Δ. Μπαλαμπανίδης, Ε. Παπατζανή και Δ. Πέττας: “Το AIRBNB στην Πόλη. Ευκαιρία ή Απειλή;” Εκδόσεις Πόλις
Ανδρέας Βελωνάς(1) και Μαρία Καλδέλη(2)
Στο ξέσπασμα μίας οικονομικής κρίσης, αποκύημα της οποίας υπήρξε μία στεγαστική κρίση, την απάντηση ήλθε να δώσει το φαινόμενο Airbnb. Η πρακτική της βραχυχρόνιας μίσθωσης ακινήτων ξεκίνησε από το 2007, στο πλαίσιο μίας «οικονομίας διαμοιρασμού» και σήμερα αποτελεί ένα σημα-ντικό μέρος της παγκόσμιας οικονομίας.
Συγκεκριμένα, η εναλλακτική περίπτωση στην ενοικίαση ακινήτων εισήχθη στην αγορά με τους δικούς της κανόνες μέσα από τις ψηφιακές πλατφόρμες, υπο-σχόμενη απλοποίηση και αμεσότητα και υποκαθιστώντας τα παραδοσιακά τουριστικά καταλύματα. Παράλληλα, το φαινόμενο Airbnb, ενώ ξεκίνησε ως μία ιδέα που οικοδομήθηκε «από τα κάτω» (bottom up) κατέληξε να είναι άλλη μία περίπτωση διάχυσης των πόρων «προς τα κάτω» (top down).
Η προοπτική του ως μία στρατηγική επιβίωσης και αντιμετώπισης των επιπτώσεων των πολλαπλών κρίσεων από τους «μικρούς παίκτες» δεν διέγραψε μακρινή πορεία από την στιγ-μή που λειτούργησε ως ένα πεδίο συσσώρευσης πλούτου για τους «μεγάλους παίκτες». Ο επι-ταχυνόμενος εκτοπισμός των «μικρών» ιδιοκτητών ακινήτων οφείλεται αφενός στην διαδικασία «επαγγελματοποίησης» (professionalization), γεγονός που δεν επιτρέπει οι «μικροί παίκτες» να ανταποκριθούν στις αυξημένες απαιτήσεις των πελατών και αφετέρου στο έντονο ενδιαφέρον των αντίστοιχων ομάδων συμφερόντων (επενδυτών, εταιριών διαχείρισης ακινήτων, funds κ.λπ.).
Η ελληνική περίπτωση συνιστά το μείγμα της έκρηξης των επιπτώσεων της οικονομικής και της στεγαστικής κρίσης αλλά και της υψηλούς ζήτησης για τουριστικά καταλύματα. Έννοιες-κλειδιά αποτελούν ο αστικός εξευγενισμός (gentrification) και η τουριστικοποίηση (touristification) προ-κειμένου να ερμηνευθεί η εκ βάθρων αλλαγή κάποιων παραμελημένων περιοχών και ο μετασχη-ματισμός τους σε τουριστικά θέρετρα.
Δεδομένων αυτών των αλληλοτροφοδοτούμενων εννοιών, στην Αθήνα είναι αισθητή τόσο η ανομοιομορφία όσο και ο γεωγραφικά και κοινωνικά άνισος τρόπος με τον οποίο αναπτύσσεται το φαινόμενο Airbnb. Χαρακτηριστική είναι η μετάβαση από την περίοδο της κρίσης στην περίοδο όπου η βραχυχρόνια μίσθωση ακινήτων συνετέλεσε στην αλλα-γή των κανόνων ζήτησης και προσφοράς και στη ραγδαία αύξηση των τιμών ενοικίου και αγοράς ακινήτων, ενώ η προσφορά οικιστικού αποθέματος περιορίστηκε εξαιρετικά στην πρωτεύουσα.
Το βιβλίο των Δημήτρη Μπαλαμπανίδη, Εύα Παπατζανή και Δημήτρη Πέττα “Το Airbnb στην πόλη: Ευκαιρία ή απειλή;”, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πόλις, στέκεται κριτικά απέναντι στο φαινόμενο του Airbnb και στον τρόπο με τον οποίο αναπτύσσεται, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Οι συγγραφείς, έχοντας το ανάλογο ακαδημαϊκό και ερευνητικό υπόβαθρο και χρησιμοποιώντας ένα ευρύ φάσμα επιστημών, δηλαδή επιστήμη του χώρου, την πολεοδομία και την κοινωνική γεωγραφία, προσπαθούν να ερμηνεύσουν και να διερευνήσουν το νεοφυές φαι-νόμενο που επιφέρει αλλαγές στην κατοικία και την κοινωνία.
Το βιβλίο έχει έκταση 168 σελίδες. Αποτελείται από τρία μέρη και έντεκα κεφάλαια. Στο πρώ-το μέρος εισάγονται οι θεμελιώδεις έννοιες της «οικονομίας διαμοιρασμού» και της «οικονομίας πλατφόρμας» και επιχειρείται η αποσαφήνιση της σχέσης τους με το φαινόμενο Airbnb. Εν συνε-χεία, εξετάζεται η συνολική εικόνα των βασικών χαρακτηριστικών του Airbnb στην Ελλάδα και, ειδικά, στην πόλη της Αθήνας, εντοπίζοντας τις πολλαπλές σημασίες του για τους αντίστοιχους «παίκτες» που συμμετέχουν στην αγορά της βραχυχρόνιας μίσθωσης ακινήτων.
Το δεύτερο μέρος του βιβλίου καταπιάνεται με την ανάλυση των επιπτώσεων του Airbnb στην οικονομία, την κοινωνία και τον (αστικό) χώρο. Ιδιαίτερης σημασίας είναι ο τρόπος με τον οποίο το Airbnb επηρεάζει την αγορά ακινήτων και ενοικίων, όπου συνεπάγεται και τον τρόπο επίδρα-σης των οικονομικών ωφελειών στην τοπική οικονομία. Επιπρόσθετα, θίγεται το ζήτημα του εκτο-πισμού των μόνιμων κατοίκων και της διάβρωσης του χαρακτήρα των γειτονιών της πόλης της Αθήνας.
Οι συγγραφείς στο τρίτο μέρος εξηγούν γλαφυρά τους διάφορους τρόπους αντιμετώπι-σης των πολλαπλών επιπτώσεων του Airbnb. Παραθέτοντας περιπτώσεις από τη σχετική διεθνή εμπειρία, ασκώντας κριτική στις προσπάθειες ρυθμιστικής παρέμβασης στην Ελλάδα, εμβαθύνουν στην αξιολόγηση «καλών πρακτικών», των διεκδικήσεων «από τα κάτω» και των εναλλακτικών.
Το βιβλίο ολοκληρώνεται με τον Επίλογο, στον οποίο περιλαμβάνονται συμπεράσματα και νέα ερωτήματα που εγείρουν το ενδιαφέρον για περαιτέρω διερεύνηση. Εν κατακλείδι, προκύπτει ότι το φαινόμενο Airbnb συνδέεται άμεσα με τα σύγχρονα ζητήματα στέγης που έχουν αναδειχθεί στην Ελλάδα. Είναι διττή η σημασία του διότι προκαλεί, μεν, αρνητικές συνέπειες (αύξηση των ενοικίων, εκτοπισμός μόνιμων κατοίκων) εντείνοντας τα προβλήματα της τρέχουσας στεγαστικής κρίσης, επιδρά και θετικά, δε, αποτελώντας μία σημαίνουσα διέξοδο (συμπληρωματικά εισόδημα σε νοικοκυριά που πλήττονται). Σύμφωνα με τους συγγραφείς, η αντιμετώπιση του φαινομένου του Airbnb δεν εντοπίζεται στην ούτε στην απόλυτη καταδίκη του ούτε στην απόλυτη επιδοκιμα-σία του. Οι συνέπειές του σε συνδυασμό με τα προκείμενα της στεγαστικής κρίσης (στεγαστική υπερπληρότητα, ενεργειακή φτώχεια, εξώσεις, πλειστηριασμοί, έλλειψη στέγης κ.λπ.) οδηγούν στην ανάγκη σχεδιασμού και εφαρμογής ευρύτερων πολιτικών στον τομέα της κατοικίας.
Στο επίμετρο του βιβλίου γίνεται μία απόπειρα παρουσίασης του φαινομένου του Airbnb μέσα σε μία περίοδο έντονης συστολής ένεκα της τρέχουσας πανδημίας. Οι συγγραφείς ισχυρίζονται ότι, παρά την παγκόσμια παύση των τουριστικών μετακινήσεων, το φαινόμενο του Airbnb αποδείχτηκε ανταγω-νιστικό και ανθεκτικό καταφέρνοντας να ανταποκριθεί στις νέες απαιτήσεις των επισκεπτών για «αυθε–ντικές» εμπειρίες, μακριά από τον μαζικό τουρισμό. Τα αντανακλαστικά του Airbnb και η επιβίωσή του στα δεδομένα μίας υγειονομικής κρίσης είναι η απόδειξη ότι απορρόφησε τους κραδασμούς, τόσο των κρίσεων όσο και των αναγκών που προκύπτουν, και η ένδειξη ότι έχει εξασφαλίσει το μέλλον του.
Η εργασία των Μπαλαμπανίδη, Παπατζανή και Πέττα είναι μία γνήσια προσπάθεια επιστημο-νικής και πολυπρισματικής ανάλυσης του φαινομένου του Airbnb που συμβάλλει ουσιαστικά στον επιστημονικό διάλογο. Ιδιαίτερες είναι οι πτυχές που αφορούν στην στεγαστική και εργασιακή επισφάλεια, γεγονός που προέκυψε μέσω της εδραίωσης των «μεγάλων παικτών» εκτοπίζοντας τους «μικρούς». Η πρωτότυπη μελέτη της ανάπτυξης του φαινομένου του Airbnb ανά τα χρόνια, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό, και η επίκαιρη ανάλυση περί των βραχυχρόνιων μισθώσεων ακινήτων σε συνθήκες πανδημίας συνιστούν ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον εγχείρημα, διαλευκαίνοντας τα ενδεχόμενα το φαινόμενο του Airbnb να αποτελεί είτε ευκαιρία είτε απειλή.
(1). ΠΜΣ «Ανάλυση και Εφαρμογή Κοινωνικής Πολιτικής», Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής, Πάντειο Πανεπιστήμιο.
(2). ΠΜΣ «Ανάλυση και Εφαρμογή Κοινωνικής Πολιτικής», Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής, Πάντειο Πανεπιστήμιο.
Αναδημοσίευση από: Κοινωνική Πολιτική 14 • Ιούνιος 2021
Παρουσίαση της έκδοσης
– Ποια είναι η πραγματική σχέση του Airbnb με την περίφημη «οικονομία διαμοιρασμού» και την «οικονομία πλατφόρμας»;
– Ποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά έχει λάβει το φαινόμενο στην περίπτωση της Ελλάδας, και ειδικά στην πόλη της Αθήνας, και ποιες είναι οι επιπτώσεις του στην οικονομία, την κοινωνία και τον (αστικό) χώρο;
– Με ποιον τρόπο και σε ποιο βαθμό το φαινόμενο Airbnb μετασχηματίζει τη φυσιογνωμία της πόλης και την καθημερινή ζωή των κατοίκων της στις γειτονιές;
– Τι είδους ρυθμιστικές παρεμβάσεις δοκιμάζονται στην Ελλάδα και στο εξωτερικό και, παράλληλα, ποιες «από τα κάτω» διεκδικήσεις και εναλλακτικές προτείνονται;
– Πώς φαίνεται να επηρεάζονται (ή όχι) όλα αυτά μετά το ξέσπασμα της πανδημίας του COVID-19;
Τα παραπάνω είναι κάποια από τα βασικά ερωτήματα που πραγματεύεται το ανά χείρας βιβλίο. Η πρακτική της βραχυχρόνιας μίσθωσης ακινήτων, ευρέως γνωστή ως Airbnb, εμφανίστηκε το 2007, διαδόθηκε γρήγορα σε πλήθος πόλεων και άλλων τουριστικών προορισμών του κόσμου και συνεχίζει μέχρι σήμερα να αναπτύσσεται με τρόπο δυναμικό και απρόβλεπτο. Στην Ελλάδα, η ανάπτυξη του Airbnb στο πλαίσιο μίας βαθιάς οικονομικής και στεγαστικής κρίσης, μίας διαχρονικής απουσίας συγκροτημένων στεγαστικών πολιτικών και μίας εντυπωσιακής ανόδου του αστικού (και όχι μόνο) τουρισμού, προσέδωσε στο φαινόμενο ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Η πρακτική του Airbnb υιοθετήθηκε με κοινωνικά και γεωγραφικά άνισο τρόπο, εξελίχθηκε για κάποιους και σε συγκεκριμένες περιοχές σε μία ζωτικής σημασίας στρατηγική επιβίωσης από την κρίση,ενώ για κάποιους άλλους -που διαρκώς αυξάνονται- σε ένα νέο πεδίο κερδοσκοπίας και συσσώρευσης πλούτου. Μεταξύ άλλων, το Airbnb συνέβαλε στον εκτοπισμό μόνιμων κατοίκων από τις γειτονιές τους, μέσα από διαδικασίες ενός αμφιλεγόμενου «εξευγενισμού» και μίας μάλλον κοινότοπης «τουριστικοποίησης» του (αστικού) χώρου. Συνολικά, το Airbnb -άμεσα συνδεδεμένο με τα ζητήματα της κατοικίας και του τουρισμού- αναδείχθηκε ως ένας δραστικά μεταμορφωτικός παράγοντας, με κρίσιμες επιπτώσεις στην οικονομία, την κοινωνία και το χώρο, και ειδικά στην καθημερινή ζωή των πιο ευάλωτων πληθυσμιακών ομάδων. Πέρα από «παρανοήσεις» και μύθους που κυριαρχούν, το βιβλίο αυτό επιχειρεί μία κριτική ανάγνωση του Airbnb, μέσα από την οπτική των επιστημών του χώρου, με έμφαση στις χωρικές διαστάσεις του φαινομένου οι οποίες συχνά, εσκεμμένα ή μη, παραβλέπονται ή αποσιωπούνται. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)
Περιεχόμενα
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
ΚΑΤΑΝΟΩΝΤΑΣ ΤΟ AIRBNB: ΟΡΙΣΜΟΙ, ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΣΗΜΑΣΙΕΣ
Εισαγωγή στις βασικές έννοιες: «οικονομία διαμοιρασμού» και «οικονομία πλατφόρμας»: ποια η σχέση τους με το Airbnb;
Τα βασικά χαρακτηριστικά του Airbnb στην Ελλάδα και στην πόλη της Αθήνας
Το Airbnb ως στρατηγική επιβίωσης ή ως πεδίο κερδοσκοπίας;
ΟΙ ΠΟΛΛΑΠΛΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ AIRBNB ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ, ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΤΟΝ (ΑΣΤΙΚΟ) ΧΩΡΟ
Πώς και γιατί το Airbnb ανεβάζει τις τιμές ενοικίων και ακινήτων;
Αναθέρμανση της τοπικής οικονομίας ή εισβολή της «οικονομίας πλατφόρμας»;
Ζητήματα εκτοπισμού των μόνιμων κατοίκων
Η επίδραση του Airbnb στις γειτονιές της πόλης
ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΝΤΑΣ ΤΙΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ AIRBNB
Ρυθμιστική παρέμβαση ή αυτορρύθμιση της αγοράς;
Η διεθνής εμπειρία
Προσπάθειες ρυθμιστικής παρέμβασης (και) στην Ελλάδα: «παρανοήσεις», ελλείψεις και δισταγμοί
Στρέφοντας το βλέμμα σε «καλές πρακτικές»
Διεκδικήσεις «από τα κάτω» και εναλλακτικές· Πέρα από περιορισμούς και απαγορεύσεις
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
ΕΠΙΜΕΤΡΟ: ΤΟ AIRBNB ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ COVID-19
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΠΗΓΕΣ
