Πορτρέτα μιας άλλης
εποχής
Γιώργος Δουατζής
εκδόσεις Κάκτος
η πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό Fractal
στη στήλη ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500 ΛΕΞΕΙΣ
Ένας
ευθύς πολιτικός λόγος, ένα άλλο ήθος ξεχασμένο
Πέντε προσωπικότητες
πολιτικών (Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, Ανδρέας Παπανδρέου, Χαρίλαος Φλωράκης,
Μελίνα Μερκούρη, Λεωνίδας Κύρκος) παρουσιάζονται στο βιβλίο του Γιώργου Δουατζή
(εδώ με την ιδιότητα του δημοσιογράφου) Πορτρέτα
μιας άλλης εποχής, μέσα από συνεντεύξεις που έρχονται από το πρόσφατο, όσο
και μακρινό υπό μία άλλη έννοια, παρελθόν. Ο δημοσιογράφος ονομάζει τα πορτρέτα
αυτά «αυτοβιογραφικές συνεντεύξεις», καθώς εστίασε με τις ερωτήσεις του όχι σε
μια δελεαστική άγρα αποκαλύψεων (ταραγμένη πολιτικά η εποχή, στο τέλος της
δεκαετίας του ’80) αλλά στην εκμαίευση ενός λόγου με εξομολογητικό τόνο, που να
απηχεί προσωπικά τους βιώματα. Έτσι, δίνει την ευκαιρία για μια πιο ουσιαστική
γνωριμία με πρόσωπα ήδη γνωστά από τον πολιτικό όμως μόνο στίβο (με τις
αναπόφευκτες αντιπαλότητες και τις συχνά ακραίες συγκρούσεις), που εδώ
αποκαλύπτουν ένα διαφορετικό, πιο ανθρώπινο, πιο προσεγγίσιμο χαρακτήρα.
Ταυτόχρονα, μέσα από τη συζήτηση, παρακολουθούμε τα σημαντικότερα γεγονότα μιας
ιστορικής περιόδου μεταβατικής από τη μεταπολίτευση σε μια (προσδοκώμενη)
ανανέωση του πολιτικού σκηνικού, ενός σκηνικού που οι ίδιοι με την πολιτική
τους παρουσία, στο μερίδιο που αναλογεί στον καθένα, διαμόρφωσαν. Οι
συνεντεύξεις των τριών αρχηγών, Μητσοτάκη, Παπανδρέου, Φλωράκη, προβλήθηκαν από
την ΕΡΤ πριν από τις εκλογές της 5ης
Νοεμβρίου 1989. Το πορτρέτο της Μελίνα Μερκούρη έγινε αργότερα, πάλι για τη ΕΡΤ,
αργότερα επίσης το πορτρέτο του Λεωνίδα Κύρκου, που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα
Καθημερινή. Κοινό σημείο, στο οποίο
συναντώνται οι πέντε πολιτικοί, το γεγονός πως είναι λίγο ώς πολύ συνομήλικοι (γεννημένοι όλοι από το 1914 έως
το 1924), άρα με κοινές αναφορές, κοινές μνήμες, συχνά κοινή δράση.
Κατά πόσο, βέβαια, ο
σημερινός πολίτης (πολύ περισσότερο η νεότερη γενιά) θυμάται (η μνήμη συχνά
κοντή) ή κατανοεί το κλίμα της τότε εποχής αλλά και τον δικό του ρόλο απέναντι
στα γεγονότα, απομακρυσμένος πλέον από την άμεση σχέση με τα τεκταινόμενα –η
εποχή της μεταπολίτευσης στο χρονικό της εύρος από το 1974 μέχρι περίπου τα
τέλη της δεκαετίας του ’80 απαιτούσε έναν πολίτη συμμέτοχο– και αφημένος στην
ασφάλεια της τηλε-«συμμετοχής»; Το
εγχείρημα, ωστόσο, της έκδοσης τώρα, μετά από τόσα χρόνια, αυτού του υλικού,
παραμένει σημαντικό, τόσο ως ιστορικό τεκμήριο, όσο και ως ένα έναυσμα (μακάρι)
για σκέψη. Ο Δουατζής συμπληρώνει την έκδοση με ένα σύντομο ιστορικό εκλογών
και κυβερνήσεων από το 1985 έως το 2004, δηλαδή από τη δεύτερη κυβέρνηση του
ΠΑ.ΣΟ.Κ. μέχρι την πρωθυπουργία του Κώστα Σημίτη, χάριν της υπενθύμισης ή της
γνώσης, αναλόγως.
Επιλέγω μια ερώτηση
που επαναλαμβάνει, με μικρές διαφοροποιήσεις, ο δημοσιογράφος στους τρεις
πολιτικούς ηγέτες, και αφορά τα συναισθήματά τους, όταν (μόνοι αυτοί στο
μπαλκόνι) αντιμετωπίζουν μια πολυπληθή πολιτική συγκέντρωση, ένα λαό που
παραληρεί, παραδομένος στα συνθήματα, προσβλέποντας με ελπίδα στον ηγέτη του. Είναι
μια ερώτηση που αποκαλύπτει τόσο το πολιτικό όσο και το ανθρώπινο πρόσωπο του
ερωτώμενου, τη ματαιοδοξία του ή την υπευθυνότητά του αναλόγως, την υπέρβαση
του μέτρου, τη σχέση εν τέλει ηγέτη και λαού, αλλά και τη σχέση του ηγέτη με
τον εαυτό του. Συγκίνηση και ικανοποίηση για τον Μητσοτάκη, συγκίνηση και
προσέγγιση με τον λαό για τον Παπανδρέου, άγχος και αίσθημα ευθύνης για τον
Φλωράκη.
Η συνέντευξη με τη
Μελίνα, σε πιο αυθόρμητο, όπως ήταν αναμενόμενο, ύφος, πιο άμεση. Με ευαισθησία
ιδιαίτερη και με την επίγνωση του ανθρώπινου μέτρου, η συνέντευξη με τον Κύρκο.
Ένα βιβλίο που
διαβάζεται με ξεχωριστό ενδιαφέρον. Σε
πολλούς θα ξυπνήσει μνήμες από μια
παλιά εποχή (όπως εύστοχα δηλώνει ο υπότιτλος), σε άλλους ίσως προκαλέσει
ένα πικρό μειδίαμα γι’ αυτό το άλλο, ξεχασμένο πια, πολιτικό ήθος. Σε κάθε
περίπτωση, πρόκειται για έναν ευθύ πολιτικό λόγο, αποκαλυπτικό αυτού του άλλου ήθους,
ανεξάρτητα από τις διαφωνίες (ιδεολογικές ή πολιτικής πρακτικής), που
αναπόφευκτα θα δημιουργηθούν κατά την ανάγνωση, καθόσον γνωστά τα πρόσωπα,
γνωστή και η πολιτική τους δράση.
Στην Εισαγωγή που
προτάσσεται διατυπώνεται από τον Δουατζή η θέση του (ξεκάθαρη) για τη διαφορά
του μεγέθους ανάμεσα στην τότε και στη σημερινή εποχή, με τον πολιτικό ηγέτη
πλέον να είναι περισσότερο δέσμιος διεθνών κέντρων που παίρνουν τις αποφάσεις,
και τον πολίτη να έχει μεταπέσει στη ιδιότητα του άβουλου «καταναλωτή» πολιτικής ιδεολογίας και
πρακτικής. Όπως γράφει, παρουσιάζοντας τα κριτήρια της επιλογής των
συγκεκριμένων συνεντεύξεων μέσα από το πλήθος που όλα τα χρόνια της
δημοσιογραφικής του καριέρας πήρε, τις διάλεξε: «λόγω της βαρύτητας που είχαν
τότε, αλλά και σήμερα, ως ψήγματα της καταγραφής της σύγχρονης ιστορίας μας». Αξιόλογο
έργο, ανταποκρίνεται και στα δυο αυτά κριτήρια.
