Την Μαρία Τζαβάρα δεν την γνωρίζω. Μπορώ, δε, να πω με βεβαιότητα ότι δεν έχουμε καμιά σχέση. Ακτιβίστρια για τις κακοποιημένες γυναίκες και προσφυγες εκείνη, του καναπέ και της πολυτελούς γραφής εγώ –ναι, πρέπει να λέγονται κάποια πράγματα. Αν γράφω για την ποίησή της και προσπαθώ να τη «φωτίσω» με κάποιον τρόπο, με τις δικές μου αισθητικές προσλαμβάνουσες και τα μεθοδολογικά μου εργαλεία, είναι για να ανταποδώσω λίγο από το φως που με κατέκλυσε διαβάζοντας την παρούσα ποιητική συλλογή –που, σημειωτέον, είναι η πρώτη της.
Πρόκειται για μια συλλογή κομψή, τρυφερά επιμελημένη από τις εκδόσεις Κίχλη, 60 σελίδων και 25 ποιημάτων, που το πιο μικρό εκτείνεται σε 7 στίχους, ενώ το πιο μεγάλο σε 8 σελίδες και πλέον. Ο τίτλος της, εξαιρετικά ενδιαφέρων, δομείται σ’ ένα οξύμωρο σχήμα, σχήμα λογικής αντίφασης: Ενόπλια παίγνια. Το παιχνίδι, ένα σύμβολο κατεξοχήν παιδικό, αθώο και άρα αθωωτικό, ανάγεται σε παιχνίδι ζωής και έρωτα, είναι ένοπλο και διεξάγεται με όρους πολεμικούς, νίκης και ήττας.
παίζω αυτό που έχει παιχτεί
εκείνο που νικήθηκε
και το άλλο
το αήττητο
ραγίζω θρυμματίζομαι και με αφήνω να πέσω
ψίχουλα στα πουλιά […]
Ένας ενόπλιος ερωτικός χορός, ένας πυρρίχιος σωμάτων. Ο έρωτας είναι σωματικός (το σώμα ως φορέας ερωτικός επανέρχεται στην ποίηση της Τζαβάρα, ίσως γιατί προσέρχεται στην ένωση απόλυτο και μόνο, είναι το πιο αληθινό μέσο μέθεξης), σχεδόν σεξουαλικός, είναι απροσχημάτιστος και εκφέρεται, χωρίς προσωπεία, σε πρώτο πρόσωπο
Χαϊδεύω χαμηλά
Το αόρατο
Κι εκείνο γουργουρίζοντας
Παίρνει το σχήμα του χεριού μου
Για να γυαλίσει ευχαριστημένο
Το τρίχωμά του
Μολονότι κάποιες φορές λυτρώνει, έστω και ερήμην του ερωτικού «άλλου»
[…] το σώμα σου ερήμην
με σκεπάζει τα βράδια
κι ούτε που ξέρεις
πως ζεις μαζί μου
μια ολόκληρη ζωή
παράλληλη και μυστική
κι ούτε που θα μάθεις ποτέ
μια τόση ευτυχία […]
τις περισσότερες φορές, βιωνεται με λύπη, ως ματαιωμένο συναίσθημα, ως αντίγραφο (λέξη που επανέρχεται στους στίχους της ποιήτριάς μας), ως μια αναπαράσταση. Και όμως –για να θυμηθούμε τον Ντερριντά– οι αναπαραστάσεις, τα συμπληρώματα και τα αντίγραφα είναι αναγκαία γιατί τα πρωτότυπα δεν επαρκούν, η αναπαράσταση του έρωτα χρειάζεται γιατί ο έρωτας τελεί υπό αναβολή∙ δημιουργείται από την αντιγραφή, τη διαμεσολάβηση, ακόμα και όταν είναι παρών.
Η ποίηση της Μαρίας Τζαβάρα μπορεί να δομείται γύρω από το προεξάρχον ερωτικό βίωμα, όμως δεν εξαντλείται σε αυτό. Η ποίησή της μολονότι ερωτικά εύθραυστη και φαινομενικά ευάλωτη, δεν ομφαλοσκοπεί∙ είναι αγχέμαχη, μάχεται και διαλέγεται με τον κόσμο. Την αφορά ο καθημερινός άνθρωπος, ιδίως η καθημερινή γυναίκα, που χρησιμοποιώντας όλους τους τρόπους, όλα τα κόλπα, τα μικρά και μυστικά της επιβίωσης και της ευεξιας, είτε αυτά είναι χημεία ψυχότροπη, εκδράμοντας στη χώρα των πολύχρωμων χαπιών, είτε μνήμη εξισσοροπητική/παρηγορητική, ανατοκίζεται η ευτυχία / πουλί επί γης η χαρά μου/τσιμπολογάει ό,τι απέμεινε/από παλιές γιορτές […], προσπαθεί να βγει αρράγιστη από την καταπιεστική κοινωνική και προσωπική νόρμα. Την αφορά ο «τετραγωνικός άνθρωπος», ο άνθρωπος-άθυρμα στους μηχανισμούς της εξουσίας, που δεν έχει ρίζα παρά μόνο μάζα, που πολλαπλασιάζεται επικίνδυνα και καταλαμβάνει ζωτικό χώρο. Την ενδιαφέρει η οικογένεια∙ στο ακρως υπερρεαλιστικό και ειρωνικό ποίημα τις Κυριακές στον ήλιο με κήπο εκτυλίσσεται ένα οικογενειακό γεύμα τόσο δυστοπικά νοσηρό, που παραπέμπει στην κινηματογραφική ταινία του Λάνθιμου Κυνόδοντας∙ και φυσικά ασχολείται με τη ζώσα πολιτική και κοινωνική πραγματικότητα, όπως αυτή εκφράζεται στο ποίημα ύστατο Ναι, (μια άμεση αναφορά στη δολοφονία του Γρηγορόπουλου), καθώς και τον πόλεμο και την «ηθογραφία» του, όπως αποτυπώνονται στο εξαιρετικό ησυχασμένοι:
έξω μαίνεται ο πόλεμος
πέτρες πυροβολούν πορτοπαράθυρα
μα εμείς ακούμε το θρόισμα των φύλλων
ζεστές φωνές είναι το σύνορό μας
οικείες
φτιαγμένες από ομοχλώδη παιδικότητα […]
να γυρίσουμε σπίτι
σπίτι
να κλείσουμε καλύτερα το φως
απέξω
να προετοιμαστούμε καταλλήλως
να ξεκουραστούμε
να χτίσουμε σωστάτο οχυρό
να κάψουμε κι άλλη γη
πίσω
και να τη ζωγραφήσουμε μετά για να θυμόμαστε
φοράμαι κατάσαρκα την ίδια νύχτα
ποτίζουμε ιδιωματικά φυτά […]
στο σπίτι ήσυχοι
ξαπλωμένοι στις αδιαπέραστες ταπετσαρίες μας
στο σπίτι ήσυχοι
τόσο μα τόσο ήσυχοι.
Και η ποίηση; Τί κάνει η ποίηση στους δυσκολους αυτούς καιρούς; Η ποιητική διαδικασία βοηθάει, λυτρώνει; Ο ρόλος της ποίησης για την Τζαβάρα είναι δίσημος. Από τη μια οι λέξεις, είναι αραιές, υδαρείς και εξατμίζονται μόλις φτάσουν στο κέντρο της σκηνής και από την άλλη είναι ο δυνατός άνεμος που μας ταξιδεύει και πιθανώς μας σώζει, όπως καταθέτει στο ολιγόστιχο και όμορφο ενακτήριο ποίημά της
Σε γλώσσα δυνατών ανέμων
Ταξιδεύω
Ταξιδεύω
Ταξιδεύω
Κυρίως αυτό το τελευταίο.
Μορφολογικά, θα μπορούσαμε να επισημάνουμε τον έντονα εικονιστικό χαρακτήρα της ποίησής της που συνίσταται σε, κατά κανόνα, οπτικές εικόνες μεγάλης πρωτοτυπίας, ρεαλιστικής έντασης και σωματικού βάρους:
έκοψα μια λέξη σήμερα
έπεσα μέσα […]
σε βρήκα να κατρακυλάς και
να κατρακυλάς
πάνω μου
μέσα μου
καθώς και το ρυθμικό βηματισμό αρκετών στίχων της που γίνεται εντυπωσιακός στην αναπαιστικού μέτρου καταγγελτική ελεγεία για τον Γρηγορόπουλο
δεμένα τα χέρια μου
σ’ έναν άνεμο κόντρα
στο κατάρτι δεσπόζει
ξοδεμένο το σώμα μου
ταξιδεύοντας αύτανδρο […]
Κάτι που με εντυπωσιάζει στην ποίηση της Μαρίας Τζαβάρα είναι η εκρηκτική, κραδασμικής δυναμικής, αυτονομία κάποιων στίχων της, που αποκτούν αποφθεγματική ισχύ. Στίχοι όπως απλωμένα τα χέρια σου/σ’ ένα σώμα απόντων… μακραίνει το φόρεμα/ της γυναίκας που έπεσε…έρχεσαι/ο άξονάς μου ραγίζει από χαρά…φοράμε κατάσαρκα/την ίδια νύχτα…τα ηλεκτρισμένα σου σπλάχνα…θα με θροΐσεις
εντυπώνονται στη μνήμη με το αυτοτελές σημαινόμενό τους και την συγκινησιακή ευθυβολία τους.
Ανακεφαλαιώνοντας και συμπληρώνοντας… η ποίηση της Μαρίας Τζαβάρα… Ποίηση που αφορμάται από βιωματικές «εγγραφές», πυκνή, αφαιρετική, ενεργητική και κατά κανόνα ενεστωτική και πρωτοπρόσωπη.
Χωρίς αοριστίες και ασάφειες αλλά αρκούντως υπαινικτική, αδιαφορεί για τη βροντόφωνη διακηρυγματική ποίηση που συχνά είναι προσδεμένη στο άρμα των πολιτικών συλλογικοτήτων και δικαιωμάτων –μολονότι ο πολιτικός χαρακτήρας στην ποίησή της είναι έκτυπος. Ποίηση φρέσκια, καλού βηματισμού και μουσικής ευωχίας. Στοχαστική και λυπημένη η ποιήτρια, γνωρίζει καλά πως η ζωή είναι ένα παιχνίδι με στημένους κανόνες, ένα παιχνίδι ατόφιας και σκληρής πραγματικότητας, που ο καθένας προσέρχεται σε αυτό ενόπλιος. Ποια είναι τα όπλα της ποιητριάς μας; Όχι, δεν είναι οι μεγάλες φωτιές αλλά μικρές φλόγες – λέξεις, που με αυτές θα κρατήσει αναμμενη τη νύχτα της ποίησης.
⸙⸙⸙
[Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ. Ζωγραφική: ©Diana Boanas. Δείτε τα περιεχόμενα του δέκατου ηλεκτρονικού μας τεύχους εδώ.]
