μεγέθη, εμφανίστηκε και ο όρος crime syndicate. Να σημειωθεί ότι στην αγγλική γλώσσα τα εργατικά σωματεία λέγονται trade unions ή σκέτο unions, επομένως το syndicate είχε μόνο την ιδέα της κοινοπραξίας και ποτέ της συνδικαλιστικής οργάνωσης. Αυτό το crime syndicate αποδόθηκε στα ελληνικά «συνδικάτο του εγκλήματος», στις μελοδραματικές αφηγήσεις των εφημερίδων πριν και μετά τον πόλεμο για τα κατορθώματα του Αλ Καπόνε και των διαδόχων του. Πάλι στα αγγλικά, όταν κάποιος δημοσιογράφος γράφει μια στήλη η οποία δημοσιεύεται σε πολλές εφημερίδες, μέσω πρακτορείου, αυτή λέγεται syndicated column.
Είναι της μόδας να λοιδορούν πολλοί τον συνδικαλισμό και τα συνδικάτα, π.χ. με το απαξιωτικό λογοπαίγνιο «συνδικαληστές», να τα θεωρούν υπεύθυνα για την οικονομική κακοδαιμονία της Ελλάδας (οι δεξιοί) ή ξεπουλημένα κάποιοι άλλοι. Και βέβαια εργοδοτικά σωματεία υπάρχουν, όπως και εργατικές ομοσπονδίες συμβιβασμένες, όμως τα συνδικάτα είναι απαραίτητα, ιδίως όταν τα πράγματα σφίγγουν όπως τώρα.
Τις προάλλες έβλεπα στο Τουίτερ ένα μιμίδιο που αντιπαρέβαλλε χιουμοριστικά τις συνθήκες εργασίας σε Ευρώπη και σε Αμερική, ιδίως όσον αφορά τις άδειες. Μου τράβηξε την προσοχή το γεγονός ότι είχε πολλές εκατοντάδες σχόλια και, καθώς περίμενα το τραμ, βάλθηκα να τα διαβάζω. Οι περισσότεροι Αμερικανοί που σχολίαζαν υπερθεμάτιζαν, διεκτραγωδώντας την κατάστασή τους ή αφηγούμενοι ιστορίες φρίκης, όπως ότι εξαναγκάστηκαν να πάνε στη δουλειά την επόμενη μέρα από σοβαρή εγχείρηση ή αποβολή. Κι ένας κύριος έγραψε: Έχω τόσες μέρες άδεια τον χρόνο, δεν είναι σαν την Ευρώπη αλλά δεν παραπονιέμαι, είμαι σε unionized κλάδο.
Και πράγματι, κάποτε είχα δει μια στατιστική από την οποία πρόκυπτε ότι στις ΗΠΑ, στις επιχειρήσεις που έχουν συνδικάτο οι εργαζόμενοι έχουν υψηλότερες αποδοχές από τις επιχειρήσεις που δεν έχουν συνδικάτο, ενώ αντίστροφα οι τσέοι εισπράττουν λιγότερα. Όπως έλεγε και το επίσης λοιδορημένο τραγούδι του Φώντα Λάδη και του Μάνου Λοΐζου με τον Στράτο, χρειάζεται το συνδικάτο.
