Ασημίνα Ξηρογιάννη: «Μια απέραντη ματιά»

Το πρόσφατο ποιητικό βιβλίο της Ασημίνας Ξηρογιάννη περιλαμβάνει τη στιχουργική παραγωγή των πέντε τελευταίων χρόνων, ιδιαίτερα κρίσιμων και οριακών μέσα στο σύγχρονο κοινωνικοπολιτικό και καλλιτεχνικό γίγνεσθαι. Ο τίτλος με τον οποίο συστήνεται το σύνολο των ποιημάτων –Μια απέραντη ματιά– διαμορφώνει έναν ορίζοντα προσδοκιών που έχει κέντρο του την προϋπόθεση και ταυτόχρονα το αποτέλεσμα που έχει η εμπλοκή με τον ποιητικό λόγο. Πρόκειται για τη διεύρυνση ή, καλύτερα, τη διάνοιξη του πεδίου ενόρασης του ποιητή αλλά και του αναγνώστη κατά τέτοιον τρόπο και σε τέτοιον βαθμό, ούτως ώστε η συνείδησή τους να εναγκαλίζεται ολόκληρο τον κόσμο στην απεραντοσύνη του και στις ασαφείς και απροσδιόριστες διαστάσεις του.

Το βιβλίο χωρίζεται σε τρεις επιμέρους ενότητες. Στην πρώτη περιλαμβάνονται ποιήματα που ανοίγουν έναν διάλογο με μορφές του αρχαιοελληνικού και του παγκόσμιου θεάτρου, μορφές μυθικές που ταξίδεψαν μέσα στα χρόνια, κυρίως, όμως, μέσα στην τέχνη τροφοδοτώντας τη δημιουργία όλων των τόπων και όλων των εποχών. Η Ξηρογιάννη επιχειρεί μια προσέγγιση που δεν απέχει πολύ από αυτό που θα όριζε κάποιος ως ταύτιση. Δεν επιλέγει, δηλαδή, να σταθεί απέναντι ή πλάι ή κοντά στον ήρωά της, αλλά να εισδύσει εντός του για να ανασύρει από εκεί το νόημα της πράξης του που τον μνημείωσε ως τέτοιον· ως πρόσωπο που φέρει επάνω του τη σφραγίδα μιας μοίρας τραγικής, ενός αγώνα εσωτερικού και μιας νίκης ηθικής που τον κατέστησε φωτεινό οδοδείκτη για την ανθρώπινη προαίρεση και επιλογή. Στο πλαίσιο αυτό η ποιήτρια επιχειρεί να αφήσει κάποιες μικρές ρωγμές, οι οποίες μεταβάλλουν κάπως την ατμόσφαιρα και το κλίμα καθώς αφήνουν το περιθώριο για ένα είδος σχολιασμού ή απολογισμού της δράσης και των κινήσεων του ήρωα, ένα είδος ερμηνείας της παρουσίας του όχι μόνο μέσα στην τέχνη αλλά και μέσα στη ζωή. Από αυτή την άποψη θα μπορούσε κάποιος να πει ότι η ποιήτρια υιοθετεί την τεχνική του μπρεχτικού θεάτρου, που προκρίνει την αποστασιοποίηση ως μέθοδο κριτικής αποτίμησης των προσώπων και της δράσης τους.

{jb_quote}Η συνύφανση αυτή έχει σαν αποτέλεσμα την εμπλοκή του αναγνώστη σε ένα παιχνίδι αλληλομετάθεσης που μόνο κέρδος μπορεί να αποφέρει, αφού τον κάνει να οικειωθεί την τέχνη με όρους σωματικούς, δηλαδή αισθητηριακούς, και το σώμα με όρους ποιητικούς, δηλαδή εξυψωτικούς και εξιδανικευτικούς. {/jb_quote}

Στη δεύτερη ενότητα, που φέρει τον υπότιτλο «Σημείο σύγκλισης», η Ξηρογιάννη κινείται σε τοπία περισσότερο οικεία και γνώριμα. Πρόκειται για τις περιοχές εκείνες του εαυτού που κάθε άνθρωπος επιχειρεί να εξερευνήσει με διάφορα μέσα και τρόπους. Εδώ η ποίηση προσφέρει και συστήνει την ασφαλέστερη οδό για την περιπλάνηση αυτή, στο μέτρο και στον βαθμό που δεν παρέχει βεβαιότητες αλλά τη βαθιά συνείδηση της ρευστότητας των ανθρωπίνων, της υπαγωγής τους σε καθεστώς μόνιμης ανατροπής και αναίρεσης. Η δημιουργός γίνεται πολλές φορές εξομολογητική και η εξομολόγηση αυτή προσλαμβάνει τη χροιά μιας κατάθεσης που γίνεται με όρους δημιουργικούς, με κίνητρο τη βαθιά επιθυμία της έκφρασης και της μορφοποίησης της εμπειρίας σε λόγο· λόγο που θα ανατέμνει την πρώτη ύλη της ψυχής κάνοντάς τη να ακτινοβολεί από αλήθεια ή, μάλλον, από την τόσο γοητευτική για τον άνθρωπο πρόκληση αναζήτησης της αλήθειας. Άλλοτε με πιο χαμηλή, αβέβαιη φωνή και άλλοτε με μια σταθερότητα που προσπορίζει στην ποιήτρια η βεβαιότητα της επιλογής της ποίησης ως μέσου για την αυτογνωσία και την ετερογνωσία, η Ξηρογιάννη αφήνεται στη ροή των στίχων μέχρι να καταλήξει σε ένα συμπέρασμα που συνήθως αποτελεί μια επιβεβαίωση της μοναξιάς του υποκειμένου· μιας μοναξιάς, η οποία όμως δεν θα πρέπει να εκληφθεί ως η βασανιστική μόνωση του ανθρώπου που υποφέρει και πάσχει μέσα σε αυτή τη συνθήκη και το πλαίσιό της, αλλά ως η απαραίτητη προϋπόθεση για την παραγωγή και την απόλαυση του έργου τέχνης. Είναι μια ιδιαίτερη αντίληψη για την τέχνη αυτή που την αντιμετωπίζει σαν καθοδηγητή και επόπτη της ίδιας της ζωής, σαν μια δύναμη που επιβάλλει τους όρους και τα όρια του βίου: Είναι το φως η απάντηση εδώ,/ στα σκοτεινά δωμάτια;/ Δεν ξέρω./ Δέκατη τρίτη ημέρα φρίκης./ Κι όμως, δεν είμαστε υπαίτιοι κανενός διασυρμού./ Μόνο αντέχουμε τη λυπημένη Άνοιξη/ που μας χτυπά την πόρτα./ Γιατί αυτό ακριβώς μας ζητάνε:/ να αντέχουμε τη λυπημένη Άνοιξη./ Τόσο απλά./ Να κλειδώνουμε τα παράθυρα./ Να μένουμε μόνοι. («Εγκλεισμός»)

Η τρίτη, τέλος, ενότητα αποτελεί μια σύνθεση από επιμέρους ποιήματα που επιχειρούν να προσεγγίσουν το σώμα όπως αυτό καθοδηγείται από τις ορμές και τα ένστικτά του. Πρόκειται για μια λεκτική αποκρυπτογράφηση και την ίδια στιγμή μια απομνημόνευση του σώματος μέσα από στιγμές λόγου που αποτυπώνουν διάφορες φάσεις. Ενώ όμως η εκκίνηση είναι ακριβώς αυτή, η υλική υπόσταση της ανθρώπινης ύπαρξης, στην πορεία πραγματοποιείται μια μετακύλιση με στόχο και ορίζοντα την ίδια την ποίηση. Έτσι, το ανθρώπινο σώμα μετουσιώνεται σε σώμα ποιητικό, σε σύνολο από λέξεις που εναρμονίζονται και συνυπάρχουν μέσα σε ένα σύνολο από λειτουργίες που συντηρούν και ανανεώνουν την ίδια τη ζωή. Είναι μια ιδιαίτερη προσέγγιση αυτή που επιφυλάσσει η ποιήτρια στο σώμα καθώς, χωρίς να το απαλλάσσει από την υλικότητά του, του προσδίδει μιαν άλλη προοπτική η οποία το κάνει να μετεωρίζεται ανάμεσα στη ζωή και την τέχνη, ανάμεσα σε αυτό που είναι και σε αυτό που μπορεί να είναι. Το σώμα της ποίησης είναι γεμάτο από ενέργεια, από ένα πάθος που ζωογονεί και τροφοδοτεί τις αισθήσεις· την κάθε αίσθηση που η ποιήτρια αντιλαμβάνεται ως αντίδραση σωματική. Η συνύφανση αυτή έχει σαν αποτέλεσμα την εμπλοκή του αναγνώστη σε ένα παιχνίδι αλληλομετάθεσης που μόνο κέρδος μπορεί να αποφέρει, αφού τον κάνει να οικειωθεί την τέχνη με όρους σωματικούς, δηλαδή αισθητηριακούς, και το σώμα με όρους ποιητικούς, δηλαδή εξυψωτικούς και εξιδανικευτικούς.