Brassaϊ 1899-1984
1899: Γέννηση στην πόλη Brasso της Τρανσυλβανίας (σήμερα Ρουμανίας)
1921-22: Σπουδές στο Βερολίνο, συναντάει τον Moholy-Nagy & τον Kandinsky
1924: Εγκαθίσταται στο Παρίσι. Συναντάει τον Atget
1932: Υιοθετεί το ψευδώνυμο “Brassaϊ”. Κυκλοφορεί το βιβλίο του “Paris de nuit”
1937: Συναντάει τον Brodovitch και αρχίζει συνεργασία με το Harper’s Bazaar
1949: Παίρνει την Γαλλική υπηκοότητα
1957: Χρυσό μετάλλιο στη Μπιενάλε της Βενετίας. Αρχίζει να φωτογραφίζει έγχρωμα. Συναντάει τον Walker Evans & τον Robert Frank
1962: Εκθέτει τα “ Γραφίτι” του
1968: Αναδρομική στο MoMa της Νέας Υόρκης
1984: Πεθαίνει στην κωμόπολη Beaulieu-sur-Mer (Γαλλία-Alpes Maritimes)
Το Παρίσι, ένα βράδυ με ομίχλη, στην Place Daumesnil, στο 12ο διαμέρισμα, 1999.
Είναι αδύνατο να φωτογραφήσεις το Παρίσι τη νύχτα χωρίς η σκέψη σου να πάει στις εικόνες του Brassaϊ, έστω κι αν έχεις επιλέξει να φωτογραφήσεις έγχρωμα. Ένας λόγος παραπάνω όταν βρίσκεσαι κάτω από μία κολόνα Morris μία νύχτα με ομίχλη. Αυτή η φωτογραφία αποτελεί φόρο τιμής στον Brassaϊ και την έβγαλα τη στιγμή συμπλήρωσης 100 χρόνων από τη γέννησή του.
Γεννημένος στον ακροτελεύτιο χρόνο του 19ου αιώνα, στην πόλη Μπρασόβ της Τρανσυλβανίας (που σήμερα ανήκει στη Ρουμανία) από την οποία έλκει την προέλευση και το διάσημο ψευδώνυμό του, ο Brassaϊ θα πραγματοποιήσει τις πρώτες του λήψεις στη διάρκεια των πρώτων του νυκτερινών περιπλανήσεων στο Παρίσι. Η Γαλλική πρωτεύουσα θα γίνει σύντομα η αγαπημένη του πόλη στην οποία θα μείνει πιστός: θα κατοικήσει εκεί αδιάλειπτα από το 1924. Το 1932, η κυκλοφορία του βιβλίου του “Paris de nuit – Το Παρίσι τη νύχτα” θα αποτελέσει σημαντικό γεγονός. Αξιοποιώντας θαυμάσια τα νεόφερτα ηλεκτρικά φώτα και γνωρίζοντας να τα συνδυάζει τέλεια με τις χαμηλές ευαισθησίες των φιλμ της εποχής, ο Brassaϊ πετυχαίνει να απαθανατίσει το πνεύμα μιας ολόκληρης εποχής ενδιαφερόμενος για τους περιθωριακούς, τις λεπτομέρειες της πόλης (γκράφιτι, ερειπωμένα κτίρια…) χωρίς να αποφεύγει δογματικά τη σκηνοθεσία αν κρίνει ότι αυτή του είναι απαραίτητη. Η φυσικότητα των εικόνων του απορρέει κυρίως από την τρυφερότητα του βλέμματός του, αυτή την καλοσυνάτη κατανόηση που επικοινωνεί σε όσους φωτογραφίζει. Επιθυμώντας, έλεγε, να “κάνει κάτι απλό και συναρπαστικό με το τετριμμένο και το κοινότυπο”, υπήρξε επίσης φίλος με όλους τους διανοούμενους και τους καλλιτέχνες του Montparnasse (Σ.Σ.: Συνοικία του Παρισιού) του Μεσοπολέμου. Δούλεψε με πολλούς συγγραφείς, ζωγράφους και γλύπτες. Αντάλλαξε ιδέες με αναρίθμητους φωτογράφους τόσο στη Γαλλία όσο και στις ΗΠΑ, από τον Atget μέχρι τον Robert Frank κι από τον Kertész μέχρι τον Walker Evans. Σε όλη του τη ζωή ο Brassaϊ υπήρξε ένας καλλιτέχνης απρόβλεπτος, που ήξερε να αιφνιδιάζει. Οι κινήσεις του συνδύαζαν πλειάδα δημιουργικών πρακτικών από διαφορετικούς κόσμους. Το έργο του σήμερα αποτελεί μία εξαιρετική μαρτυρία για τη ζωή στο Παρίσι του 20ου αιώνα, αλλά επίσης ένα σύνολο φωτογραφικών έργων τέχνης που καταδεικνύουν τη δύναμη ενός μέσου όπου συγκατοικούν αρμονικά η πραγματικότητα με την ποίηση…
Εν κατακλείδι, είναι ο ιστορικός και φωτογράφος Jean-Claude Gautrand που τον έχει καλύτερα από όλους ορίσει μιλώντας για έναν “οραματιστή του οποίου το έργο, οριστικά διαχρονικό, βουτάει με περισσή αλήθεια πριν απ’ όλα στην πραγματικότητα για να συναντήσει το φανταστικό”.
Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ
Με την φωτογραφική του μηχανή ο Brassaϊ έπαιζε στα δάχτυλα σαν πραγματικός ταχυδακτυλουργός της ποίησης αλλά και του ντοκουμέντου, τη νύχτα όπως και την ημέρα, το φως, τους όγκους, τις φόρμες. Υπέδειξε τον δρόμο σε όλους τους ποιητές της νύχτας, σε όλους αυτούς που επιθυμούν να βγάλουν φωτογραφίες με τα φώτα της πόλης. Και δεν είναι τυχαίο που στην εισαγωγή του πρώτου μου βιβλίου “Electric Cites” αναφέρω αυτή τη φράση του Brassaϊ…: “Είναι φτιαγμένο από την πραγματικότητα κι από τα πιο καθημερινά πράγματα με τη γοητεία του παρελθόντος. Όλοι εμείς που θέλουμε να είμαστε τόσο ματαιόδοξα “μοντέρνοι”, θα καταντήσουμε μια μέρα παλιά φεγγάρια, και το νέο περιβάλλον στο οποίο θα ζούμε θα μοιάζει σαν ένα διακοσμημένο όνειρο… Φωτογράφοι του 1933, δουλεύετε για το έτος 2000, τότε θα σας πούμε ότι είχατε πολύ ταλέντο”.
“Το Παρίσι τη νύχτα” υπήρξε για μένα το βιβλίο που βρίσκονταν πάντα στο κομοδίνο μου. Οι συνεχείς ανατυπώσεις του μου επέτρεψαν να το αγοράσω σε πολύ χαμηλή τιμή όταν ήμουν φοιτητής. Οι φωτογραφίες του Brassaϊ με υποκίνησαν να φωτογραφίσω κάτω από τις κολόνες που φώτιζαν τη νύχτα τους δρόμους και δεν ξέχασα ποτέ τη θεωρία του, της “πυγολαμπίδας” (Περίεργος ορισμός!) με τον οποίο εξηγεί ότι πρέπει να καταφέρνεις να κρύβεις την φωτιστική πηγή πίσω από ένα πρώτο αδιαφανές πλάνο: φυλλωσιές, κλαδιά δέντρων, σκίαστρα καταστημάτων… πάμπολλα στοιχεία που βάλθηκα να αναζητήσω στον αστικό ιστό.
Ο Brassaϊ μου έμαθε επίσης να έχω άνεση στην τεχνική προσέγγιση: χάρη σ’ αυτόν ένιωθα να είμαι πολύ πιο κοντά στους ποιητές παρά στους επιστήμονες, στους μποέμ πειραματιστές παρά στους θεωρητικούς της οπτικής ή της χημείας. Στο εργαστήριο θαύμασα τα σκοτεινά του τοπία με τα πίσω πλάνα βουτηγμένα στο απόλυτο σκοτάδι. Οι νυχτερινές του φωτογραφίες μου έμαθαν ότι η αναγνωσιμότητα μιας ασπρόμαυρης φωτογραφίας εξαρτάται από το κοντράστ του περιβάλλοντος και από τις διαφορές της φωτεινότητας των επί μέρους πλάνων.
Το έργο του Brassaϊ παραμένει σήμερα θεμελιώδες. Μας ωθεί να θέσουμε υπό αμφισβήτηση τις βεβαιότητές μας και τις “κατηγορίες” που έχουμε στο μυαλό μας. Δεν ήταν ούτε ρεπόρτερ, ούτε επαγγελματίας φωτογράφος, ούτε ερασιτέχνης αλλά μόνον ένας ελεύθερος “καλλιτέχνης” που “τρεφόταν” από τη λογοτεχνία, την μουσική, την γλυπτική και την ζωγραφική για να δώσει μεγαλύτερο βάθος στις φωτογραφίες του.
«Paris De Nuit»
Εάν η πρωτότυπη έκδοση του 1932 του βιβλίου “Το Παρίσι τη νύχτα” είναι εκτός αγοράς καθότι συλλεκτικό αντικείμενο, μπορείτε να εξασφαλίσετε μία από τις πολλές επανεκδόσεις (η 5η υπογράφεται από τον εκδοτικό οίκο Flammarion). Σημασία έχει να γίνετε κάτοχοι μίας έκδοσης του περίφημου αυτού βιβλίου!
Mε αφορμή την έκδοση του βιβλίου του Ιnfluences με τις φωτογραφικές επιρροές που δέχτηκε, ο εδώ και πολλά χρόνια τακτικός Γάλλος συνεργάτης μας Jean Christophe Béchet, μας προτείνει ένα οδοιπορικό μέσα από τα μονοπάτια της ιστορίας της φωτογραφίας.
Ο J.C.B. σταχυολόγησε 51 ονόματα γι’ αυτή τη σύντομη ιστορία της φωτογραφίας που είναι ταυτόχρονα πρακτική και αυτοβιογραφική. Έτσι θα σας προτείνουμε ανά τακτά διαστήματα και από ένα νέο κεφάλαιο αυτού του εξαίρετου βιβλίου ακολουθώντας την χρονολογική σειρά γέννησης των φωτογράφων.
Τ.Τζίμας
