Ο τίτλος μπορεί να ερμηνευτεί με πολλούς τρόπους, πάντοτε σχετικά με τον ΣΥΡΙΖΑ και τις εκλογές για την ανάδειξη νέας ηγεσίας.
Ας πούμε, θα μπορούσε κανείς να σκεφτεί ότι σημαίνει «Πώς μπορεί να μένουν ακόμα σύντροφοι αυτοί που εδώ και ένα μήνα, και ιδίως την τελευταία βδομάδα, αντάλλαξαν βαριές κουβέντες;»
Ως προς αυτό, την Κυριακή το απόγευμα, πριν ακόμα κλείσουν οι εσωκομματικές κάλπες, έγραψα στο Φέισμπουκ και στο Τουίτερ:
Στην προεκλογική περίοδο, κάποια μέλη του ΣΥΡΙΖΑ τάχθηκαν υπέρ της Έφης Αχτσιόγλου, κάποια υπέρ του Στέφανου Κασσελάκη και άλλα δεν εκδηλώθηκαν. Από αύριο, είμαστε όλοι μαζί, για να λύσουμε τα προβλήματα του λαού και του τόπου.
Στο οποίο κάποιος, που δεν ξέρω, ακόμα και τώρα, με ποια από τις δύο πλευρές είχε συνταχθεί, μου απάντησε:
Βγάλαμε καρκίνο εμείς με αυτά που ακούσαμε δύο εβδομάδες και τώρα αγκαλίτσες και φιλιά; Δεν παίζει.
Και του ανταπάντησα:
Κι εσείς βγάλατε τον καρκίνο και οι άλλοι βγάλανε. Τώρα, νερό κι αλάτι. Πιο έξυπνοι είναι στα άλλα κόμματα, που σφάζονται στις εσωτερικές εκλογές αλλά μετά μένουν ενωμένοι;
Οπότε, μια δεύτερη ερμηνεία του ερωτήματος του τίτλου θα μπορούσε να είναι:
Ακόμα, σύντροφοι, συνεχίζετε τον καβγά; Οι εκλογές τελείωσαν, νερό κι αλάτι, κοιτάμε μπροστά.
Υπάρχει και μια τρίτη ερμηνεία, που τη σκέφτηκα ακούγοντας την Κυριακή το βράδυ, μετά την ανακοίνωση της νίκης του Στ. Κασσελάκη, τον δημοσιογράφο και πρώην βουλευτή της ΝΔ κ. Μπάμπη Παπαδημητρίου να λέει στην τηλεόραση της ΕΡΤ:
«Θα γίνει μια καλύτερη και πιο ακριβής χρήση της λέξης σύντροφος. Θα μιλάμε για τον σύντροφο του κ.Κασσελάκη και δεν θα μιλάμε για τους συντρόφους, οι οποίοι, όπως έλεγα και πριν, μπάι μπάι, τελειώσανε».
Πράγματι, η λέξη «σύντροφος» έχει, ανάμεσα σε άλλες, και αυτές τις δύο σημασίες, και στο σημείο αυτό θα πάρω υλικό από ένα παλιότερο άρθρο, από το μακρινότατο 2013, από το οποίο μας χωρίζουν 10 χρόνια και καμιά πενηνταριά έτη φωτός σε απόσταση, θάλεγε κανείς.
Η λέξη «σύντροφος» μάς έρχεται από την κλασική αρχαιότητα: είναι αυτός που ανατράφηκε μαζί με κάποιον άλλον, που συνδέεται στενά μαζί του, ο συμπαραστάτης· και ήδη από την αρχαιότητα έχει πάρει και μεταφορικές σημασίες, όπως στη γνωστή αποφθεγματική φράση του Δημάρατου που μας παραδίδει ο Ηρόδοτος, ότι «τη Ελλάδι πενίη … σύντροφός εστι», η φτώχεια είναι συνυφασμένη με την Ελλάδα. Σημειώστε και τον αττικό τύπο «ξύντροφος».
Στα νεότερα χρόνια η λέξη πήρε διάφορες επιπλέον σημασίες, έτσι σύντροφος ονομάστηκε ο συνεταίρος, και συντροφία η εμπορική εταιρεία, με την συχνή παλιότερα συντομογραφία Σία, π.χ. Γεωργόπουλος και Σία. Τον καιρό πριν από το Εικοσιένα, ήταν συνηθισμένο οι ναύτες, ιδίως στην Ύδρα, να μην πληρώνονται σταθερό μισθό αλλά να συμμετέχουν με ποσοστό στα κέρδη του πλοίου -και λέγονταν «συντροφοναύτες». Κάποτε δινόταν και σαφέστερη διευκρίνιση: σύντροφοι με μερδικό – σύντροφοι με λουφέ (μισθωτοί, χωρίς ποσοστό από τα κέρδη). Σε κάποιες λαϊκές χρήσεις συντρόφι λέγεται το σώβρακο.
Σύντροφος λέγεται και αυτός που ζει μαζί μας, με τον οποίο συνδεόμαστε με ιδιαίτερη συναισθηματική σχέση, το ταίρι μας, ο/η σύζυγος κάποτε, ιδίως όταν λέμε για τον σύντροφο της ζωής μας, αλλά και ο ερωτικός σύντροφος, ενώ τελευταία, όλο και περισσότερο, η λέξη «σύντροφος» χρησιμοποιείται στον Τύπο για κάθε ερωτική σχέση εκτός γάμου που είναι κάπως σταθερή αλλά όχι απαραίτητα μακρόχρονη, δηλ. γι’ αυτό που λέγαμε παλιότερα «ο γκόμενός μου / η γκόμενά μου», «το κορίτσι μου / το αγόρι μου», «ο φίλος μου / η φίλη μου», όροι που είναι λιγότερο ευπαρουσίαστοι ή λιγότερο σαφείς.
Και βέβαια, η λέξη «σύντροφος» είναι προσφώνηση ανάμεσα σε μέλη κομμουνιστικών, αριστερών και σοσιαλιστικών κομμάτων ή κινημάτων. Με αυτή τη σημασία, του ομοϊδεάτη και του συναγωνιστή, η λέξη «σύντροφος» πρέπει να εμφανίστηκε στη γλώσσα μας στα τέλη του 19ου αιώνα. Την έχω συναντήσει στην αναρχοσοσιαλιστική εφημερίδα Επί τα Πρόσω το 1896: «Αι ιδέαι ημών διαδίδονται αθορύβως εις πάσας τας πόλεις και κωμοπόλεις της μικράς ταύτης γωνίας της Γης. Εν Αθήναις οι σύντροφοί μας εργάζονται απαύστως», διαπίστωνε με ικανοποίηση ένα άρθρο.
Πάντως, οι συνδικαλισμένοι εργάτες στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα συνηθίζουν να αλληλοαποκαλούνται «αδελφοί», ενώ υπάρχει και το «πολίτης», στους πρώτους σοσιαλιστές του Καλλέργη και του Δρακούλη. Εννοείται ότι όταν ιδρύεται το 1918 το ΣΕΚΕ, υιοθετεί από την πρώτη στιγμή την προσφώνηση «σύντροφοι», το ίδιο και το ΚΚΕ, ενώ τη λέξη τη χρησιμοποιούν και οι αντίπαλοι για να αναφερθούν ειρωνικά στους κομμουνιστές (π.χ. «τα συντρόφια»). Το ΕΑΜ στην Εθνική Αντίσταση προτίμησε το «συναγωνιστής» (λέξη που τη μίαναν αργότερα οι Χρυσαβγίτες όταν την υιοθέτησαν), ενώ στα μεταπολεμικά χρόνια η ΕΔΑ διάλεξε το «φίλος». Μετά τη μεταπολίτευση όλα τα αριστερά κόμματα υιοθέτησαν το «σύντροφος», μαζί και το ΠΑΣΟΚ που έσπευσε να οικειοποιηθεί τα σύμβολα της αριστεράς –και την προσφώνηση αυτή τη διατηρούν ακόμα και σήμερα (έτσι νομίζω, αν διαβάζει φίλος από το ΠΑΣΟΚ ας ενημερώσει)· οφείλουμε πάντως να αναγνωρίσουμε στο ΠΑΣΟΚ ότι εμπλούτισε την παραπολιτική ορολογία με τον όρο «συντροφικά μαχαιρώματα».
Στα ελληνικά η λέξη «σύντροφος», με τη σημασία του μέλους αριστερού κόμματος, αποτελεί μεταφραστικό δάνειο, μάλλον από το ιταλικό compagno, που προέρχεται από το υστερολατινικό companio κι αυτό από τα λατινικά cum (συν) και panis (ψωμί), δηλαδή αυτός με τον οποίο τρώμε μαζί ψωμί· στην ίδια λέξη ανάγεται και η δική μας ταπεινή κομπανία, αλλά και το αγγλικό company. Η ιταλική λέξη, μαζί με άλλες αντίστοιχές της εμφανίστηκαν με τη σημασία αυτή από τα μέσα του 19ου αιώνα όταν οι σοσιαλιστές της Ευρώπης αναζήτησαν μια προσηγορία περισσότερο εξισωτική αλλά και πιο οικεία από τα ταξικά monsieur, sir και τα λοιπά. Τα μέλη του συμβουλίου της (πρώτης) Διεθνούς Ένωσης των Εργαζομένων, στη δεκαετία του 1860, προτιμούσαν την προσηγορία «πολίτης», αλλά ήδη από τότε εμφανίζεται και το «σύντροφος» σε κείμενα ιδίως ιταλικά. Στα αγγλικά η αντίστοιχη λέξη είναι comrade, ομόρριζη με τη γαλλική camarade, που ανάγονται και οι δύο, μέσω ισπανικών, στο λατινικό camara, (και αυτό στο ελληνικό καμάρα). Είναι δηλαδή οι camarades αυτοί που μοιράζονται το ίδιο δωμάτιο, ιδίως τον ίδιο θάλαμο στο στρατό («καμαράντ» αλληλοαποκαλούνταν και οι κρατούμενοι στα ναζιστικά στρατόπεδα, θα το θυμάστε ίσως από τους στίχους του Καμπανέλλη στο Μαουτχάουζεν του Μίκη -εδώ το τραγούδι «Ο Αντώνης» και εδώ η ιστορία για τη γέννησή του).
Και στα γερμανικά υπάρχει το Kamerad αλλά το αντίστοιχο της κομματικής προσηγορίας είναι το Genosse (γκενόσε), που σημαίνει περίπου αυτόν που απολαμβάνει το ίδιο πράγμα μαζί μας, ενώ οι Ισπανοί έχουν το camarada και οι ισπανόφωνοι λατινοαμερικάνοι το compañero (κομπανιέρο) ομόρριζο με το ιταλικό που είδαμε και πολύ γνωστό λόγω Κούβας. Διάσημο έχει γίνει και το ρωσικό товарищ (ταβάριτς), που ανάγεται σε μια λέξη товар, παλαιοτουρκικό δάνειο, που σήμαινε κατά περιόδους «στρατόπεδο» και «εμπόρευμα», άρα η αρχική σημασία της λέξης θα ήταν ο συστρατιώτης ή ο συνεταίρος.
Βλέπουμε λοιπόν πως στις διάφορες γλώσσες υπάρχει η έννοια ανθρώπων που μοιράζονται κάτι -την τροφή στη δική μας περίπτωση, το ψωμί στην περίπτωση του compagno (αν και το ψωμί σε πολλές γλώσσες χρησιμοποιείται ως μετωνυμία για την τροφή γενικά), τον θάλαμο στην περίπτωση του camarade/comrade.
Κι έτσι, σήμερα έχουμε και συντρόφους με την έννοια του ερωτικού δεσμού, και συντρόφους στο ίδιο αριστερό κόμμα. Το θηλυκό διαφοροποιείται: στα αριστερά κόμματα λέμε «η συντρόφισσα», ενώ για τον ερωτικό δεσμό λέμε «η σύντροφος του τάδε». Ωστόσο, παλιότερα που χρησιμοποιόταν η λέξη «σύντροφος» και για συζύγους, δεν ήταν σπάνιο να ακούς «η συντρόφισσά μου».
Ο κ. Μπάμπης Παπαδημητρίου πρόβλεψε ότι με την προχτεσινή νίκη του Στέφανου Κασσελάκη θα πάψει πια να ακούγεται η πληβειακή σημασία της λέξης «σύντροφος» και θα μείνει η λαϊφοστιλάτη. Ίσως να γίνει κι έτσι, αν και, όπως κι αν εξελιχτεί στο μέλλον ο ΣΥΡΙΖΑ, σύντροφοι θα εξακολουθήσουν να υπάρχουν, διότι το τιμημένο ΚΚΕ ευτυχώς θα παραμείνει στο προβλέψιμο μέλλον μια πάντοτε υπολογίσιμη δύναμη. Πάντως, η φράση του τίτλου, μπορεί να διαβαστεί και ως απορία του Μπάμπη Παπαδημητρίου: Ακόμα σύντροφοι θα αποκαλείστε;
Επιστρέφοντας στη φράση του τίτλου, υπάρχουν κι άλλες ερμηνείες της.
Θα μπορούσε, ας πούμε, να σημαίνει:
Ακόμα σύντροφοι να το πάρετε απόφαση ότι ο ΣΥΡΙΖΑ δεν σώζεται και να φύγετε; -αυτό θα το έλεγε κάποιος απέξω, μάλλον εξ αριστερών αν και ποτέ δεν ξέρεις.
Ή και:
Ακόμα σύντροφοι να το διαλύσετε το μαγαζί; Αυτό μάλλον κάποιος απέξω, εκ δεξιών.
Ακόμα.
