Οι αρχαιοελληνικοί μύθοι και τα πρόσωπα που τους στελεχώνουν έχουν διαχρονικά αποτελέσει πηγή έμπνευσης και καλλιτεχνικού διαλόγου, αποτελούν δε μια από τις πιο αγαπημένες δεξαμενές στις οποίες ανατρέχουν οι δημιουργοί, προκειμένου να αντλήσουν από εκεί τα ερεθίσματα εκείνα που θα δώσουν ώθηση στη δική τους πια δημιουργία και θα καθοδηγήσουν τη σύνθεσή της. Μια τέτοια περίπτωση είναι και αυτή του Αμερικανού ποιητή Τίνο Βιγιανουέβα, ο οποίος συγκέντρωσε τριάντα δύο ποιήματα υπό τον χαρακτηριστικό τίτλο Τάδε έφη Πηνελόπη και τα παρουσίασε στο κοινό το 2013, διευρύνοντας ουσιαστικά τους όρους και τα όρια της πρόσληψης του περίφημου ομηρικού θέματος της συζυγικής πίστης, αλλά και της ίδιας της μορφής της Πηνελόπης ως αρχετυπικής και διαχρονικής μαζί. Σχεδόν δέκα χρόνια μετά την έκδοση αυτή, τα ποιήματα του Βιγιανουέβα συστήνονται στο ελληνικό κοινό μέσα από τη μετάφραση της Αικατερίνης Γουλέτη, η οποία προσφέρει τη δυνατότητα για τη γνωριμία με μια ποίηση που τροφοδοτείται από τον μύθο, με μια καινούργια ουσιαστικά εκδοχή του η οποία πλουτίζει το σχετικό πεδίο και καταδεικνύει όχι μόνο την αντοχή, αλλά και τη δυναμική της ομηρικής αφήγησης να καθίσταται τροφοδότης και των πιο σύγχρονων ακόμα δημιουργιών. Πόσο μάλλον που ο μύθος αυτός και η συγκεκριμένη φιγούρα της βασίλισσας, που περιμένει για είκοσι ολόκληρα χρόνια τον άντρα της να επιστρέψει, πολιορκούμενη στο διάστημα αυτό από τους περίφημους μνηστήρες, είναι ένας από τους πιο γόνιμους, αλλά και πιο γοητευτικούς της αρχαιότητας, στο μέτρο και στον βαθμό που πραγματοποιεί μια ανατομία στις ανθρώπινες σχέσεις αλλά και στις μεγάλες έννοιες της πίστης, της αγάπης, της ελπίδας, της μοναξιάς.
{jb_quote}Είναι η ίδια η φύση της τέχνης να στέκει ανάμεσα στον άνθρωπο και σε ό,τι τον υπερβαίνει, ανάμεσα στην πραγματικότητα και τον μύθο, απογειώνοντας την πρώτη και εξισορροπώντας τον δεύτερο σε μια λειτουργία και μια αποστολή με ορίζοντα και κέντρο την υπηρεσία στον άνθρωπο.{/jb_quote}
Το ενδιαφέρον με τα συγκεκριμένα ποιήματα δεν έγκειται μόνο στο γεγονός ότι πλέκονται γύρω από τον κοινό πυρήνα του ψυχισμού της Πηνελόπης, ούτε μονάχα στον τρόπο με τον οποίο έχουν συντεθεί, σαν δραματικοί δηλαδή μονόλογοι, σαν ποιητικές εξομολογήσεις σε πρώτο ενικό πρόσωπο. Το ενδιαφέρον έγκειται κυρίως στην εγγύτητα που διατηρούν με το πρότυπο και την πηγή τους, στον σεβασμό με άλλα λόγια που εμποτίζει τη δημιουργική σκέψη και έκφραση του ποιητή απέναντι στον Όμηρο και στην προσπάθειά του, ουσιαστικά, να προεκτείνει, να επεκτείνει και να ερμηνεύσει την ομηρική αφήγηση ρίχνοντας φως στην κεντρική μορφή της Πηνελόπης και επιχειρώντας μια καταβύθιση στα μύχια των σκέψεων και των αισθημάτων της, στα μύχια της ψυχής της έτσι ώστε να ανασυρθούν από εκεί, εν είδει θραυσμάτων, οι στοχασμοί της γύρω από όσα αυτή βιώνει, γύρω από τη συνθήκη της αναμονής του αγαπημένου της, την ελπίδα και την απελπισία που σαν κύματα την κατακλύζουν, την παρουσία των επίδοξων συντρόφων/μνηστήρων, αλλά και τη σχέση με τον γιο της, Τηλέμαχο. Οι στοχασμοί αυτοί, που άλλοτε θυμίζουν τραγούδι, άλλοτε απόσπασμα ημερολογιακής αφήγησης, άλλοτε προφορική εξιστόρηση και άλλοτε προσευχή, συντίθενται πάντα με ορίζοντα την ποιητικότητα, με απώτερο δηλαδή στόχο να αποτελέσουν μια λογοτεχνική δημιουργία που θα εγείρει πάντα την αξίωση του ωραίου, ως της μοναδικής εκείνης οδού για την απαντοχή και τη λύτρωση: Έλα σ’ εμένα σα φεγγαρόφως, ή ήλιος λαμπερός, ή απλά σαν φως απ’ τα δαδιά του παλατιού τη νύχτα/ ριγμένο πάνω στα μάλλινα εργόχειρα, πάνω στον αργαλειό μου.// Έλα σε μένα σαν τα λαμπυριστά κύματα που εσαεί σαλεύουν/ προς την ακτή.// Έλα σ’ εμένα με όποιο απαύγασμα φωτός συ επιθυμείς. («Έλα σ’ εμένα»)
Με τις συνθέσεις αυτές ο Βιγιανουέβα δεν ανανεώνει μονάχα την ποιητική παράδοση της συνομιλίας με τον ομηρικό μύθο, ούτε τεχνουργεί απλώς και μόνο μια γυναικεία εξομολόγηση φορώντας το προσωπείο της Πηνελόπης και έχοντας ως φόντο το σκηνικό του οδυσσειακού μύθου. Εκείνο που αποτελεί ουσιαστικά το μεγαλύτερό του κατόρθωμα είναι το γεγονός ότι προσέδωσε στη μυθική μορφή της Πηνελόπης ανθρώπινες διαστάσεις, ότι πέτυχε ουσιαστικά την ενανθρώπισή της, τη μεταφορά της στο «εδώ» και το «τώρα» κάθε γυναίκας και, ευρύτερα, κάθε ανθρώπου που ταλανίζεται από τις ίδιες αγωνίες και τα ίδια πάθη, που λιμνάζει μέσα στη συνθήκη της αναμονής παλεύοντας ουσιαστικά με τον ίδιο του τον εαυτό και πασχίζοντας να μη λυγίσει, αλλά να σταθεί όρθιος διεκδικώντας έτσι όχι μόνο την ανθρώπινη ουσία του, αλλά και τη δυνατότητά του να αποτελέσει τελικά φορέα αντίστασης απέναντι σε ό,τι επιδιώκει να τον κατανικήσει, να τον λυγίσει, να τον ακυρώσει. Θα μπορούσε όμως να δει κανείς εδώ και την αντίστροφη συνθήκη. Την εξύψωση δηλαδή της ανθρώπινης ύπαρξης στο επίπεδο του μύθου, εκεί όπου όλα έχουν απολέσει το γήινο περίγραμμά τους και λειτουργούν με τους όρους μιας ανώτερης ποιότητας ήθους, μιας ανώτερης ποιότητας ζωής. Πάνω απ’ όλα, όμως, εκεί που καταυγάζει η συγκεκριμένη συλλογή ποιημάτων είναι η ίδια η φύση της τέχνης να στέκει ανάμεσα στον άνθρωπο και σε ό,τι τον υπερβαίνει, ανάμεσα στην πραγματικότητα και τον μύθο, απογειώνοντας την πρώτη και εξισορροπώντας τον δεύτερο σε μια λειτουργία και μια αποστολή με ορίζοντα και κέντρο την υπηρεσία στον άνθρωπο.
Τάδε έφη Πηνελόπη
Τίνο Βιγιανουέβα
Μετάφραση: Αικατερίνη Γουλέτη
Επιμέλεια: Σοφία Εμμανουηλίδου
Εκδόσεις Βακχικόν
σ. 74
ISBN: 978-618-5662-19-6
Τιμή: 10,60€
