Αναμνήσεις ενός κοριτσιού
Annie Ernaux
μετάφραση: Ρίτα
Κολαΐτη
εκδόσεις Μεταίχμιο
η πρώτη δημοσίευση στο diastixo.gr
Annie Ernaux: «Αναμνήσεις ενός κοριτσιού» (diastixo.gr)
«Πάντα υπήρχαν φράσεις στο ημερολόγιό μου, αναφορές
στο “κορίτσι του Σ”, στο “κορίτσι του 58”. Από τα είκοσί μου σημειώνω «58» στα
διάφορα προσχέδια βιβλίων μου. Είναι το κείμενο που λείπει πάντα, που
μετατίθεται πάντα γι’ αργότερα. Το άφατο κενό». Ξεκάθαρη στα λόγια αυτά η
επίδραση που άφησε ένα γεγονός του 1958 τόσο μακρινό, όταν η Ανί Ερνό ήταν
μόλις δεκαοκτώ χρονών, ένα άβγαλτο κοριτσόπουλο, χωρίς καμία απολύτως εμπειρία
ερωτική, που ξεμύτιζε από το συντηρητικό και ασφαλές οικογενειακό περιβάλλον,
έτοιμη να γνωρίσει τα πάντα και με όποιο κόστος. Με τις Αναμνήσεις ενός κοριτσιού, η Ερνό τολμά να αντικρίσει γραμμένα όσα
έζησε, όσα ένιωσε, όσα είχαν το δικό τους μερίδιο όχι μόνο στην προσωπική της
ζωή αλλά και στο συγγραφικό της έργο. Ένα έργο που δύσκολα θα χαρακτηριζόταν
μυθιστόρημα με τα τυπικά γνωρίσματα του είδους, ωστόσο αποτελεί από μόνο του
μια κατηγορία που αγγίζει τόσο τη μυθοπλασία όσο και την αυτοβιογραφία, χωρίς
να είναι ούτε το ένα ούτε το άλλο. Ιδιαίτερη γραφή που δικαίως αναγνωρίστηκε
και βραβεύθηκε με το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας το 2022. Ό,τι γράφει η Ερνό
αφορά ως αρχικό κίνητρο τη δική της ζωή, όμως με τον εξαιρετικό τρόπο της το
διαμορφώνει έτσι που να εκβάλλει στις ζωές όλων μας, ταυτόχρονα ως ιδιωτικός
βίος, στον οποίο μας επιτρέπει την παρείσφρηση, αλλά και ως κοινωνικό σχόλιο
που αφορά και αγκαλιάζει ομοειδείς περιπτώσεις, αποτελώντας μια καταγραφή
εποχής, με γεγονότα, πρόσωπα, ατμόσφαιρα και νοοτροπίες. Όσο, επομένως,
διαφέρει ως μορφή από την κλασική μυθοπλασία, τόσο την προσεγγίζει ως
ουσιαστικό περιεχόμενο.
Οι Αναμνήσεις
ενός κοριτσιού, αποτέλεσμα μιας μακρόχρονης επαφής μα και απόστασης,
απόφασης μα και αναβολής («αρνιόμουν το άλγος της μορφής», θα πει), γράφονται
και σκίζονται για να δουν τελικά το φως της έκδοσης το 2016, όταν η Ερνό ήταν
ήδη εβδομήντα έξι χρονών. Τώρα στην ελληνική έκδοση από το Μεταίχμιο, σε
μετάφραση άριστη από τη Ρίτα Κολαΐτη, που πολύ καλά γνωρίζει το έργο της Ερνό
αλλά και την ίδια.
Το πλέον ενδιαφέρον είναι πως οι Αναμνήσεις γράφονται σε τρία επίπεδα. Το πρώτο αφορά τη μνήμη που
τίθεται σε λειτουργία τόσα χρόνια μετά το γεγονός, με τον κίνδυνο φυσικά να αλλοιώνονται
τα πραγματικά στοιχεία από τις «επιχωματώσεις» της ωριμότητας. Ωστόσο, κι έτσι
ακόμη, η μνήμη λειτουργεί ως μια μορφή βαθιάς επίγνωσης του πραγματικού.
«Αναρωτιέμαι τι σημαίνει για μια γυναίκα η καταβύθιση
σε σκηνές αλλοτινές που συνέβησαν πριν από σχεδόν πενήντα χρόνια και στις
οποίες η μνήμη δεν μπορεί να προσθέσει τίποτα το καινούργιο. Ποια είναι η πίστη
που την οδηγεί, αν όχι η πίστη πως η μνήμη είναι μια μορφή γνώσης;» (σ. 123).
Το δεύτερο επίπεδο αφορά την τριτοπρόσωπη παρατήρηση,
την ιδιόμορφη δηλαδή παράλληλη συνθήκη γραφής, κατά την οποία η Ερνό επιλέγει
να βγει από το σώμα του κοριτσιού που ήταν κάποτε και, αλλάζοντας την
πρωτοπρόσωπη αφήγηση, να παρουσιάσει όσα
συνέβησαν μιλώντας σε τρίτο πρόσωπο· το «εγώ» γίνεται «αυτό».
«Αν το πραγματικό είναι αυτό που δρα, παράγει
αποτελέσματα, σύμφωνα με τον ορισμό του λεξικού, εκείνο το κορίτσι δεν είναι
εγώ, είναι όμως πραγματικό μέσα μου – ένα είδος πραγματικής παρουσίας. Εφόσον έτσι είναι, θα πρέπει να συντήξω το
κορίτσι του 1958 και τη γυναίκα του 2014 σ’ ένα και μόνο “εγώ”; Ή να συνεχίσω
με τρόπο που είναι αν όχι ο πιο ακριβής –υποκειμενική εκτίμηση–, σίγουρα ο πιο
ριψοκίνδυνος, δηλαδή, να διαχωρίσω το πρώτο από τη δεύτερη χρησιμοποιώντας το “αυτό”
και το “εγώ”, προκειμένου να φτάσω όσο πιο μακριά γίνεται στην παρουσίαση
γεγονότων και πράξεων». (σσ. 26-27).
Σε ένα τρίτο επίπεδο, όμως, όλη η ιστορία που
καταγράφεται συνιστά στο παρόν της συγγραφής, ένα γεγονός που, ανασυρόμενο με
πολύ κόπο από το παρελθόν, ταυτόχρονα λειτουργεί ως επώδυνη αναψηλάφηση αλλά
και ως απελευθέρωση, όσο μπορεί η γραφή να αναλάβει αυτό τον ρόλο – οι
ασχολούμενοι μαζί της εννοούν απολύτως αυτή την ιδιαίτερης αξίας λειτουργία. Η
ίδια καταλήγει σε διαπιστώσεις που εκτινάσσονται από την ιδιωτική σφαίρα για να
αποτελέσουν αλήθειες που συνοδεύουν τους όπου γης αυθεντικούς γραφιάδες.
«Πόσο παρόντες είμαστε στις ζωές των άλλων, στις
μνήμες τους, στους τρόπους ύπαρξής τους, ακόμα και στις πράξεις τους; Υπάρχει
μια απίστευτη δυσαναλογία ανάμεσα στο πόσο επηρέασαν τη ζωή μου αυτές οι δυο
νύχτες με τούτο τον άντρα και στο πόσο
ασήμαντη ήταν η παρουσία μου στη δική του.
Δεν τον ζηλεύω, εγώ είμαι αυτή που γράφω». (σ. 131).
Η Ανί Ερνό θέλησε με αυτό το βιβλίο να συγκεράσει την
ανάμνηση της πρώτης ερωτικής επαφής, ενός γεγονότος τόσο καθοριστικού για τη
διαμόρφωση της ερωτικής της συμπεριφοράς αλλά και για την επίγνωση του
χαρακτήρα της, με τη βίωση του μέσα στα χρόνια. Στην ουσία να γεφυρώσει, αν
ποτέ γίνεται, το πραγματικό (με την αδιαμφισβήτητη ισχύ του την ώρα που
συμβαίνει) με το εξωπραγματικό της αναλλοίωτης δύναμής του χρόνια αργότερα·
αυτό που εν τέλει έχει τη δυναμική μιας ιστορίας (που μάλιστα μοιράζεται), αυτό
που στη δική της περίπτωση, την κάνει συγγραφέα. Είναι αυτό που την
ενδυναμώνει, της προσδίδει μια μορφή
εξουσίας, αυτή μόνο να θυμάται («Η σκέψη ότι μόνο εγώ θυμάμαι, όπως πιστεύω, με
σαγηνεύει. Σαν να είμαι προικισμένη με μια ηγεμονική εξουσία», σ. 21), αυτή να έχει τη δύναμη (τόσο δύσκολα
αποκτημένη) να δει όσα έζησε γραμμένα και να τα μοιραστεί με όποιον «παρείσακτο» αναγνώστη θελήσει να εισχωρήσει.
Τα βιώματά της έτσι μοιρασμένα, δεν αφορούν πλέον μόνο την ίδια. Και αυτή είναι
η ξεχωριστή αξία της γραφής της.
Διώνη Δημητριάδου
