Τρίτη σήμερα, μέρα που επί σειράν ετών έβαζα κείμενα του πατέρα μου, που όμως πια εξαντλήθηκαν, αφού βάλαμε και το ανέκδοτο μυθιστόρημά του. Σκέφτηκα να βάλω λοιπόν κείμενα του παππού μου, που όμως τα περισσότερα είναι αυτοτελή, π.χ. τα χρονογραφήματά του.
Πέρυσι τέτοιον καιρό, ενώ δεν είχα ακόμα έτοιμο το ανέκδοτο μυθιστόρημα, είχα βάλει σαν γέφυρα ένα χρονογράφημα του παππού μου, οπότε σήμερα θα δούμε άλλο ένα, που δημοσιεύτηκε το 1929 στην εφημερίδα Δημοκράτης της Μυτιλήνης, με το ψευδώνυμο Βριάρεως.
Ο Βριάρεως ήταν ένας από τους τρεις Εκατόγχειρες της Τιτανομαχίας. Το όνομα του Βριάρεω συνδέεται με το επίθ. βριαρός = ισχυρός, ενώ στην Ιλιάδα μαθαίνουμε οτι οι θεοί τον έλεγαν έτσι αλλά στους ανθρώπους ήταν γνωστός ως Αιγαίων. Στην αγγλική Βικιπαίδεια βρίσκω μια γελοιογραφία που παρουσιάζει το εργατικό κίνημα ως Εκατόγχειρα Βριάρεω, οπότε ίσως δεν είναι τυχαία η επιλογή του ψευδωνύμου από τον παππού μου.
Πρέπει να πω ότι τα χρονογραφήματα αυτά τα εντόπισε και τα κατέγραψε ο φίλος ερευνητής Αριστείδης Καλάργαλης στο αρχείο του Δημοκράτη -συνολικά κατέγραψε, με επιτόπια αποδελτίωση στα γραφεία της εφημερίδας, σχεδόν 40 χρονογραφήματα για την περίοδο από Αύγουστο 1928 έως Μάιο 1929 και μου έστειλε τις φωτογραφίες. Ο παππούς μου είχε στα χαρτιά του κρατήσει αρκετά από αυτά, σε ένα τετράδιο με κολλημένα αποκόμματα, που το τιτλοφορεί «Περισωθέντα νεανικά αμαρτήματα».
Το συγκεκριμένο χρονογράφημα δημοσιεύτηκε στον Δημοκράτη στις 20 Φεβρουαρίου 1929 (ο πατέρας μου είχε μόλις σαραντίσει, δηλαδή), με τον υπέρτιτλο «Αναμνήσεις». Εδώ μονοτονίζω και εκσυγχρονίζω την ορθογραφία. Ο παππούς γράφει σε καθαρεύουσα, που ταιριάζει με το περιπαικτικό ανάλαφρο ύφος των περιγραφών του. Να σημειώσουμε ότι ήταν 26 χρονών όταν τα έγραφε αυτά και ότι το περιστατικό που αφηγείται πρέπει να συνέβη 3-4 χρόνια νωρίτερα.
Ο τίτλος θα παραξενέψει αρκετούς, αν και τον έχω αναφέρει ξανά στο ιστολόγιο. Το «Παλαιόσπιτον Κάρακα» (Masure Gorbeau στα γαλλικά) είναι παρμένο από την περίφημη μετάφραση των Αθλίων από τον Ισιδωρίδη Σκυλίτση. Είναι το σπίτι όπου μένουν για λίγο ο Γιάννης Αγιάννης και η Τιτίκα, μόλις την παίρνει από τους Θεναρδιέρους -και το 4ο βιβλίο του 2ου τόμου των Αθλίων τιτλοφορείται Masure Gorbeau. Ο Σκυλίτσης είναι αυτός που καθιέρωσε τις αποδόσεις Γιάννης Αγιάννης, Γαβριάς, Τιτίκα κτλ. που τις τηρούν οι περισσότερες νεότερες μεταφράσεις, αλλά νομίζω ότι οι νεότεροι δεν ακολουθούν τον Σκυλίτση στην υπόλοιπη ονοματολογία -ας πούμε, το «παλαιόσπιτον Κάρακα», ο Κοτζιούλας το αποδίδει «το σαράβαλο του Κόρκα». Και οι δυο μεταφραστές την ίδια σκέψη κάνουν, το Gorbeau είναι παράφραση του corbeau (κόρακας). Καθώς οι Άθλιοι είχαν διαβαστεί πολύ, για το «παλαιόσπιτον Κάρακα» έχουν γράψει επίσης ο Σπύρος Μελάς και ο Κωστής Παλαμάς, σίγουρα και άλλοι.
ΤΟ ΠΑΛΑΙΟΣΠΙΤΟΝ ΚΑΡΑΚΑ
Κάποτε Άγγλος περιηγητής, επεσκέφθη την Ακρόπολιν, ήτο δε τόσον υπερφίαλος και εγωιστής ώστε πάντα τα επιδεικνυόμενα αυτώ υπό του ξεναγού αρχαία κειμήλια ουδεμίαν του έκαμνον εντύπωσιν, αλλ’ απήντα στερεοτυπως : «εκομε και μεις στο Αγγλία». Απαυδήσας ο ξεναγός ήρχισε να του «κόβει κούρες» ήτοι να ψεύδηται άσυστόλως και να τον εμπαίζει εις πάσαν ερώτησιν, λέγων άλλ’ αντ’ άλλων, ότε δε ο υπερήφανος ξένος ηρώτησε περί δύο στρογγυλών λιθαρίων, ευρισκομένων επί τινος μαρμάρου, του απήντησεν ότι ήσαν τα μάτια του Αδάμ. Έκομε και μεις στο Αγγλία, ήτο η απάντησις του Άγγλου. Αμ πώς τα ’χετε και σεις Χριστιανέ μου, αφού είχε δυο όλα όλα και βρίσκουνται και τα δυο εδώ;
Εάν και ημείς ευρισκόμεθα ποτέ παρ’ ελπίδα εις Παρισίους, και εξεναγούμεθα υπό του Βίκτωρος Ουγκώ θά ηδυνάμεθα ν’ απαντήσομεν όπως ο ρηθείς Άγγλος «έκομε και μεις στο Ελλάδα» όταν θα μας επεδείκνυε το «Παλαιόσπιτον Κάρακα» των Αθλίων του, είτε αυτούς τούτους τους αθλίους, ευρισκομένους ως γνωστόν αφθόνως και παρ’ ημίν, και μόνον με τον Δήμαρχον Μαγδαληνήν θα μας απεστόμωνε διότι τοιούτον ούτε έχομεν ούτε θα αποκτήσομεν ίσως.
Έν παλαιόσπιτον αντάξιον του υπό Β. Ουγκώ περιγραφομένου, θ’ αποτελέσει το θέμα της παρούσης «αναμνήσεως», κείμενον εν Αθήναις παρά την οδόν Κωλέττη υφ’ ό επί τρίμηνον ανεπαύθημεν.
Η οδός Κωλέττη είναι περίφημος διά την εκλεκτής ποιότητος λεπτοτάτην σκόνην της, ήν και απλή γεφυρίτις αύρα αρκεί να αναγάγει εις περιωπήν νέφους. Είναι εξ άλλου «αριστοκρατική» οδός ήτοι ουδέν μεταξύ των οικιών της περιλαμβάνουσα μαγαζείον. Επειδή δε απέχει εκατοντάδας τινας βημάτων μόνον από την Ομόνοιαν εκρίθη ως η καταλληλοτέρα οδός εις ήν έπρεπε να αναζητήσομεν ενδιαίτημα.
Προβάντες εις ακριβή επισκόπησιν των θυρών και των παραθύρων, όπου συνήθως επικολλώνται τα ενοικιαστήρια, διεκρίναμεν εις το παράθυρον παλαιοτάτης τινός και σχεδόν ηρειπωμένης οικίας τετράγωνον χαρτίον επί του οποίου οργίαζεν ή ανορθογραφία ως να είχε συνταχθεί υπό σημερινού τελειοφοίτου του γυμνασίου, και όπερ μας επληροφόρησεν ότι εφθάσαμεν εις το τέρμα του περιπάτου μας.
Κρούσαντες όθεν την θυραν ανεμείναμεν επί τινα λεπτά μετά την πάροδον των οποίων ηκούσθη ένδον αυτής παντοίων σιδηρικών κρούσις διαρκέσασα ουκ ολίγον. Ταύτην διεδέχθη ελαφρά υποχώρησις του θυροφύλλου και εμφάνισις μορμολυκείου τινός #εις την θέαν του όποιου παρ’ ολίγον να τραπώμεν εις φυγήν.
Τούτο ανήκεν εις την μέλλουσαν σπιτονοικοκυράν μας ακούουσαν εις το όνομα «κυρά-Κατίνα», ήτο δε λιπόσαρκον ως αιγυπτιακή μούμια και κεκαρμένον εν χρω. Αι μόναι τρίχες των οποίων είχε φεισθεί η αδηφάγος ψαλίς ήσαν πλήν των οφρύων και τινες, αρκετά μακραί, επανθούσαι επί του άνω χείλους.
Αφού το μορμολύκειον επείσθη ότι ουδεμία επιθετική διάθεσις ενυπήρχεν εις την τετράδα των επισκεπτών και επληροφορήθη τον σκοπόν της επισκέψεως ήνοιξε τελείως την θύραν και μας απεκάλυψε το σύνολον μικροσώμου γραίας κρατούσης ορμαθόν βαρυτάτων κλειδίων ως να ήτο βοηθός του αγίου Πέτρου. Εισήλθομεν εις πλακόστρωτόν τινα υποκοριστικήν αυλήν, κοσμουμένην υπό σειράς ημικεκομμένων πιθαρίων άτινα εχρησίμευον ως γλάστραι, άγουσαν εις τα άδυτα σκοτεινού υπογείου αφ’ ενός και τα ύπερθεν αυτού ενοικιαστέα δύο δωμάτια αφ’ ετέρου. Προηγούμενης τής γραίας ανήλθομεν ανά είς χωριστά, εκ φόβου μήπως πέσει, σαθροτάτην ξυλίνην κλίμακα τρίζουσαν θλιβερώς εις έκαστον πάτημα. Εις το κεφαλόσκαλον ίστατο η γραυς ενθαρρύνουσα το παράτολμόν μας εγχείρημα διά των λόγων, «Είναι γερή η σκάλα. Δεν πειράζει που τρίζει, μια φορά, βαστάει κι εκατό νοματαίους».
Τα δωμάτια ήσαν «επιπλωμένα» ήτοι εκοσμούντο από δύο προϊστορικάς κλίνας έκαστον, ένα κοινόν αμφοτέροις νιπτήρα, έν κοινόν ζεύγος παναρχαίων καθισμάτων και εν χωλόν τραπέζιον άνωθεν του οποίου έκυπτεν επιχαρίτως τετράγωνος καθρέπτης αμαυρός ως οφθαλμός πάσχων από καταρράκτην.
Το πάτωμα εποικίλλετο υπό διαφόρων τεμαχίων λαμαρίνας ή τενεκέ αποκρυπτόντων οπάς, από δε την οροφήν έλειπον ολόκληρα τεμάχια κονιάματος και έτερα απεσπασμένα κατά το ήμισυ εκρέμαντο ως Δαμόκλειοι σπάθαι απειλούντα τας κεφαλάς μας.
Όλα αυτά πας άλλος θα τα εθεώρει τρωτά ενώ ημείς απεναντίας τα εθεωρήσαμεν ως προτερήματα. Μη βιασθείς να μας αποκαλέσεις τρελούς αγαπητέ αναγνώστα, αλλά συλλογίσου μεθ’ ημών, ότι οικία εν τοιαυτη διατελοϋσα καταστάσει θα ήτο προσιτή δια το ήμέτερον βαλάντιον ενώ εάν ήτο κάπως ευπρεπεστέρα θα ήτο απρόσιτος. Εν τουτοις το ενοίκιον όπερ εζήτησεν η γραία ανήρχετο εις δραχμάς χιλίας τετρακοσίας …μόνον με προπληρωτέαν μίαν τριμηνίαν και ανάληψιν ύποχρεώσεως εγκαίρου κατά τό εσπέρας προσελεύσεως, ησύχου και αθορύβου παραμονής, και απολύτως σεμνής φρασεολογίας κατά τας συζητήσεις —η γραυς ήτο «ακόμη» δεσποινίς συνοικούσα μς ανεψιάν της επίσης δεσποινίδα.
Ετέθη ακόμη ως όρος και δη εκ των σπουδαιοτέρων η αυστηρά τήρησις της απαγορεύσεως εισόδου θηλέων υπό οιανδήποτε ιδιότητα, απεκλείσθη δε και πάσα εκ μέρους φίλων επίσκεψις.
Εις παρατήρησίν μας ότι εν τοιαύτη περιπτώσει έπρεπε να μεταβώμεν να διαμείνομεν εις την εκκλησίαν και όχι εις το σπίτι της, η παρθένος γραία μάς απήντησε: «Το σπιτικό μου είναι ανώτερο κι από εκκλησία …καθώς κατάντησαν σήμερα.»
Δεν έμενε παρά να δεχθώμεν τους όρους ή να φύγωμεν και εδέχθημεν καταβαλόντες τό «καπάρο» και εγκατασταθέντες οριστικώς την επιούσαν. Τα κατά την εκεί τρίμηνον διαμονήν ίσως αφηγηθώ εν επομένη «άναμνήσει».
