Περίεργος ο τίτλος του σημερινού άρθρου, αλλά θα σας τον εξηγήσω αμέσως. Το σημερινό άρθρο, λοιπόν, είναι αφιερωμένο στην προέλευση της λέξης «σκυλάδικο». Όμως, σε αντίθεση με τα περισσότερα άρθρα της κατηγορίας αυτής, δεν πρόκειται να σας εκθέσω την άποψή μου για την ετυμολογία και την ιστορία της λέξης, για τον απλούστατο λόγο ότι δεν έχω άποψη -δεν ξέρω, για να το πω πιο ωμά. Με άλλα λόγια, ρίχνω άδεια για να πιάσω γεμάτα, ελπίζοντας ότι από τη συζήτηση θα βγάλουμε κάποιαν άκρη.
Όχι όμως εντελώς άδεια. Θα παραθέσω διάφορες εκδοχές που κυκλοφορούν. Δεν αποκλείω κάποια από αυτές να είναι σωστή, κάθε άλλο. Αλλά δεν μπορώ, αυτή τη στιγμή, να προκρίνω κάποια.
Λέγοντας «σκυλάδικο» εννοούμε, κατ’ αρχάς, έναν συγκεκριμένο τύπο νυχτερινού κέντρου και, κατ’ επέκταση, το είδος τραγουδιού που συνηθίζεται σε αυτά τα κέντρα. Εικάζω ότι πρώτα ονοματίστηκε το κέντρο και μετά το είδος τραγουδιού. Ο τραγουδιστής του σκυλάδικου λέγεται σκυλάς -και σκυλού η τραγουδίστρια. Σκυλάδες όμως λέγονται και όσοι συχνάζουν σε σκυλάδικα (κέντρα) ή τους αρέσουν τα σκυλάδικα (τραγούδια).
Μια εκδοχή που αναφέρεται πολύ συχνά για την προέλευση του όρου, είναι αυτή που δημοσιεύτηκε από τον Αντώνη Καρκαγιάννη στην Καθημερινή το 2002 και βασίζεται στη μαρτυρία ενός παλιού θαμώνα της Τρούμπας. Μπορείτε να τη δείτε αναλυτικά εδώ, θα την εκθέσω σε συντομία όμως.
Σύμφωνα με αυτή τη μαρτυρία, σκυλάδικα ονομάστηκαν τα κέντρα που εμφανίστηκαν τη δεκαετία του ’50 στην Τρούμπα, που τότε άνθιζε χάρη στην παρουσία των Αμερικανών ναυτών του 6ου στόλου. Πλάι στα «καλά και ακριβά» κέντρα, άνοιξαν λοιπόν και μαγαζιά δεύτερης ποιότητας, πιο φτηνά, που έβαζαν κράχτες για να αγρεύσουν πελάτες. Προπολεμικά, στην ίδια περιοχή, «σκύλες» ονομάζονταν οι ξεπεσμένες πόρνες που δεν μπορούσαν να βρουν στέγη στο υπερπορνείο των Βούρλων και αναγκάζονταν να δουλεύουν στην γέφυρα του Αγίου Διονύση, περίπου στο ύπαιθρο -όπως οι σκύλοι. Από αυτές, ονομάστηκαν και σκυλάδικα τα φτηνά κέντρα. Δεν με πείθει η εκδοχή αυτή.
Σύμφωνα με μιαν άλλη εκδοχή, προπολεμικά, κάποια μαγαζιά σερβίριζαν μόνο αλκοόλ, όταν όμως ήρθε η διατίμηση αναγκάστηκαν να προσθέσουν στον κατάλογό τους και φαγητό. Επειδή το φαγητό ήταν κακής ποιότητας, πολλοί πελάτες το πετούσαν στα αδέσποτα σκυλιά της περιοχής, με αποτέλεσμα τα μαγαζιά αυτά να περιτριγυρίζονται από αγέλες σκύλων και να ονομαστούν σκυλάδικα. Ούτε αυτή με πείθει.
Σε μια τρίτη εκδοχή, στη δεκαετία του 1930 στις απόμερες γειτονιές του Πειραιά και της Αθήνας εμφανίστηκε ένα νέο είδος μαγαζιού, με δυο χώρους. Στον ένα χώρο, σέρβιραν φαγητό με μουσική. Στον δεύτερο υπήρχαν κοπέλες διά τα περαιτέρω. Επειδή τα μαγαζιά αυτά βρίσκονταν σε έρημες περιοχές όπου υπήρχαν πολυμελείς αγέλες αδέσποτων σκύλων, ονομάστηκαν σκυλάδικα. Όχι, δεν με πείθει.
Οι δυο αυτές εκδοχες παρατίθενται σε άρθρο του Vice, που επίσης αναφέρει, ως τρίτη, την εκδοχή της Τρούμπας.
Το ίδιο άρθρο αναφέρει και άλλες εκδοχές, που θέλουν την ονομασία να προέρχεται από το echo που παραμορφώνει τη φωνή των τραγουδιστών των κέντρων αυτών ή από το πετάλι wah που χρησιμοποιούν οι κιθαρίστες. Αυτές μάλλον πρέπει να απορριφθούν για λόγους χρονολόγησης.
Ο φίλος Πάνος Ζέρβας, σε ανάρτησή του πριν από λίγο καιρό στο Φέισμπουκ αναφέρει και δυο άλλες θεωρίες, που τις μεταφέρω εδώ κόπι-πάστε:
[4η εκδοχή] Ο Ηλίας Πετρόπουλος αναφέρει ότι τα πρώτα σκυλάδικα εμφανίστηκαν στην περιαστική περιφέρεια της Θεσσαλονίκης στη δεκαετία του ’50, ως αντίδραση στη μικροαστική μετεξέλιξη των λαϊκών κέντρων: “Το σκυλάδικο υπήρξε ένας αυστηρά καθορισμένος τύπος ταβέρνας με λίγο φαγάκι και κανα μπουζούκι, που λειτουργούσε σαν κρυφός τεκές και, εν ταυτώ, σαν κρυφό μπουρδέλο”. Ισχυρίζεται ότι γνώρισε τα μαγαζιά αυτά από τον Τσιτσάνη και η πελατεία τους αποτελούνταν κυρίως από “σκληρούς μάγκες” που είχαν την επωνυμία “σκύλοι”
[5η εκδοχή] Ο Δαλαμάγκας σε συνέντευξη στον Λευτέρη Παπαδόπουλο τοποθετεί την ύπαρξη του σκυλάδικου στην αμέσως προηγούμενη δεκαετία, πάλι στη Θεσσαλονίκη, και αναφέρει πήγαιναν σε αυτά μαζί με τον Τσιτσάνη. Υποστηρίζει ότι εκεί πήγαιναν οι σκύλοι, δηλαδή οι βαρείς κι ασήκωτοι μάγκες που χόρευαν μονάχα ζεϊμπέκικο. (Πηγή: Λεωνίδας Οικονόμου)
Βρίσκω πιο πειστικές τις δυο θεσσαλονικιώτικες εκδοχές.
Προσθέτω ότι η φωτογραφία που συνοδεύει το σημερινό άρθρο είναι παρμένη από παλιό άρθρο της Καλύβας του Πάνου, στο οποίο ο Πάνος Ζέρβας παραθέτει επίσης γράμμα που είχε στείλει το… 1984 στον Ριζοσπάστη όταν η εφημερίδα είχε δημοσιεύσει άρθρο του Παναγιώτη Λαφαζάνη με θετικές κρίσεις για το σκυλάδικο.
Λοιπόν; Τι συμπέρασμα βγαίνει;
Όταν αναζητούμε την ετυμολογία μιας λέξης, και της συγκεκριμένης λέξης ειδικότερα, θα μας βοηθήσει αν έχουμε χρονολογήσει την εμφάνισή της. Για λέξεις της αργκό, υπόγειες, όπως το σκυλάδικο, η δυσκολία είναι ότι δεν μπορούμε να στηριχτούμε τόσο πολύ σε γραπτές πηγές. Ωστόσο, δεν νομίζω ότι το σκυλάδικο είναι πολύ παλιός όρος και αυτό μάλλον έρχεται να αντικρούσει τις εκδοχές που τοποθετούν τη γέννηση της λέξης προπολεμικά.
Στο Λεξικό της πιάτσας, του Καπετανάκη, όπως και στο Λεξικό της λαϊκής, του Δαγκίτση, δεν υπάρχει λήμμα «σκυλάδικο». Όμως υπάρχει λήμμα «σκυλόμαγκας» με σημασία «ψημένος, δοκιμασμένος, πολύπειρος μάγκας» (ορισμός από τον Καπετανάκη, παρόμοιος στον Δαγκίτση) -κάτι που μάλλον προσθέτει πόντους στις θεσσαλονικιώτικες εκδοχές.
Τα νεότερα γενικά λεξικά έχουν βέβαια τη λέξη, αλλά δεν είναι καθόλου φλύαρα ως προς την ετυμολογία της -την παράγουν από το σκύλος+ -άδικο (ΛΚΝ, Ετυμολογικό Μπαμπινιώτη) ενώ το γενικό λεξικό Μπαμπινιώτη από το σκυλάς + -άδικο. Κι εδώ κάπου ολοκληρώνεται η δική μου επισκόπηση.
Λοιπόν; Τι λέτε; Θα τα ανασύρουμε γεμάτα τα δίχτυα μας;
