Γρουσούζικο αποδείχτηκε το άρθρο που είχαμε βάλει πριν από 10-12 μέρες, για τη λέξη τζερτζελές, που, όπως είπαμε, προήλθε από την τουρκική zelzele, που θα πει «σεισμός», αφού χτες φονικός σεισμός χτύπησε την Κιλικία, με πάρα πολλά θύματα στην Τουρκία και στη Συρία -οι συμφορές δεν έχουν σύνορα- που όσο περνάει η ώρα όλο και αυξάνεται ο αριθμός τους.
Η βασική λέξη στα τουρκικά για τον σεισμό είναι deprem βέβαια, και αυτή χρησιμοποιείται στις ειδήσεις και στα χάσταγκ από τη γειτονική χώρα. Η zelzele πρέπει να είναι παλιότερη, ενώ σε αζέρικες σελίδες βλέπω το e ανάποδα: zəlzələ.
Και στα δικά μας μέρη βέβαια τον σεισμό τον έχουμε γνωρίσει τόσες φορές κι έχουμε θρηνήσει θύματα και στην Αττική και αλλού -στα Επτάνησα το 1953, στη Θεσσαλονίκη το 1978, στην Καλαμάτα το 1986, στην Αττική το 1981 και το 1999, κι άλλους μικρότερους αλλά πάντως με θύματα, όπως πρόπερσι στο Αρκαλοχώρι, κι ο καθένας ξέρει τι σημαίνει και πώς νιώθεις εκείνη τη στιγμή, ιδίως την ώρα που κοιμάσαι, όπως συνέβη χτες.
Αλλά εδώ λεξιλογούμε.
Η λέξη «σεισμός» είναι αρχαία, από το ρήμα «σείω». Στην κλασική αρχαιότητα κάποιες φορές εμφανίζεται δίλεκτο, π.χ. «γης σεισμός» στον Ευριπίδη ή «σεισμοί της γης» στον Θουκυδίδη, ή «χθονός σεισμός» πάλι στον Ευριπίδη, αλλά ήδη από τότε ο όρος εμφανίζεται μονολεκτικός τις περισσότερες φορές.
Στα μεταγενέστερα χρόνια, σε παπύρους, η λέξη «σεισμός» παίρνει και τη σημασία «εκβιασμός για απόσπαση χρημάτων»
Η ελληνική λέξη εμφανίζεται μεν στις νεότερες ευρωπαϊκές γλώσσες, αλλά πρόκειται για νεότερους επιστημονικούς σχηματισμούς, π.χ. seismic, seismograph κτλ στα αγγλικά, ενώ στα γαλλικά ο σεισμός λέγεται μεν και séisme, λέξη σχηματισμένη τον 19ο αιώνα, αλλά ο βασικός όρος είναι tremblement de terre, ταρακούνημα της γης ας πούμε, όπως και το αγγλ. earthquake, το γερμανικό Erdbeben ή το ιταλικό/ισπανικό terremoto (έτσι και στα πορτογαλικά, οπου όμως υπάρχει και το sismo ως βασικός όρος).
Θα μου πείτε, τι ξέρουν στη Δυτική Ευρώπη από σεισμούς, αφού στα μέρη εκείνα σπάνια οι σεισμοί ξεπερνούν τους 4-5 βαθμούς της κλίμακας Ρίχτερ.
Σαν ευφημισμό ή μάλλον σαν ποιητική αναφορά για τον σεισμό χρησιμοποιούν οι δημοσιογράφοι τον Εγκέλαδο, λένε ας πούμε «Ο Εγκέλαδος χτύπησε χτες…» ή «Τα θύματα του Εγκέλαδου». Αυτός ο Εγκέλαδος ήταν ένας από τους Γίγαντες, και στη Γιγαντομαχία η Αθηνά τον καταπλάκωσε με το όρος Αίτνα ή με τη Σικελία. Σε άλλους συγγραφείς βρίσκουμε ότι τον σκότωσε ο Δίας ή ο Ποσειδώνας, αλλά όπως και να έχει το θέμα οι αρχαίοι πίστευαν ότι ο νεκρός και θαμμένος ή καταπλακωμένος γίγαντας κάθε τόσο κουνιέται μέσα στον τάφο του κι έτσι προκαλεί σεισμούς και εκρήξεις ηφαιστείων.
Ένας άλλος τρόπος για ν’ αναφερθούμε στον σεισμό είναι να πούμε για «τα Ρίχτερ», δηλαδή τους βαθμούς της κλίμακας Ρίχτερ. Αυτή είναι μια λογαριθμική κλίμακα που μετράει την ενέργεια που εκλύεται σε έναν σεισμό. Την επινόησε το 1935 ο Αμερικανός φυσικός Τσαρλς Ρίχτερ (μαζί με έναν Γερμανό που λεγόταν Γκούτενμπεργκ, ο οποίος έχασε επειδή έβαλε βέτο ο παλιός συνεπώνυμος). Δεν έχει άνω όριο η κλίμακα αυτή, αλλά πρακτικά το ανώτερο είναι το 10, που δεν έχει συμβεί ποτέ κι αν συμβεί είναι αμφίβολο ποιος θα το μετρήσει.
Καμιά φορά, για να περιγράψουμε αλλεπάλληλες συμφορές και καταστροφές, λέμε «σεισμοί, λιμοί και καταποντισμοί». Άλλοι λένε «λοιμοί», κι αυτό κακό είναι και μόνο ο Σαββόπουλος ακούει τη διαφορά. Γενικότερα, η λέξη «σεισμός» χρησιμοποιείται και μεταφορικά, για ένα γεγονός που συγκλόνισε. Ας πούμε, όταν βγηκε ο ΣΥΡΙΖΑ δεύτερο κόμμα στις εκλογές του Μαΐου 2012, είχα βάλει άρθρο στο ιστολόγιο Τον ακούσατε τον σεισμό;
Να σημειώσουμε ακόμα το μπέρδεμα, όπου κάποιοι λένε «σεισμογενής περιοχή» και εννοούν την περιοχή όπου σημειώνονται πολλοί σεισμοί, δηλαδή τη σεισμογόνο. Το ΛΚΝ δέχεται το «σεισμογενής» και με τη σημασία του σεισμογόνου.
Τα Επτάνησα, που τα ανάφερα και πιο πάνω, είναι σεισμογόνα (σικ, ρε) περιοχή. Για τον μεγάλο σεισμό του 1953 θα βάλουμε κάποτε άρθρο. Σήμερα θα παραθέσω ένα απόσπασμα από το χρονικό του Ιερόθεου Αββάτιου, που περιγράφει τον μεγάλο σεισμό του 1637 -στο συγκεκριμένο απόσπασμα έναν μετασεισμό:
Ἦτον τότε προβεδῶρος ὁ ἐκλαμπρότατος Ἀνδρέας Μαλιπιέρος, καὶ ἦτον βαρεμένος εἰς τὸ ποδάριν ἀπὸ τὸν σεισμόν. Καὶ συντροφιασμένοι μὲ τὸν λαὸν αὐτὸν, ἐπήγαμεν εἰς τὸ Ἀργοστόλιν, καὶ ἐκεῖ τὸν ἴδιον εὑρήκαμεν χαλασμόν. Ὁ δὲ σεισμὸς δὲν ἀπόλειπε ποτέ. Ἀπὸ τὸν ὁποῖον λαὸν ἀπέρασε μέρος ’ς τὸ Ληξούριν, ὅπου τὸ ἴδιον ἦτον καὶ ἐκεῖ. Καί, γυρίζοντες ἐκεῖθεν, ἤλθαμεν εἰς τὴν Ληβαθόν, καὶ ἐπεριδιαβάσαμεν τοὺς τόπους καὶ ταῖς γκρεμνισμέναις ἐκκλησίαις. Καὶ ἀπ’ ἐκεῖθεν ἀπεράσαμεν ταῖς Ἄμμαις ἀπὸ τὸ περιγιάλιν καὶ ἤλθαμεν ’ς τὴν Κοσιμίαν, καὶ φθάνοντες ἀπάνω ἀπὸ τὰ Σείσσεια, εἰς τὴν στράταν τοῦ Κάστρου, ἐξανασάναμεν ἐκεῖ ὀλίγον, καὶ ἐκεῖ ἔγεινε τοιούτης λογῆς σεισμὸς μεγάλος, ὁποῦ ὡσὰν βροντὴ ἀκούσαμεν τὴν βοήν του, κινημένος κάτω ἀπὸ τὴν θάλασσαν, ὁποῦ ἦτον μακρὰ ἀπὸ τὴν στράταν ἕως ἕνα μίλλιν· καὶ τόσος ἦτον δυνατὸς καὶ πολύς, ὁποῦ, πεσμένοι εἰς τὴν γῆν, μᾶς ἀπέτα ἐδῶ καὶ ἐκεῖ ἀπὸ τὴν πολλήν του ἀνάβρασιν, ταραχὴν καὶ σάλευσιν, ὁποῦ ἔσειε τὴν γῆν καὶ τὴν ἀναιβοκατέβαζε, ὡσὰν νὰ ἤθελε νὰ τὴν βυθίσῃ, καὶ ἀφόντης ἔπαυσε, ὁποῦ ἐκράτησε ἕως μισὸν τοῦ «Πιστεύω», δὲν ἐμπορέσαμεν νὰ καταιβοῦμεν εἰς τὰ Σείσσεια κάτω, φοβῶντες τοὺς βράχους ὁποῦ ἐγκρεμνίζουνταν ἐκεῖ·
Περισσότερα για το κείμενο αυτό υπάρχουν εδώ.
Ο χτεσινός μεγάλος σεισμός χτύπησε, είπαμε, την Κιλικία -Τουρκία και Συρία. Διάβαζα χτες στο Τουίτερ τα σχόλια κάτω από τα μηνύματα συμπαράστασης του πρωθυπουργού: το ένα τρίτο ήταν απο Τούρκους που έλεγαν «ευχαριστώ γείτονα» (πολλοί στα ελληνικά, άλλοι αγγλικά, άλλοι τεσεκιουρ κομσού), το άλλο ένα τρίτο ήταν σχόλια ουδέτερα ή θετικά, και τα υπόλοιπα διαφωνούσαν και έβριζαν, ότι δεν πρέπει να στείλουμε βοήθεια διότι προχτές που έπεσε το Φάντομ «οι Τούρκοι γελούσαν» (μετάφραση: γελούσαν κάποιοι ηλίθιοι στο Τουίτερ, όμοιοι με τους δικούς μας) και ότι κρίμα που δεν έκανε μεγαλύτερο σεισμό. Να μη γίνουμε έτσι -αλλά ν’ αναρωτηθούμε για το πυρηνικό εργοστάσιο στο Ακούγιου, που δεν είναι πολύ μακριά.
Τέλος, κάτι αξιοπερίεργο. Από τα τέλη Ιανουαρίου, νομίζω, ένας Ολλανδός ερευνητής στο Τουίτερ δημοσίευε την πρόβλεψη ότι θα γίνει μεγάλος σεισμός στην περιοχή της Κιλικίας -δείτε εδώ ένα τουίτ του τρεις μέρες πριν από τον σεισμό.
Ανατριχιαστικά ακριβής η πρόβλεψη αν και το sooner or later σηκώνει πολύ νερό. Παρόμοιες προβλέψεις είχε κάνει και ένα ίδρυμα ονόματι SSGEOS, που συνδέεται με τον παραπάνω ερευνητή, π.χ. το εξής στις 2 Φεβρουαρίου: Larger seismic activity may occur from 4 to 6 February, most likely up to mid or high 6 magnitude. There is a slight possibility of a larger seismic event around 4 February. Οι προβλέψεις αυτές βασιζονται, λέει, στην «πλανητική γεωμετρία» (These earthquakes are always preceded by critical planetary geometry), κάτι που μυρίζει τσαρλατανιά. Απ’ όσο ξέρω, η επιστημονική θέση είναι πως η πρόβλεψη των σεισμών είναι αδύνατη και ότι οι ισχυρισμοί πως υπάρχει σχέση με τις θέσεις των πλανητών έχουν αντικρουστεί.
Θα θυμάστε, οι παλιότεροι, το ΒΑΝ, την μέθοδο που επινόησαν οι καθηγητές Βαρώτσος, Αλεξόπουλος και Νομικός, για πρόγνωση των σεισμών με τη βοήθεια ηλεκτρικών κυμάτων. Το δίκτυο σταθμών ΒΑΝ είναι ακόμα ενεργό, διαβάζω στη Βικιπαίδεια και η ομάδα των ερευνητών προβλέπει σεισμούς.
Εστω όμως ότι διατυπώνεται μια ρητή πρόβλεψη -ότι μέσα στην επόμενη εβδομάδα υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να γίνει μεγάλος σεισμός στην τάδε περιοχή. Τι κάνουν οι αρχές; Εκκενώνουν την περιοχή προληπτικά; Είναι αυτό εφικτό για μια περιοχή όπου κατοικούν εκατοντάδες χιλιάδες, εκατομμύρια άνθρωποι; Και για πόσο διάστημα; Σκεφτείτε το. Ίσως η καλύτερη πρόληψη είναι η αντισεισμική θωράκιση και η ύπαρξη αποτελεσματικής κρατικής μηχανής.
Και καμιά γάτα.
